Crnogorski grb i krst na grobnici u kapeli Njegoševog mauzoleja – pet decenija od svečanog otvaranja

Priredio: V.J.

Njegošev mauzolej na Jezerskome vrhu Lovćena, izgrađen naporima vlasti i društva Narodne/Socijalističke Republike Crne Gore, uz veliku pomoć iz svih krajeva bivše Jugoslavije, otvoren je na današnji dan prije pet decenija, 28. jula 1974. godine.

Crnogorska vlada je 1952. donijela odluku o podizanju mauzoleja. Od 1954. do kraja 1967, pribavljen je skoro cio materijal potreban za mauzolej i lociran u podnožju lovćenske kape, zatim na Ivanovim Koritima, a Njegoševa figura i karijatide Crnogorki, sastavni dio mauzoleja, u dvorištu Državnoga muzeja na Cetinju. 

Takođe, u tom periodu izgrađen je put od Ivanovih Korita do Jezerskoga vrha, kako bi se djelovi mauzoleja mogli iznijeti. Započeta i izgradnja tunela. Ali tu se stalo zbog nedostatka finansijskih sredstava.

Skupština opštine Cetinje, na čijem je čelu bio Petar Tomanović, 9. decembra 1968. donosi odluku da nastavi podizanje Njegoševog mauzoleja i riješava da se poduhvat zasnuje na — dobrovoljnom učešću svih u ondašnjoj Socijalističkoj Federativnoj Republici Jugoslaviji. SO Cetinje svoju odluku temelji na odredbama čl. 124 st. 2 u vezi čl. 81 Ustava SR Crne Gore, a tu odluku je do 28. februara 1969. potvrdilo Izvršno vijeće (Vlada) SR Crne Gore.

Neposredno je građen mauzolej u vremenu od 1970. u organizaciji Jugoslovenskog odbora za izgradnju, formiranog 7. jula 1969. na inicijativu Skupštine opštine Cetinje. 

.

Sljedeći podaci svjedoče o spektakularnom znamenju podignutom u slavu genijalnog pjesnika i najpoznatijeg Crnogorca, gospodara naše države od 1830. do 1851, autokefalnog vladike Mitropolije cetinjske - Crnogorske pravoslavne crkve Petra II Petrovića-Njegoša…

M A U Z O L E J , građevinu na visini i do 1660 m, dužine 37 m, širine 15,40 m i visine 10,50 m, čiji su vanjski zidovi debeli 1,30 m —— sačinjava ansambl arhitektonsko-umjetničkih ostvarenja:

1) - ATRIJUM, pravougaono predvorje popločano jablaničkim granitom. Na sredini se nalazi bunar s krunom isklesanom iz jednog kamenog bloka težine 4 tone.

2) - PORTICI, prostor širine 2 m sa lijeve i desne strane atrijuma odvojen sa 10 granitnih stubova visine po 4,33 m, preśeka 0,70 x 1,40 m i težine po 10 tona. 

3) - KARIJATIDE, dvije Crnogorke tj. dva ženska stilizovana crnogorska lika isklesana u bloku jablaničkoga mermera težine po 7,5 tona, a visine 4,33 m koje nose arhitrav visine 0,80 m i težine 4,5 tone.

4) - KAPELA, zasvođena prostorija dužine 10 m, širine 6,50 m, izrađena od tamno-zelenog kamena sa 6 bočnih niša poluprečnika 0,90 m i centralnom nišom poluprečnika 2,55 m ispred koje se nalazi Njegoševa granitna figura. Svod kapele je na visini od 9 m, obložen pozlaćenim mozaikom površine od 120 m2. Pod kapele je od crvenog bokeljskog i svjetlosivog bračkog kamena.

5) - NJEGOŠEVA FIGURA, skulptura izvedena u jablaničkome granitu, visine 3,7 m, dužine 3,10 m, širine 1,40 m, a težine 28 tona.

6) - KRIPTA SA GROBNICOM, polukružno zasvođena prostorija izrađena od bračkog kamena. Naspram ulaza nalazi se grobnica u smjeru istok-zapad, visine 0,42 m, dužine 2,20 m i širine 0,85 m. Na nadgrobnoj ploči, ispod koje se nalaze Njegoševe kosti, isklesani su u reljefu CRNOGORSKI GRB i KRST — simboli Njegoševe duhovne (crkvene) i svjetovne (državne) vlasti, i natpis: „ЊЕГОШ 1813-1851”.

7) - VIDIKOVAC SA STAZOM – od mauzoleja se na śeverozapadnoj strani produžava staza širine 1,30 m, koja vodi do 40 m udaljenog vidikovca u obliku crnogorskog guvna, prečnika 8,60 metara. Staza i vidikovac su popločani obrađenim lovćenskim kamenom.

.

.

.

.

Sastavni su dio kompleksa Njegoševa mauzoleja: 

- OKRETIŠTE, završetak automobilskog prilaza mauzoleju — kružno popločani plato, prečnika 22 m, na visini od 1578 metara.

- PRILAZNA STAZA SA TUNELOM, stepenišna trasa, koja vodi od okretišta do platoa na kojem je mauzolej, Ima 461 stepenicu i prolazi kroz 80 metara dugi tunel, uspona 35°, visine 5 m, širine 3,5 m, a na njegovoj jugozapadnoj strani se nalaze dva vidikovca. Visinska razlika, koja se savladava prilaznom stazom od okretišta do platoa, iznosi 82 metra.

