ROVAČKA REPUBLIKA (3) "Krvave borbe sa NAJGROZNIJIM NAŠIM NEPRIJATELJEM – SRBIJANCIMA”

Feljton Antene M

Piše: Vladimir Jovanović

U osnovi plana za docnije u istoriografiji nazvani Božićni ustanak bili su napadi na srpske okupacione jedinice u Cetinju, Nikšiću, Rijeci Crnojevića i – Podgorici. Vojnim operacijama kod Podgorice trebalo je da rukovodi brigadir Milutin Vučinić. Njegova zaduženja od strane ustaničkih vođa, među koje je uz Jovana Plamenca i vojvodu Đura Petrovića i sâm spadao – dogovorena su konspirativnim putem:

„General Milutin Vučinić, na čelu trupa iz Pipera, Lješkopolja i Zete napašće Podgoricu i poći ka Cetinju, prelazeći preko Lješanske nahije. Njegove trupe sastaće se sa trupama vojvode Đura Petrovića između Čeva i Lješanske nahije”.

Uz brigadira Vučinića, prema navodima Novaka Adžića, na prostoru Podgorice glavni organizatori ustanka bili su oficiri Andrija Raičević, Pero Vuković, Božina Bašović, Marko Šušović, Blažo Vukašinović, Tomaš Grujović, Panto Savović, Radovan Savović...

Ustaničkim trupama kod Podgorice priključio se i Rovački bataljon. Oko 20. decembra 1918. jedinice bataljona se iz Rovaca spuštaju u Pipere u marševskom poretku i logoruju u Seocima, desetak kilometara od Podgorice.

Ali, „uoči izbijanja ustanka, neposredno pred početak oružanih sukoba, Milutin Vučinić, Andrija Raičević, te Stanko Marković, Miloš Vučinić i još nekolicina crnogorskih oficira i činovnika, prilikom zasijedanja na Veljem brdu oko podizanja ustanka, kojemu je predśedavao brigadir Vučinić, uhapšeni su od strane okupacionih vlasti”, te „sprovedeni u zatvor ‘Jusovača’ u Podgorici”.

To je suštinski izmijenilo tok namjeravanih djejstava u području Podgorice. Ipak, prema N. Adžiću, „ustanici su u okolini Podgorice preśekli put Podgorica – Danilovgrad, na Vranićkim njivama”. „Opsada Podgorice potom nije uspjela, iako su određene akcije, poput zauzimanja Spuške glavice, preduzimale snage predvođene od komandirâ iz Martinića, Stevana i Bogića Radovića, te grupe na Veljem brdu kod Podgorice, sa kapetanom Matom Raičevićem”.

Nakon neuspjeha u osvajanju Podgorice, veli u svome raportu major Ivan Bulatović, Rovčani su se „iz Pipera vratili svojim kućama”. Navodi dalje da neki rovački oficiri „stupaju u vezu s predstavnicima ustaša [ustanika] iz oblasti nikšićske” i da je Rovački bataljon „neprestano s oružjem u ruci vodio krvave borbe sa najgroznijim našim neprijateljem Srbijancima”.

Za to vrijeme, na području plemena rovačkoga de facto je neokrnjen suverenitet Kraljevine Crne Gore. SRBI TAMO NEMAJU NITI JEDNOGA SVOGA ZVANIČNIKA, ŽANDARMERIJSKU ILI VOJNU POSADU, niti smiju da upućuju patrole ili delegacije.

Ta teritorija slobodne crnogorske kraljevine obuhvata područjâ od krajnje linije na śeveru – Krsca, na tromeđi Dolova rovačkih, Kape moračke i Lukavice piperske, do krajnje južne tačke na ulasku u Platije s južne strane, ispod Kupine, blizu Dromire, ukupno vazdušnom linijom u dužini približno 35 km; tj. najveću širinu od Petrova vrha iznad Štitova na zapadu, do Prekobrđa na istoku od približno 20 km.

