ROVAČKA REPUBLIKA (5) „KRVAVA ZASTAVA CRNOGORSKA danas se vije PROTIVU BEOGRADSKIH ZAVOJEVAČA I OTIMAČA”

Piše: Vladimir Jovanović

Krajem jula i tokom avgusta 1919, nakon niza borbi na širem području Nikšića, slobodna teritorija Rovaca postaje „azilum“ za dio inoplemenih crnogorskih ustanika.

Tu se okupljaju nikšićke vođe: Živko Nikčević, Milisav Nikolić, Dragiša Bojović, sveštenomonah Nikodim Janjušević, kapetan Vasko Marojević. Zatim, iz Morače, Milija Rakočević, Mihailo Rakočević i Todor Dulović, Piperi sa komandirom Perom Vukovićem, etc.

Neki od njih supotpisuju „Pismo ustaničkih vođa komandantu crnogorskih trupa u inostranstvu”, tj. brigadiru Andriji Raičeviću u Gaeti. Napominje se da je pismo, objavljeno i u „Glasu Crnogorca”,  nastalo „u ustaškom [ustaničkom] logoru, Rovca, 1. septembra po st[arome] kalendaru 1919”.

Od Rovčana, pismo su, „ispred svojih saplemenika”, potpisali komandiri Ibro J. Bulatović, Vujo Bulatović, Mijajlo Bulatović, Ivan Bulatović, kapetan Pero Minić, potporučnici Jovan Bulatović i Božo Bulatović.

„Sa koliko god mudrosti i hitrine pera čovjek raspolagao, ipak mu je nemoguće opisati sva ZVJERSTVA I NEČOVJEŠTVA KOJA SE, OD STRANE ZVANIČNE SRBIJE I NJENE SOLDATESKE, VRŠE NAD CRNOGORSKIM NARODOM. Um se zbuni, čovjek zanijemi pri posmatranju i sumiranju tih zvjerstava. 

ŠTO SU MUKE I STRADANJA HRISTOVA PRI OVIM KOJE CRNOGORSKI NAROD DANAS PREŽIVLJUJE, evo već punih deset mjeseca! Otkinut već mjesecima od cijelog svijeta, stegnut gvozdenim lancima, pišti crnogorski narod, vapije za otadžbinom, slobodom i pravdom, kućom i ognjištem, nemajući ni parčeta hljeba da utiša svoje namučeno tijelo, ni običnog platna da pokrije svoje gole i dugim ratom iskrvavljene ruke”.

Do sredine jeseni 1919, izvještavaju rovački oficiri, „kod nas su se bili sklonili 300 naših [inoplemenih] crnogorskih ustanika“.

Iz ekspedicione grupe Krsta Popovića – brojala je najmanje 120 oficira i podoficira, a sredinom jula 1919. iskrcala se iz Italije kod Bara – došao je u Rovce dr Novica Radović, porijeklom iz Martinića - Bjelopavlića. Igleda da je u avgustu 1919. on već bio u Rovcima – potpsnik je pisma brigadiru Raičeviću. U Rovcima je Radović neprekidno do aprila 1920. god. 

Navodi se da su, malo za Radovićem, pristigli u Rovca i njegovi saplemenici i tu duže vrijeme boravili – poznati komiti braća Andrijevići, Jokica i Andrija. Radović je postao veliki prijatelj sa Ivanom Bulatovićem. Upravo Radović će sredinom 1943. na Cetinju, pred Vlaškom crkvom, održati posmrtni govor nad odrom Ivana Bulatovića…

Neposredan kontakt Krsta Popovića i dijela njegove ekspedicione grupe sa Rovčanima bio je, izgleda, na planini Vojnik – ona se nalazi na śevernome obodu Nikšićkoga polja, okružena Krnovom, Javorkom i kanjonom Komarnice. Planina Vojnik je „zborno mjesto crnogorskih ustaša”, a tu je, najkasnije u drugoj polovini septembra 1919, napisan i od ustaničkih vođa potpisan proglas „BRAĆO JUGOSLOVENI!” 

U tome proglasu se apeluje na Hrvate, Slovence i druge da se usprotive slanju „nasilno regrutovane braće iz Hrvatske, BiH, Slovenije, Dalmacije i drugih jugoslovenskih krajeva” radi borbe protiv crnogorskih ustanika. Osim Krsta Popovića, proglas je potpisao i Ivan Bulatović. 

