ROVAČKA REPUBLIKA (4) Rovčani 1919. u planini Lukavici potukli dva srpska bataljona

Piše: Vladimir Jovanović

Komandant garnizona, posade okružne komande okupacione Vojske Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS) u Nikšiću, p.puk. Svetozar P. Bogdanović, javlja 1. jula 1919. komandantu Zetske divizijske oblasti da se „nezadovoljnici iz Morače i Rovaca spremaju da napadnu Kolašin i Lipovo” , te da su Rovčani „pod komandom komandirâ Ibra i-ili Ivana Bulatovića i-ili Vuja Bulatovića”.

U stvarnosti, veći dio Rovačkoga bataljona u defanzivnoj formaciji je tada na području Rovaca, predvođen komandirom (majorom) Ibrom Jovanovim Bulatovićem, dok jedna četa iz toga bataljona, prevodi je Ivan Puletin Bulatović, sa četom Moračana oficira Milije Rakočevića, operiše na širem području Nikšića, a zatim maršira ka Banjanima – selu Broćancu, oko 40 km od Nikšića.

U Broćancu je zbor crnogorskih ustanika iz više plemena. Uz služenje sveštenomonaha Nikodima Janjuševića i sveštenika Ljuba Nikolića „u broćanskoj crkvi održano je blagodaranje za dug život kralja Nikole – uz pucanj iz pušaka i uzvike ustaša [ustanika]: ‘Živio kralj Nikola!’, ‘Živjela Crna Gora!’”…

Ibro J. Bulatović pripadao je starijoj generaciji. Od 1901. do ispred Balkanskih ratova je komandant Rovačkoga bataljona. Biran 1905. iz plemena rovačkoga za poslanika prvoga saziva Crnogorske narodne skupštine. U ratovima 1912-1916. oficir u višim štabovima.

Ivan P. Bulatović je Oficirsku školu na Cetinju, treći u rangu, završio 1902. godine. Kao oficir Kolašinske brigade, učesnik Prvoga balkanskoga rata, odlikovan zbog junaštva. U Drugome balkanskome ratu, obolio od kolere, radi prepirke, zbog navodne uvrede, 9. avgusta 1913. na Preseci podno Bregalnice (savremena Makedonija) ubio je saplemenika Miletu Bećkovića – komandanta mješovitoga Rovačko-kolašinsko-poljskoga bataljona. Osuđen na 12 godina zatvora. Izbijanjem Prvoga svjetskoga rata je amnestiran: vraćeni su mu čin, grb i oficirska sablja…

Na ustaničkome skupu u Broćancu, jula 1919, referiše docnije Ivan Bulatović, „donešena je odluka da se borbom probijemo do Jadrana”. Naime, postojale su u to vrijeme – prema prećeranim srpskim procjenama – „nade komita da će se iz Italije iskrcati 15.000 [!] ljudi, kako su onda kružile vijesti, kao i da Skadar ima pripasti Crnoj Gori” (Stevan Popović, „Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji”, Nikšić 1997, str. 204).

Iz dnevničkih zapisa crnogorskoga majora Marka Vučerakovića se doznaje da je cilj upućivanja veće grupe oficira i podficira iz Italije u Crnu Goru pokazati da „CRNOGORCI NE TRPE NIČIJE ROPSTVO I DA JE BANDITSKA SKUPŠTINA U PODGORICI FALSIFIKOVALA VOLJU CRNOGORSKOGA NARODA” („Memoarsko-dnevnički zapisi Marka Vučerakovića”, priredili Jasmina Rastoder, Šerbo Rastoder; „Crnogorski anali”, br. 7-8, 2014).

„Za ovu svrhu određeni su, iz naše vojske, šest viših oficira iz raznih crnogorskih oblasti; a ovi su imali, svaki iz svoje oblasti, uzeto još po nekolika niža oficira i vojnika”. Viši oficiri u toj grupi su majori: Krsto Popović, Đuro Kapa, Marko Vučeraković, Pero Vuković, Savo Čelebić, Mato Todorović. Ekspedicija je, piše major Vučeraković, krenula iz Italije brodom preko Jadranskoga mora 14. jula 1919, a nakon odmora u Medovi, 18. jula 1919. iskrcala se na crnogorsku obalu.

Po iskrcavanju, prerano otkrivena od srpskih trupa, crnogorska ekspediciona jedinica, razdvojena u manje grupe, pod borbama se probija ka unutrašnjosti Crne Gore. Komandant Zetske divizijske oblasti Vojske KSHS tvrdi da su se iskrcala „120 naoružana Crnogorca”.