„Rovačko pleme živi u zabitim saprtijama, nikome od pamtivjeka pokorni”, pisao je Milovan Đilas u knjizi „Land Without Justice”, objavljenoj 1958. u Njujorku. „Austrijska vojska [1916-1918. za vrijeme okupacije] jedva ako je izašla [u Rovca]. KOD ROVČANA, NAVIKNUTIH NA SLOBODU, PREVLADALE SU PRISTAŠE KRALJA NIKOLE I SAMOSTALNOSTI CRNE GORE”, a Rovčani su „ustrojili vlast za sebe koja se nije pokoravala novoj vlasti, onoj u srezu [iz Kolašina]”.

U prvoj polovini 1919. Srbi ponovljaju poziv da se Rovčani jave u Kolašin radi polaganja zakletve kralju Srbije; odgovoreno je, kao i ranije, pisanim putem, doslovno: „Uvijek smo to odbijali, izjavljući da pitanje Crne Gore nije još riješeno od Konferencije mira, niti od crnogorskog naroda”.

„Neprestano su pozivati oficiri da pođu u Kolašin, da polože zakletvu na vjernost kralju od Srbije”, navodi se u arhivskim izvorima. „I najposlije dođoše pismene zakletve svakome na kuću, da se na njih potpišemo, a potpisate uputimo u Kolašin sa naglašenjem: ‘Ko to ne učini da će se staviti pod vojni sud’. Poziv je bio svakoga puta neuspješan, jer ga je SVAKI SA GNUŠANJEM ODBIJAO”.

Srpski autor Mile Kordić piše da su u prvoj polovini 1919. „odmetnici počeli da napadaju i u severnom delu Crne Gore, gde ih do tada nije bilo” („Crnogorska buna“, Beograd 1986, str. 30).

Do sredine 1919, prema izvještajima majora I. Bulatovića, bilo je „nekolika sastanaka” sa inoplemenim ustaničkim vođama. Jedan na Ćeranića gori – na Krnovu, zatim na Utilici – rovačkome katunu, zatim opet na Ćeranića gori, a onda na Broćancu, kod Nikšića. Izgleda da su ovi skupovi u neposrednoj vezi sa iskrcavanjem veće grupe oficira i podoficira crnogoskih, upućenih iz Gaete , koje je u tajnosti izvršeno kod Bara sredinom jula 1919. godine. Cilje te misije je dizanje opštega ustanka.

Što se tiče jednoga od pomenutih ustaničkih skupova, izgleda onoga prvoga, srpski izvori, koje citira crnogorski autor Stevan Popović, javljali su svojim vlastima da su se, navodno, na tom zboru „usprotivili Rovčani i Piperi, koji su htjeli da se USTANAK PRVO DIGNE U KOLAŠINSKOM KRAJU; zato su Rovčani i Piperi demonstrativno napustili skup”. Tu se veli da su crnogorski ustanici „za slobodnu Crnu Goru, a protiv [Nikole] Pašića i Srbije” („Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji”, Nikšić 1997, str. 204).

Ustaničke vođe, uključujući i one u Rovcima, kurirskim vezama su obaviješteni da će se oko Petrovdana 1919. iskrcati na Crnogorskome primorju veća grupa crnogorskih oficira i podoficira – predvodi ih Krsto Popović – kao starješinskoga jezgra za ukrupnjavanje komitskoga pokreta i izvođenje opštega ustanka. Pa je s tim u vezi 9. jula 1919. na Ćeranića gori bilo drugo okupljanje velikoga broja ustanika iz raznih krajeva Crne Gore, kojem ispred Rovčana, od oficira, osim I. Bulatovića, prisustvuju Vujo Bulatović i Mijajlo Bulatović…

(Nastavak feljtona u četvrtak 26. oktobra)

ROVAČKA REPUBLIKA (1) „Mi imamo našu slavu, Kralj Nikolu, mudru glavu”

ROVAČKA REPUBLIKA (2) „Ustanak bataljona rovačkoga ZA ODBRANU PRAVA I ČASTI CRNE GORE”