U proglasu se još poručuje: „Čujte i znajte da na krvavoj zastavi crnogorskoj, koja se danas vije po gorama i vazda slobodnom stijenju, a protivu beogradskih zavojevača i otimača, stoji napisana riječ: ‘Sloboda ili smrt!’” Interesantno, proglas je „u obliku štampanog letka avion bacao iznad Zagreba” (Stevan Popović, „Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji”, Nikšić 1997, str. 206).

Mitar Plamenac, načelnik Ministarstva pravde 20. septembra 1919. izvještava crnogorsku kraljevsku vladu da su ga Radovan Tapušković iz Rovaca i Pavić Nikezić iz Kuča obavijestili „kako je komandir Pero Vuković dopro u Rovca, jer se u Piperima nije mogao održati; tamo je obrazovao komitsku četu“.

„ROVČANI SU SVI ZA CRNU GORU, ali pokrenuti ih, da ostave svoje kuće, nemoguće je, što ne bi viđeli ozbiljnost akcije. Rovčani su odrekli poslušnost Srbijancima, neće da znadu za njihove vlasti, pa su odbili da stupaju u pregovore sa njima. Glavari rovački nose crnogorske grbove. Svuda se ore usklici, ’Živio Kralj Nikola!’ Duh u Rovcima je podigao i održao ga komandir Ivan Bulatović. Prijeti opasnost da istoga Srbijanci, pomoću novca, ubiju“.

Komandiri Ibro Bulatović i Ivan Bulatović do 28. septembra 1919. šalju u Kolašin pismo brigadiru Milošu Medenici, nekadašnjem komandantu Kolašinske brigade Crnogorske narodne vojske – u čijem je sastavu oduvijek bio Rovački bataljon.

Srpske vlasti su se dočepale toga pisma. To se vidi iz izvještaja načelnika Kolašinskoga okruga povjereniku Vlade Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS) u Crnoj Gori na Cetinju, Ivanu Pavićeviću, od 13. oktobra 1919, koji je dostavljen i komandantu Zetske divizijske oblasti. 

U tome pismu vođâ Bulatovića, komandira Ibra i Ivana, „brigadir Medenica poziva se na ustanak: da u roku od dva dana, od prijema pisma, dođe u Rovca medu njih, sa svim crnogorskim znakovima, radi dogovora da ZAJEDNIČKI BRANE I PREDUZMU RAD ZA ČUVANJE SVETINJA CRNE GORE, itd”.

Brigadir Medenica – kome su Srbi priznali čin pukovnika i dali mu penziju –danonoćno je nadziran zbog navodnih veza sa ustanicima, te sa ljudima koji će formirati Crnogorsku (federalističku) stranku. Otprilike godinu docnije, oktobra 1920, srpske vlasti u Crnoj Gori, na osnovu dostava iz Kolašina, informišu ministra unutrašnjih dela u Beogradu da u toj varoši „[dr Sekula] Drljević i njegovi agenti živo rade, posebno pukovnik Miloš Medenica i arhimandrit Miron Medenica“. 

Od ministra vera, takođe u Beogradu – prema dokumentima koje navodi dr Šerbo Rastoder – zbog toga je traženo da se arhimandrit Miron „odmah ukloni iz Crne Gore“. Miron je hitno pozvan u Beograd na slušanje u kabinet ministra, a Ministarstvo vojske i mornarice KSHS naredilo je komandantu Zetske divizijske oblasti da optuži brigadira Miloša Medenicu „ukoliko ima dokaza“ („Političke stranke u Crnoj Gori 1918–1929“, Bar, 2000, 465–466).

U međuvremenu, dio Moračana, suśedi Rovčana, takođe su izloženi srpskim represalijama – osobito bratstvo Rakočevića. Zbog toga, uslijedila su, na početku jeseni 1919, pripremljena u Rovcima i od strane crnogorskih ustanika izvršena – osvetnička ubistva ...

(Nastavak feljtona u četvrtak 2. novembra)

ROVAČKA REPUBLIKA (1) „Mi imamo našu slavu, Kralj Nikolu, mudru glavu”

ROVAČKA REPUBLIKA (2) „Ustanak bataljona rovačkoga ZA ODBRANU PRAVA I ČASTI CRNE GORE”

ROVAČKA REPUBLIKA (3) "Krvave borbe sa NAJGROZNIJIM NAŠIM NEPRIJATELJEM – SRBIJANCIMA”

ROVAČKA REPUBLIKA (4) Rovčani 1919. u planini Lukavici potukli dva srpska bataljona