Vijesti o tome su doprle kod ustanika baziranih u Broćancu. „Stiže kurir od Cuca, koji javlja da velika vojska čeka ustaše na granicama Crne Gore”, zapisaće major Ivan Bulatović, „te se odluka [’da se borbom probijemo do Jadrana’] preinači i donese druga: da se udari na Trubjelu, na jednu jedinicu Srbijanaca”.

U nastavku izvještaja, opisuje se napad na srpsku vojnu posadu u mjestu Trubjela, na putu za Viluse, dvadesetak kilometara zapadno od Nikšića. Tamošnje srpske trupe „opsadirali smo”, referiše major Bulatović, a „prije nego što je počela borba, iskidali smo žice telefona”.

„Pred zoru se pobijemo. ZAROBIMO IH I SVE RAZORUŽAMO. Ustaši se snabdiju oružjem i municijom i sa nekoliko mašinskih pušaka”, a „od naše strane poginuo je Risto Peković iz Morače, sa njine strane nije bilo gubitaka, jer su bili u dobrim rovovima; ZAROBLJENE VOJNIKE, SA OFICIRIMA NA ČELU, POD STRAŽOM, RAZORUŽANE, SPROVELI SMO ZA HERCEGOVINU [Velimlje]”.

Međutim, sukobi u području su nastavljeni. Na putu za Velimlje, Rovčane iz Nikšića napada „2-4 bataljona [Vojske KSHS], sa nekoliko brdskih topova, mašinskim puškama i mitraljezima; mi smo uzeli dominirajuće položaje na padinama Zle gore [śeverozapadno od Nikšića]”.

„Bili smo se cijeloga dana. Boreći se GLEDALI SMO DURBINIMA ĐE MRTVE I RANJENE KOLIMA GONE ZA NIKŠIĆ. Pred noć smo odstupili za Presjeku [oko 18 km od Nikšića – prim.a], đe smo predanili. Sjutridan, došao nam je izvještaj da se organizuje Vojska [KSHS] u Gornjem Polju i hoće da nam udari, što nijesmo čekali, nego donesemo odluku – DA MI NA NJIH UDARIMO PRVI”.

„NAPALI SMO IH, CIJELOGA DANA SE VODILA BORBA – u borbi je poginuo kapetan Vuk Nenezić, ranjen je Milija Rakočević, neprijateljski gubici su mi nepoznati; a pošto se noć uhvatila, produžili smo u pravcu Ćeranića gora—Lukavica—Rovca i sobom ponijeli dva ranjenika, Rakočevića i Jovanovića, sina Đura Jovanovića; došli smo i donijeli ranjenike u Rovca; ustaši nikšićski pošli su, preko Rovaca, za Maganik”.

Za kolonama rovačkih i nikšićkih ustanika, radi njihova uništenja, ka Rovcima upućena su dva srpska bataljona. S tim u vezi, stari komandir Ibro J. Bulatović prikuplja glavninu Rovačkoga bataljona koja na planini Lukavici dočekuje Srbe. Bio je to njihov prvi ozbiljniji pokušaj da prodru u Rovca. Međutim, „rovački ustaši ponovo se organizuju i izađu u susret Vojsci [KSHS], koja je bila jačine dva bataljona”, te ih „odbiju za Nikšić”.

Da su dva srpska bataljona tada potučena na Lukavici, potvrđuje i drugi izvor: „U julu 1919. Srbijanci su poslali protiv našeg plemena [Rovaca] dva bataliona sa artiljerijom i mitraljezima, da silom slomi naš otpor. Ovaj odred dočekali smo u planini Lukavici i borbom ga odbili ka Nikšiću“ („Nekoliko stranica iz krvavog albuma Karađorđevića: Dokumenta o zločinima Srbijanaca u Crnoj Gori”, Rim 1921, str. 37).

Srbin V. Krstić – vjerovatno oficir – okupacioni načelnik okruga kolašinskoga, depešom od 25. jula 1919. komandantu Zetske divizijske oblasti javlja: „Odmetnici su izvršili organizaciju. Imaju svoj štab i podeljeni su na četiri bataljona s ciljem da stvore opštu pobunu. NAROD SVAKOG DANA DOBIJA UVERENJE DA ĆE SE KRALJ NIKOLA VRATITI I ZBOG TOGA JE VEOMA NEPOSLUŠAN”.

U zaključku veli: „Nalazim da bi garnizon [u Kolašinu] trebalo pojačati, radi sigurnosti i ULIVANJA STRAHA U NARODU”…

(Nastavak feljtona u poneđeljak 30. oktobra)