Patrijarh rasipnik, beskičmenjak i haotičar – prizvao istrebljenje Jevreja

Priredio: Vladimir Jovanović

Odlukom SO Pljevlja od 28. marta o.g. godine, na središnjem trgu podižu spomenik u formi „trodimenzionalne figure” Varnavi (Petru) Rosiću, od 1930. do smrti 1937. patrijarhu SPC. Saopšteno je da „idejno rješenje podrazumijeva izgradnju statue patrijarha Varnave kako BLAGOSILJA GRAD”.

Rosić je 1880. rođen u Taslidži (Pljevlja, Taslidžanski sandžak - Taşlıca Sancağı, Otomanska carevina) i tu je odrastao do svoje 12. godine; ali ga je životni put trajno udaljio od rodnog grada. Drugim riječima — nikakav značajniji kontakt od javnog značaja s Pljevljima on imao nije. Provjerili smo, Rosić nikad u svojstvu vladike, a to je postao 1910. godine (u jurisdikciji Vaseljenske patrijaršije), nije pośetio Pljevlja. Štoviše, on takođe nije obišao rodni grad ni od 1930, kada ga je lično kralj Aleksandar Karađorđević imenovao za patrijarha (njih dvojica su na naslovnoj fotografiji uz ovaj tekst).

Rosićev hagiograf, srpski istoričar Veljko Đurić Mišina, navodi u knjizi „Varnava, patrijarh srpski” (Pljevlja-Podgorica, 2012) da je za vrijeme patrijarhovanja vizitiro razna mjesta u Srbiji, Kosovu i Makedoniji, zatim u Bosni i Hercegovini, Hrvatskoj, čak i Sloveniji (Celje, Ljubljana)… Izgleda najbiliže rodom gradu svraćao je Rosić 1932. u Novi Pazar. Ali, ponavljamo, u Pljevlja (uopšte ni u Crnu Goru) dolazio nije.

S tim u vezi, kada SO Pljevlja saopštava kako „idejno rješenje podrazumijeva izgradnju statue patrijarha Varnave kako BLAGOSILJA GRAD” — beslovesno je spinovanje, da ne upotrijebimo neki od težih, svakako tačnijih pridjeva…

Na drugoj strani i srpski izvori upućuju na Rosićev profil nespojiv s monaškim zavjetom, uključujući život u luksuzu. SPC, koja je uživala velike budžetske dotacije, Rosić ostavlja u finansijskom kolapsu. Milan Jovanović Stoimirović, koji je 1938. direktor zvanične novinske agencije „Avala”, dakle povjerljivo lice režimskoga serkla, opisuje što se desilo po Rosićevoj smrti:

„Bio sam danas kod ministra pravde i kod patrijarha [Gavrila Dožića]. Patrijarh me je zadržao sat i po. Kaže da već pet meseci utvrđuje DUGOVE CRKVE i da su mu prvo rekli sumu od 15, pa od 30, pa od 50, a juče sumu od 82 miliona. Tvrdi da je CRKVA PRED BANKROSTVOM i veli za Varnavu, da je bio rasipnik, nebriga, beskičmenjak i haotičar prvog reda” („Dnevnik 1936-1941”, Novi Sad, 2000)…

U prethodnih pet nastavaka ovoga dosijea, objavili smo između ostaloga o Varnavi Rosiću provjerljive podatke i istoriografske nalaze:

- umiješanost u masovna ubistva „Turaka”

- „arhipastirstvo” međuratnih četničkih udruženja tj. paravojnih bandi režima Karađorđevića, a za kojima krvavi trag ostaje i u ratnim zbivanjima 1941-1945. godine

- propagiranje antisemitizma

- javno veličanje nacizma i Hitlera.

Slijedi još nekoliko referenci:

- U „Glasniku - službenom organu Srpske pravoslavne patrijaršije” s blagoslovom Varnave Rosića 1935. štampan je u prijevodu na srpski jezik ni manje ni više nego članak šefa nacističke propagande JOZEFA GEBELSA naslovljen „Boljševizam bez maske” (XVI, 26-27, Sremski Karlovci, 490-494).

- Biskup njemačke evangeličke crkve u Kraljevini Jugoslaviji — na vezi sa Ministarstom vanjskih poslova Trećeg Rajka i nacističkih službi bezbjednosti — „patrijarhu srpskom Varnavi Rosiću, 2. novembar 1935, šalje šest primeraka na srpskohrvatskom jeziku i jedan na nemačkom” GEBELSOVE kjige „Komunizam bez krinke”; takođe, „u biblioteci patrijarha Varnave postoji GEBELSOVA brošura ‘Boljševizam u teoriji i praksi’, Nürnberg, 1936. godine” (R. M. Pilipović, „SPC, Ruska pravoslavna zagranična crkva, Moskovska patrijaršija 1920-1940. – uzajamne veze, uticaji i odnosi”, disertacija, Beograd, 2017).

