ROVAČKA REPUBLIKA (7) Beograd na Rovčane šalje „10 bataliona, nekolike baterije topova, 24 mitraljeza i preko 100 mašinskih pušaka”

Piše: Vladimir Jovanović

U posljednjoj neđelji mjeseca oktobra 1919. – dakle, čak godinu dana od ulaska srpskih okupacionih trupa u Kraljevinu Crnu Goru! – teritorija Rovaca je u kontinuitetu van kontrole Beograda, tj. van domašaja vlasti 1. decembra 1918. proglašene Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS).

Može se osnovano pretpostaviti da je naredba za masivna vojna djejstva u Vrhovnu komandu stigla sa najvišega mjesta – od regenta Aleksandra Karađorđevića. U to vrijeme Živojin Mišić je načelnik Štaba Vrhovne komande Vojske KSHS u Beogradu. Njemu je regent, još 21. oktobra 1918, zapovijedio: „Pri radu u Crnoj Gori nemojte biti meka srca”!

Arhivski izvori i provjerljivi podaci, koje ću predočiti, svjedočanstvo su o zamašnosti srpskih vojnh djejstava protiv plemena rovačkoga početkom jeseni 1919…

Vrhovna komanda izradu plana operacije povjerava 2. armiji (armijskoj oblasti) u Sarajevu, čiji je komandant Stepa Stepanović (1856–1929), a načelnik pukovnik Milan M. Milovanović (1874–1942).

Stepanoviću je napad na Rovca, nakon višedecenijske oficirske karijere, posljednji zadatak, jer je, na sopstveni zahtjev, 12. novembra 1919. razriješen dužnosti i stavljen na raspolaganje, ubrzo i penzionisan.

Milovanović, njegova „desna ruka”, docnije će dogurati do čina armijskoga generala; od 1929. do 1934, tokom tzv. šestojanuarske diktature, on je v.d. načelnik Glavnoga generalštaba, a u 1934. nekoliko mjeseci i ministar vojske i mornarice, etc.

Napad na Rovce predvodi 11. pešadijski puk Vojske KSHS, čija je matična baza u Kragujevcu. Sadjejstvuju mu trupe Zetske divizijske oblasti iz pravca Nikšića, Danilovgrada, Podgorice, Lijeve Rijeke, Kolašina, te bataljon iz 2. brigade žandarmerije, čiji je štab u Skoplju.

Komandant Zetske divizijske oblasti na Cetinju je general Miloš M. Mihailović, a svoju ulogu odigraće i „poverenik kraljevske vlade“ iz Beograda, Ivo Pavićević, zvani Lola, koji, takođe, stoluje na Cetinju i ima široka, neopoziva ovlašćenja nad lokalnim civilnim okupacionim vlastima.

Batrić Jovanović 1959. piše da je „vladin povjerenik bio najprije general Dragutin Milutinović“, a da je „Pavićević, prije odlaska u Crnu Goru, sklopio ugovor s Vladom, po kome je primao ministarsku platu i bio osiguran na 100.000 dinara u zlatu u slučaju pogibije u Crnoj Gori“ („Komunistička partija u Jugoslaviji 1919–1941“, Beograd, str. 32).

Jovanović dalje ističe: „General M. Mihailović i I. Pavićević u borbi protiv komita i njihovih jataka, odnosno cjelokupnog naroda u krajevima obuhvaćenim komitskim pokretom, angažovali su specijalne vojne jedinice, SASTAVLJENE OD PLAĆENIH DOBROVOLJACA IZ REDOVA BJELAŠA“ (str. 34).

O tim najamničkim, paravojnim trupama, nalazimo potvrdu i u sačuvanim arhivskim dokumentima. Uoči napada na Rovca, povjerenik beogradske vlade Pavićević obaviještava gen. Mihailovića da je, od Načelstva Okruga podgoričkoga, dobio „depešu najhitniju, od danas, pov[erljivo] br. 557” u kojoj se navodi:

„Čast mi je izvestiti da mi načelnik Okruga kolašinskog [Boško Bošković] javlja da su se odmentici, koji se nalaze u Rovcima, aktivno digli na oružje i da su im se mnogi Rovčani pridružili. Traži hitnu pomoć.