- PLATO ispred mauzoleja dimenzija 15,40 x 15 m popločan bračkim, a oivičen lovćenskim kamenom…

Ove podatke pronalazimo u „Njegoševom mauzoleju”, višejezičnoj publikaciji (srpskohrvatski/hrvatskosrpski, engleski, francuski, njemački, italijanski ruski) koju je 1977. godine izdavač Republički zavod za zaštitu spomenika kulture Socijalističke Republike Crne Gore objavio u tiražu od 40.000 primjeraka. 

Koautori teksta — Pavle Đonović, Ljubomir Kapisoda, Stanislav Vujošević, Dragoje Živković — pišu da „Njegošev mauzolej na Lovćenu karakterišu, pored izuzetne umjetničke vrijednosti, i još neki kurioziteti”. 

„Nijedan spomenik — mauzolej u svijetu nije podignut na tolikoj nadmorskoj visini (1660 m). Pogled koji se pruža na sve strane sa Lovćena, uzbuđuje i očarava posmatrača ostavljajući na njega nezaboravan utisak”. 

„U cilju ostvarenja zamisli da se povodom 100-godišnjice Njegoševe smrti 1951. godine podigne dostojan spomenik, Odbor za proslavu tog jubileja odlučio je da ostvari trajnu želju pokoljenja i istaknutome velikanu, pjesniku i misliocu podigne dostojan spomenik na vrhu Lovćena”. 

U publikaciji „Njegošev mauzolej” čitamo da je bio raspisan konkurs za izradu idejnog projekta za spomenik, „koji nije dao željene rezultate”, pa se „ondašnja Vlada Narodne Republike Crne Gore obratila pismom proslavljenom vajaru Ivanu Meštroviću s molbom da se prihvati projektovanja mauzoleja i izrade spomenika Njegošu”. 

„Meštrović se sa osobitim zadovoljstvom prihvatio ovog zadatka”, te je „u svome odgovoru Crnogorskoj vladi, vajar posebno podvukao da će ‘spomenik najvećem sinu Crne Gore, koji je ponos i svima nama ostalima raditi u duhu Njeogoševih inspiracija, a to su: pravda, sloboda i dostojanstvo čovjeka’”. 

„A po završetku povjerenog mu zadatka, veliki vajar je pisao Crnogorskoj vladi: ‘Honorara ne bih tražio nikakva, osim kriške sira i pleće od ovna. Taj moj posao bio bi, kako Francuzi kažu ‘homage’ pjesniku i narodu koji ga je rodio’”. Navodi se da je „Meštrovićevo djelo, visokog umjetničkog dometa, prenio u granit njegov učenik, poznati vajar Andrija Krstulović”, etc. 

Jedan od članova Odbora za izgradnju Njegoševog mauzoleja, čuveni srpski istoričar Vladimir Dedijer, koji je boraveći sredinom 1970. u Crnoj Gori izučavao arhivske izvore, objavio je, između ostaloga:

„Prvo, kapelu koju je Njegoš za života sazidao i namenio da u njoj bude sahranjen, austrougarska vojska je delimično porušila 1916. godine. Po nalogu okupatorskih vlasti Njegoševe kosti su iskopane i prenesene na Cetinje, uz prisustvo predstavnika Crkve. 

Drugo, po propasti Austro-Ugarske monarhije, u Njegoševom rodnom mestu Njegušima osnovan je odbor za obnavljanje Njegoševe kapele. Do ostvarenja zamisli ovog odbora nije došlo i NJEGOŠEVA KAPELA NIKAD NIJE OBNOVLJENA. 

Treće, kralj ALEKSANDAR KARAĐORĐEVIĆ, 1925. godine, u spomen rođenja svog sina Petra II Karađorđevića, NAREĐUJE DA SE OSTACI NJEGOŠEVE KAPELE PORUŠE i da se sazida nova kapela. To je i učinjeno. 

Ova kapela je GRAĐENA OD NOVOG KAMENA, NA NOVIM TEMELJIMA, a OSTACI STARE KAPELE SU BAČENI U JEZERSKI VRH. Ova činjenica je potvrđena i iskazima ljudi koji su radili na zidanju nove kapele”.

S tim u vezi, Dedijer onomad javno sapštava sljedeće zaključke:

„Prvo. Aleksandrova zadužbina je OLIČENJE UNIŠTENJA DRŽAVNOSTI CRNE GORE posle 1918. godine. Umesto da se nova zajednica bratskih naroda stvara na osnovama jednakosti i poštovanja volje naroda, CRNA GORA je 1918. godine SILOM UTERANA U NOVU DRŽAVU I OBESPRAVLJENA. 

Drugo. Aleksandrova kapelica je oličenje prevage dinastije Karađorđevića nad dinastijom Petrovića. 

I, treće, ta kapelica je simbol uništenja nezavisnosti Crnogorsko-primorske mitropolije koju je ona čuvala kroz vekove, da bi posle 1918. godine, zajedno sa drugim nezavisnim srpskim crkvama, bila podvrgnuta srbijanskoj pravoslavnoj crkvi”.

„Sagledavajući činjenično stanje, primio sam se članstva u Odboru za izgradnju mauzoleja Petru II Petroviću Njegošu na Lovćenu”, piše Dedijer, „jer želim da branim istorijsku istinu i hoću da DIGNEM GLAS PROTIV DIKTIRANJA ŠTA CRNOGORCI SMEJU, A ŠTA NE SMEJU DA RADE”.