- O Varnavi Rosiću, kao zvijezdi antisemitske desnice u usponu, svjedoči i hvalospjev koji objavljuje „Фашистъ” — glasilo ruskih fašista (№ 33, 1937). Sveruska fašistička organizacija (Всероссийская фашистская организация), osnovana 1933. u dijaspori, imala je snažne veze sa emigrantskom Ruskom pravoslavnom zagraničnom crkvom (RPZC), organizovanom 1921. u Kraljevini SHS (Jugoslaviji). Sinod RPZC, raskolnički u odnosu na matičnu Crkvom u SSSR-u, prebivao je u Sremskim Karlovcima. Čelnik Sinoda RPZC do 1936. je mitropolit Antonij Hrapovicki, na čijoj sahrani Rosić kazaše: „Mi moramo raditi da je [Rusiju] OSLOBODIMO ŽIDOVA i njihove tiranije”. 

- Novi prvojerarh RPZC, svakako uz saglasnost Varnave Rosića, postaje arhiepiskop Anastasij Gribanovski. On se s Njemcima u jesen 1944. povukao iz Srbije. Gribanovski sarađuje sa Hitlerovim saveznikom gen. Andrejom Vlasovim, komandantom Ruske oslobodilačke armije; između ostalog 18. novembra 1944. u Berlinu blagoslovio Vlasovljev skup Komiteta oslobođenja naroda Rusije koji je zavjetovao na lojalnost Trećem Rajhu.

- Dimitrije Ljotić, antisemita, vođa srpskih nacista okupljenih u predratnom JNP „Zbor”, vanparlamentarnoj partiji čiji su saradnici i sljedbenici u periodu njemačke okupacije 1941-1944. okosnica kvislinške uprave u Srbiji, između ostalih i učesnici holokausta domicilnih Jevreja — od Varnave Rosića je integrisan u zvanične organe uprave SPC, član „Patrijaršijskog saveta”.

- Nekoliko istaknutih sveštenika ili bogoslova, koji su kao autori crkvene štampe u važne ideologe Beogradske patrijaršije promovisani u vrijeme Rosića, bili su deklarisani članovi Ljotićeve stranke. Na primjer Dimitrije Najdanović i Đoko Slijepčević. Obojica su ispred SPC postali njemački stipendisti, poslati uoči rata na usavršavanje u Treći Rajh. Sveštenik Najdanović — koji je izmislio sektaški pojam „svetosavlje” — pisao je: „Danas kako stoje stvari, nama jedino Berlin i HITLER mogu doneti novu preporođenu SVETOSAVSKU SRBIJU”. Bogoslov Slijepčević je autor trotomne „Istorije SPC”, koja se i sada izučava u srpskim bogoslovijama u Crnoj Gori.

- Prema srpskom istoričaru dr Milanu Koljaninu: „Antisemitski stereotip o Jevrejima kao pokretačima i vođama boljševičke revolucije, koja je srušila carsku Rusiju, zaštitnicu Srba i pravoslavlja, i težila da zavlada svetom bio je od presudnog značaja za širenje antisemitizma među sveštenstvom SPC. Ispoljavanja antisemitizma sveštenika SPC bila su relativno malobrojna i uglavnom ograničena na napise u crkvenoj štampi. Ona svakako nisu reprezentovala stav SPC prema Jevrejima, ali njihova težina nije bila mala budući da su ovakvi napisi mogli da se pročitaju i u nekim od najvažnijih glasila Srpske crkve” („SPC i Jevreji 1918–1937”, „Istorija 20. veka”, 2, Beograd, 2009).

- Činjenica je da se antisemitizam unutar SPC, koji se rasplamsao u vrijeme patrijarhovanja Varnave Rosića, na svoj način „blagoslovio” i usvojanje rasističkih akata u Kraljevini Jugoslaviji, uperenih protiv Jevreja, kada je — ocjenjuje istoričarka dr Olivera Milosavljević — „antisemitizam uzdignut na državni nivo i uvedena pravna diskriminacija Jevreja”. Jugoslovenska vlada u oktobru 1940. donosi: - 1) Uredbu o merama koje se odnose na Jevreje u pogledu obavljanja radnji sa predmetima ljudske ishrane („neće se izdavati Jevrejima ni društvima sa kapitalom Jevreja ovlašćenja kao ni dozvole za obavljanje trgovačkih radnji sa predmetima ljudske ishrane na velikoj”); - 2) Uredba o upisu lica jevrejskoga porekla za učenike univerziteta, visokih škola u rangu univerziteta, viših, srednjih, učiteljskih i drugih stručnih škola (upisivaće se „samo određen broj učenika jevrejskog porekla” i to „u onoj razmeri u kojoj se nalazi broj državljana jevrejskog porekla prema broju ostalih državljana”).