Pozvao sam naše viđenije ljude i sporazumeli smo se da pozovemo: 150 Bjelopavlića, 200 Pipera, 150 Bratonožića, 100 Kuča i 100 Levorečana, S KOJIMA BI OPASALI ROVČANE, A PO MOGUĆSTVU IH NAPALI U ROVCIMA. Molim, ako ove mere, prema onomašnjem stanju, nisu potrebne, da nas obavestite; a ako su nužne, da se stavi na raspoloženje potrebna municija i hrana. Potrebno nam je znati da li će se preduzeti slične mere i iz Okruga nikšićskog, jer bi, ako se ne preduzmu, naše mogle biti uzaludne”.

Nakon što je, kako ističe, obavio telefonske konsultacije sa komandom Zetske divizijske oblasti, Pavićević naređuje Načelstvu Okruga podgoričkoga: „Lično za načelnika. – U odgovoru na Vašu depešu od danas pov. 557 izveštavam Vas sledeće: Odredite starešine i podstarešine za plemena, imenovana u Vašoj rečenoj depeši, i neka oni budu gotovi da sleduju Vašim naređenjima, ali ne preduzimajte nikakvu mobilizaciju i pokret, dok ne dobijete moje naređenje za to. Kod komandanta divizije i načelnika [Okruga] kolašinskog, preduzeto je sve što treba”.

Istovremeno, Načelstvu Okruga kolašinskoga, tj. Bošku Boškoviću, naređuje Pavićević: „Lično za načelnika. – Upotrebite zasad svoju žandarmeriju i vojsku, jer je preduzeto sve što treba kod komandanta Zetske divizijske oblasti. Po mom ranijem naređenju, omladinska orgnizacija treba da je spremna, ali ćete je upotrebiti tek po naređenju komandanta divizije ili mojoj. Šaljite mi svakodnevno izveštaje o stanju stvari i radite sve u sporazumu sa komandatom mesta. O prijemu odgovoriti” (Šerbo Rastoder, „Skrivana strana istorije, Crnogorska buna i odmetnički pokret 1918-1929, Dokumenti“, II, Bar 1997, str. 848).

Ukupne snage Vojske KSHS, žandarmerije i najamničkih paravojnih trupa, koje su tada krenule na Rovca, prema procjeni ustanika, sastavljene su od „10 BATALIONA POD KOMANDOM P.PUK. DUŠANA BESARABIĆA [komandanta 11. puka]”, te „NEKOLIKE BATERIJE TOPOVA POD KOMANDOM BORIVOJA ROKSANDIĆA”, uz dodatnu podršku „24 MITRALJEZA I SA PREKO 100 MAŠINSKIH PUŠAKA [puškomitraljeza]”.

Komandant Zetske divizijske oblasti, „povodom pobune u Rovcima”, 20. oktobra 1919. telegrafiše „komandantu mesta” (vojne posade) Podgorica da njegovo naređenje „po ordonansu konjaniku, najhitnije, dostavite komandantu 11. puka [p.puk. Besarabiću]”. To naređenje gen. Mihailovića glasi:

„Usled pokreta u Rovcima, ubrzajte sa odredom marš za Kolašin. Što pre stići u Kolašin i što pre doći u vezu sa komandantom mesta [majorom Ž. Jovanovićem] i okružnim načelnikom [Boškom Boškovićem], od kojih se obavestiti o situaciji. Vaš je zadatak: DA HITNO PREDUZMETE SVE MERE ZA BRZO I ODLUČNO USPOSTAVLJANJE REDA. Za taj cilj UZMITE POD KOMANDU I SVE TRUPE KOJE SE VEĆ NALAZE U KOLAŠINU. Predviđen povratak tih trupa za Podgoricu odlažem do daljeg naređenja. Pošaljite mi što pre izveštaj o situaciji”.

U vezi marša 11. puka ka Kolašinu, komandant Zetske divizijske oblasti majoru Ž. Jovanoviću telegrafiše: „1.) Primo sam Vaš današnji izveštaj. Obavestite me o situaciji depešom. Izveštaje slati što češće; 2.) Naredio sam komandantu 11. puka da ubrza marš i da brzim i efikasnim merama zavede red u Rovcima. Dođite sa njim što pre u dodir i iscrpno ga obavestite o situaciji; 3.) Naredio sam komandantu 11. puka da trupe, koje se sada nalaze u Kolašinu, uzme pod svoju komandu. One se neće kretati za Podgoricu do daljeg naređenja; 4.) Naredio sam komandantu u Nikšiću da pripremi potrebno za upućivanje jednog odreda u Rovce, kad budem naredio” (Š. Rastoder, str. 845-846).

