Dokleja, prijestoni grad – fotografije s početka 20. vijeka

Priredio: V.J.

„Visokoumnoj inicijativi Nj. VELIČANSTVA KRALJA NIKOLE I, kojem s poštovanjem izjavljujemo da smo dužni za dobrotu iskazanu našem poduhvatu, treba takođe zahvaliti za ‘prvo soljenje’ na tlu stare Dokleje; i možemo i dalje vjerovati u nju, da će moguće dovesti do ostvarenja postulata sveobuhvatnog naučnog razvoja i time osigurati ne samo povećanje novih znanja za stručne studije, već i časni simbol ponosne prošlosti za mlada, cvjetajuća kraljevstva”.

Ovako na kraju svoga predgovora za „Dokleju, rimski grad u Crnoj Gori”, knjigu štampanu 1913. u Beču, piše italijanski arheolog Pijero Stikoti (1870-1953).

„Bilo je to 1892. godine kada smo dr Luka Jelić [hrvatski arheolog, 1864-1922, prim] i ja, kojima je direkcija arheološkog i epigrafskog seminara Univerziteta u Beču povjerila istraživačko putovanje kroz Crnu Goru i Albaniju”, navodi Stikoti. 

„Došli smo u Cetinje, tu smo dobili više informacija od ruskoga prirodoslovca prof. Pavla Rovinskog, on je oko 1890-1891. rukovodio iskopavanjem koje je provela crnogorska vlada u Dokleji, nedaleko od Podgorice. Tamo smo otišli kako bismo u cjeloneđeljnom napornom radu najprije stekli orijentacioni pregled ruševine i okoline, te snimili izložene objekte”. 

„Godine 1894. podnijeli smo Bendorfu [Otu, šefu katedre arheologije Bečkoga univerziteta, 1838-1907] kratki preliminarni izvještaj o građevinama, skulpturama i objektima Dokleje”, nastavlja Stikoti.

On se u Crnu Goru, radi nastavka istraživanja Dokleje, kako piše „vrnuo 1902. godine obnovljenom potporom direktorata arheološko-epigrafskog seminara, uz tehničku pomoć građevinskog referenta-poručnika u Zadru, arhitekte Ćirila M[etoda] Ivekovića [1864-1933], koji je, uz tehničke realizacije, zaslužan za nove crteže, fotografije i originalne planove”. 

U Dokleji je Stikoti nakratko bio i nakon 1902, a njegova knjiga iz 1913. na crnogorski jezik je prevedena i objavljena 1999. u izdanju Matice crnogorske. 

Mnoštvo interesantnih materijala, fotografija, te stručne rekonstrukcije u crtežima nekih od objekata, pružaju uvide u aspekte starine na ušću Zete i Morače.

Vjeruje se da je Dokleja nazvana po ilirskome plemenu Δοκλεάται. Najnovija istraživanja, koje je 2017. sproveo Centar za konzervaciju i arheologiju Crne Gore sa Cetinja, otkrila su tragove praistorijskoga naselja u arealu grada. 

Kod Klaudija Ptolemeja (oko 100 - oko 170. godine), posljednjeg od velikih helenskih učenjaka, prvi je nama poznati pomen - Δóκλεα, a u naknadnim izvorima: - Dioclea ili Διóκλεια. Naziv grada vjerovatno ima vezu s docnijim imenom rimskoga imperatora Dioklecijana (284-305), koji je možda tu rođen. 

Iz latinsko-grčkog izveden je slovenski oblik Duklja, tj. etnonim Dukljani za Slovene koji naseliše ove krajeve. 

Vizantijski car Konstantin VII Porfirogent u znamenitom spisu „De Administrando Imperio” iz 10. vijeka jasno razlikuje naše pretke Dukljane od suśednih Srba i Hrvata. Porfirogenit veli i da su se u periodu vladavine cara Mihaila II (820-829) Dukljani pokoravali jedino svojim arhontima. 

Na pečatu jednog od tih arhonata, Petra, oca Svetoga (Jovana) Vladimira Dukljanskog, segment u natpisu glasi: ΔΙΟΚΛΙΑ.

Sačuvani ostaci arhitekture svjedoče da su u gradu Dokleji tokom stoljeća građene i paganske i hrišćanske bogomolje. Porfirogenit tvrdi da je u njegovo vrijeme grad napušten, ne navodeći uzroke. 

Međutim, do toga perioda, grad je, ne smo śedište drevnih naših vladara, nego i ariepiskopsko-mitropolitske katedre Dukljanske crkve, sa sabornom crkvom Svete Marije. 

O tome se bilježi u „Ljetopisu popa Dukljanina”, najstarijoj crnogorskoj istoriji, da su za doba „svetoga kralja” Svetopeleka:

- „Dukljansku crkvu, prema drevnome pravu, uredili u mitropoliju pod čijom su upravom proglasili ove crkve, a naime: Bar, Budvu, Kotor, Ulcinj, Drač, Skadar, Drivast, Pilot, Srbiju, Bosnu, Travuniju, Zahumlje”. 

Još se za Svetopeleka u „Ljetopisu popa Dukljanina” doslovno veli da je: 

- „sahranjen u crkvi Svete Marije u doklejskom gradu sa počastima i sa velikim ispraćajem tada ga je sakupljeni narod plačući ožalio. A u istoj crkvi, u kojoj je sahranjen, izabrali su njegova sina Svetolika, tu su ga arhiepiskop i episkop posvetili i krunisali. Od toga dana, najzad nastade običaj da se u istoj crkvi biraju i zaređuju svi kraljevi te zemlje”.

Pijero Stikoti se sa stručnim saradnicima potrudio da, između ostaloga, locira ne samo katedralnu crkvu Svete Marije i druge objekte u nekada prijestonom dukljanskom gradu, nego i da ih, na temelju građevinskih ostataka, po planu rekonstruiše i predstavi u svojoj knjizi najširoj javnosti…

.

(Nastavlja se)