- Napomenuli smo — Varnava Rosić nije doživio užasni vrhunac i svojih plodova zla. S jeseni 1941. na prostoru Sajmišta, Beograd, oformljen je nacistički logor isključivo za Jevreje: Semlin Judenlager. Logor se nalazio svega oko 500 metara vadušne linije od Patrijaršije SPC, preko Save — vidljiv „na dlanu” iz zdanja koje je Rosić sagradio. Holokaust u okupiranoj Srbiji odvijalo se u dvije faze, tokom koje su Njemci imali aktivnu saradnju i kolaboracionističkih Srba, uključujući sljedbenike Ljotića, člana „Patrijaršijskog saveta”. U prvoj fazi, od jula do novembra 1941, u okviru njemačkih mjera odmazde strijeljani su Jevreji, muškarci. U drugoj fazi, između decembra 1941. i maja 1942. i žene i đeca Jevreji su internirani u logor na Sajmištu u Beogradu: ubijani su gušenjem izduvnim gasovima u pokretnom kamionu - gasnoj komori, a potom sahranjeni u masovnoj grobnici u Jajincima. Prama nacističkim izvještajima do sredine 1942. godine, „Beograd je jedini veliki evropski grad koji se oslobodio Jevreja", tj. „jevrejsko pitanje u Srbiji je riješeno”. Oko 16.000 Jevreja ubijeno je u okupiranoj Srbiji, ili skoro 90% predratne jevrejske populacije u Srbiji. Ovaj broj obuhvata više od 11.000 jevrejskih građana Srbije, uglavnom iz Beograda, 3.800 Jevreja iz Banata i 1.100 jevrejskih izbjeglica iz centralne Evrope.

- Sudbina Jevreja u logoru na Sajmištu, bila je, dakle, i golim okom vidljiva s prozora Patrijaršije u Beogradu. Ali iz srpske visoke jerarhije, na čijem je čelu bio mjestobjustitelj mitropolit Josif Cvijović — i on je poput Rosića u mladosti četnik — nema glas protesta ili makar neke solidarnosti sa stradalnim sugrađanima „Mojsijeve vjere”. Naprotiv, Cvijović je lojalan kolaboracionističkim vlastima Milana Nedića, čiji su istaknuti predstavnici operativno učestvovali u holokaustu Jevreja u Srbiji: Milan Aćimović, Dragi Jovanović, Ilija Paranos… Kako je pisao Filip David, „domaća uprava u Srbiji, pre svega policija, bila je saradnik i pomagač nemačkih vlasti u sprovođenju mera protiv Jevreja”, a „Gestapo se najviše oslanjao na pomoć Specijalne srpske policije - Uprave grada Beograda, koja je u celini, a i preko posebne organizacione jedinice - Odseka za Jevreje i Cigane (VII odsek), obavljala niz poslova policijske prirode i ostvarivala svakodnevnu saradnju sa Gestapoom”…

Reklo bi se da se u Srbiji pod njemačkom okupacijom od 1941. nije desilo ništa drugo od onoga što je prizivao zlokobni Varnava Rosić.

Dokazi o Rosićevom pro-nacizmu i simpatijama za Hitlera su nesumnjivi — i obostrani. Ponavljamo, iz razloga što decenijama skrivalo, a zaista je šokantno:

- Rosić je jedini Pljevljak, uopšte jedina osoba rodom iz Crne Gore, za kojim je lično Hitler učestvovao u žalosti!

Takođe, podvlačimo i da je skandalozna odluka SO Pljevlja da se Rosiću, pored već dodijeljenog naziva trga u centru ovoga grada podiže i spomenik — PROTIVZAKONITA, jer:

„NIJE DOZVOLJENO podizati spomen obilježje: … Licu koje je zastupalo fašističke, šovinističke ili NACISTIČKE IDEJE ili ideologije” (čl. 10, st.1, t. 5 Zakona o spomen-obilježjima, „Službeni list CG”, 40/08, 40/11, 2/17).

(Kraj)