Pokušaj da se u napad na Rovca, početkom jeseni 1919, dovuče i jedna četa iz sastava 3. bataljona 29. puka, čije je matična baza Nikšić, nije uspio. Naime, „52 stara vojnika-dobrovoljca odrekla su poslušnost i nijesu htjela poći na marš”, a „ni pojedine bjelaške organizacije nijesu bile baš pouzdane; tako je, tih dana, 17 bjelaša iz jednog sela predalo oružje, izjavljujući da neće da idu u borbu protiv odmetnika“ (Dimitrije Vujović, „Ujedinjenje Crne Gore i Srbije“, Titograd 1962, str. 495).

General Mihailović je komandanta 2. armije Stepu Stepanovića 21. oktobra 1919. izvijestio: „Situacija u Rovcima (jugozapadno od Kolašina). – Nemam novih izveštaja. Odmetnici i jedan deo meštana u Rovcima, njih oko 400, dohvatili su se oružja, ali tu, za sada , ne vrše nikakav pokret. Nadam se da će u toku noći, 21/22. [oktobra 1919] stići u Kolašin komandant 11. puka i preuzeti naređenu mu akciju”.

Na položaje prema Rovcima, p.puk. Besarabić prispjeće 22. oktobra 1919, kada izvještava da se, sa dvije srpske čete iz sastava „komande odbrane Kolašina” nalazi u Manastiru Morača. On je – piše Stevan Popović – „prvo pokušao da opkoljavanjem Rovaca, s kraja na kraj, od Veljeg Dubokog do Sreteške gore, sa četama odbrane Kolašina majora Jovanovića, uništi odmetnike; ali, pošto mu to nije uspjelo, komandant Zetske divizijske oblasti, đen. Mihailović riješio je da ih napadne 26. oktobra [1919]” („Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji”, Nikšić 1997, str. 207).

S lica mjesta, Besarabić 23. oktobra 1919. gen. Mihailovića obaviještava da je „prikupljanje 150 Lipovaca izvršeno u sporazumu sa komandom mesta i okružnim načelnikom kao pojačanje ovom garnizonu” (Š. Rastoder, str. 863).

Međutim, izvjesni „omladinci“ iz Kolašina ili okoline – „Lipovci“? – kako smo viđeli, potom saopštavaju „da oni neće napadati Rovčane“, a „Moračani na zboru da će ih [Rovčane] braniti od svakoga ko ih napadne“. Planirana mobilizacija „bjelaša“ iz drugih krajeva – „150 Bjelopavlića, 200 Pipera, 150 Bratonožića, 100 Kuča i 100 Levorečana” – izgleda, takođe, da nije u potpunosti uspjela.

U međuvremenu, 25. oktobra 1919, gen. Mihailović obaviještava 2. armiju u Sarajevu, a ona Vrhovnu komandu u Beogradu: „Pošto Rovčani (jugozapadno od Kolašina) NISU HTELI DA SE POKORE VLASTIMA, to će ih ODREĐENI DELOVI VOJSKE NAPASTI 26. TEKUĆEG MESECA”.

„Došlo je do opšteg napada vojske, žandarmerije i bjelaške omladine na Rovca”, piše S. Popović, „i to sa svih strana: od Podgorice uz rijeku Moraču, od Kolašina, Nikšića i Danilovgrada”…

(Nastavak feljtona u četvrtak 9. novembra)

POVEZANE VIJESTI

ROVAČKA REPUBLIKA (6) „Svaku vlast, koja je neredovna i nezakonita prema zakonu i Ustavu Kraljevine Crne Gore, smatraju Rovčani kao uzurpatorsku“

ROVAČKA REPUBLIKA (5) „KRVAVA ZASTAVA CRNOGORSKA danas se vije PROTIVU BEOGRADSKIH ZAVOJEVAČA I OTIMAČA”

ROVAČKA REPUBLIKA (4) Rovčani 1919. u planini Lukavici potukli dva srpska bataljona

ROVAČKA REPUBLIKA (3) "Krvave borbe sa NAJGROZNIJIM NAŠIM NEPRIJATELJEM – SRBIJANCIMA”

ROVAČKA REPUBLIKA (2) „Ustanak bataljona rovačkoga ZA ODBRANU PRAVA I ČASTI CRNE GORE”

ROVAČKA REPUBLIKA (1) „Mi imamo našu slavu, Kralj Nikolu, mudru glavu”