Feljton Antene M.
Piše: Vladimir Jovanović
Po prilici, tek 8. novembra 1919. okupacione vlasti procjenjuju da je organizovani otpor ustanika na teritoriji Rovaca skršen, tj. da se glavnina Rovačkoga bataljona uglavnom probila iz okruženja u raznim pravcima. Kako su, prema arhivskim izvorima, djejstava u oružanoj kampanji na Rovca naređena 26. oktobra 1919, to bi značilo da su intezivne borbe u području možda potrajale i 13 dana.
Naime, sačuvan je dokument od 8. novembra 1919, koji potpisuje komandant trupa Vojske Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS) u Podgorici. Iz dokumenta se doznaje i da je na vojištu prema Rovcima, iz pravaca Bjelopavlića i Pipera – a oni su toj u srpskoj kampanji bili sporedni – angažovano ili mobilisano, samo iz redova paravojnih trupa, čak 400 „omladinaca”.
Naime, generalu Milošu M. Mihailoviću, zapovjedniku Zetske divizijske oblasti Vojske KSHS, 8. novembra 1919. obraća se „komandant, pukovnik Martinović” iz Podgorice. Tu se doznaje da je neposredno od strane Đeneralštaba u Beogradu koncentracija „omladinaca” na tome sektoru još 30. septembra 1919. naređena okružnome načelniku okupacionih vlasti u Podgorici (Đ[eneralštab] O[perativno] Br[oj] 4506).
„Komandant, pukovnik Martinović”, 8. novembra 1919. javlja gen. Mihailoviću na Cetinju da načelniku Okruga podgoričkoga predlaže: „da se: 1.) povuku delovi poslati od njegove strane po naređenju ĐOBr. 4506 od 30. septembra t[ekuće] g[odine] 2.) povuku omladinski delovi (400 ljudi) koji su istaknuti prema Rovcima od strane Bjelopavlića i Pipera, s tim da se, na mestu njih, ostave ova stražeća odeljenja: 1) u Aćimlju ili Vukotici 20 ljudi; 2.) u Topolovu 10 ljudi; 3.) u Gostilju Brajovićkom 10 ljudi; 4.) u Ponikvici Vražemgrmskoj 10 ljudi; 5.) u Radovče 20 ljudi; 6.) u Topoloviku 10 ljudi. – Molim za naređenje za okružnog načelniku”.
Svi pomenuti lokaliteti, uglavnom katuni, nalaze se na oko 20 do 30 km od Spuža i Danilovgrada u pravcu Rovaca. A ko je „komandant, pukovnik Martinović”? To je Petar Martinović, autor depeše, srpski pukovnik. Ovaj Cetinjanin je jedan od onih bivših crnogorskih oficira koji su, ne samo pogazili oficirsku zakletvu, već su i za račun okupatora – a takvih je, koliko je poznato, ipak svega nekolicina – predvodili ili učestvovali u napadima, ubistvima, ranjavanjima, mučenjima i „kažnjeničkim ekspedicijama” na vlastiti narod.
Petar Martinović je docnije – i po tome osnovu – avanzovao. Nagrađen je činom generala. Preseliće se u Beograd, đe je 1940. i umro. I dok se u Crnoj Gori i danas jedva pominje herojski otpor Rovaca ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU, dotle u Srbiji cijene Martinovićeve „zasluge” – jedna ulica u Beogradu sada nosi njegovo ime; etc.
Vratimo se događajima neposredno nakon što grupe Rovačkoga bataljona početkom novembra 1919. probijaju srpski obruč, ili ostaju prikrivene u zabitima na teritoriji plemena. O tome, docnije, izvještaj podnosi oficir Ivan Bulatović – jedan od vođa ustanika.
„U novembru 1919. pošao sam”, piše Bulatović, „u zajednici sa Perom Vukovićem [oficir iz Pipera], Dragutinom Radovićem [oficir iz Martinića-Bjelopavlića], Milijom Rakočevićem [oficir iz Morače], Mikom Vlahovićem [oficir iz Rovaca] i sa još nekoliko Rovčana, da se SASTANEM SA KOMANDIROM KRSTOM POPOVIĆEM u Cuce”.
Kako sam ranije opisao, veća grupa crnogorskih oficira, predvođenih Krstom Popovićem, tokom jula 1919. se tajno iskrcala kod Bara. Predvode novi talas oružanih borbi širom Crne Gore. Iz te grupe, očigledno po posebnome zadatku, do Rovaca je dospio Novica Radović – ličnost od Krstova najvećega povjerenja. Koliko se zna, od tada pa do proljeća 1920, Radović je stalno sa ustaničkim rukovodstvom Rovčana.
Kakav je plan u izgledu da se dogovori na sastanku Krsta Popovića sa Ivanom Bulatovićem i drugim ustaničkim oficirima?
Prema tvrdnjama srpskoga istoričara dr Bogumila Hrabaka, krajem 1919, po prilici za godišnjicu (po starome kalendaru) Božičnoga ustanka, „u Baru je pripreman svečani doček vladaru [kralju Nikoli] koji bi doplovio sa 1.000 Crnogoraca”, a „za doček na barskom pristaništu je bio zadužen aktivni oficir J. Bulatović”. Vjerovatno se radi o perjaniku, artiljerijskome oficiru Jovici Bulatoviću, Rovčaninu.
U nastavku, Hrabak piše: „Odmetnici u Crnoj Gori očekivali su da će kraljev nastup na Cetinje biti 6. januara 1919. godine [po novome kalendaru]” (zbornik „Kralj Nikola – ličnost, djelo i vrijeme”, CANU, Podgorica 1998, str. 117).
Za to vrijeme, Srbi su uznemireni dojavama da je kralj Nikola na putu za Kap Marten u Marselju 3. decembra 1919. primio 13 Crnogoraca, emigranata, koji žive u tome gradu. Tada im je, prema srpskim obavještajnim izvorima, saopštio: „U roku od mjesec i po bićemo svi u našoj domovini”. Kralj je, navodi se, razgovor s tamošnjim Crnogorcima zaključio: „VAMA JE POZNATO DA JE CRNA GORA – CRNOGORACA”.
S tim u vezi, piše dr Šerbo Rastoder da je „strah [srpskih vlasti] od pojave kralja Nikole na crnogorskoj teritoriji bio izuzetno veliki, bez obzira na svu propaganda protiv njega”.
„Zato je sigurno da postoji neposredna vezanost informacija o planovima kralja Nikole i najavljene mogućnosti ponovne pobune u uslovima kada su šume prepune njegovih pristalica, a u Gaeti formirana crnogorska vojska” („Crna Gora u egzilu“, knj. 1, Podgorica 2004, str. 227-228).
Da ustanici, uključujući i dio onih iz Rovaca, krajem 1919. zaista namjerava da maršira put Bara kako bi dočekali svoga kralja, potvrđuje i izvještaj Ivana Bulatovića. „Po dolasku na granicu Cuca”, piše on, „saznali smo da se [Krsto] Popović nalazi blizu Broćanca [kod Nikšića], đe smo se i sastali sa Popovićem i Živkom Nikčevićem i donijeli odluku da se crnogorski ustaše [ustanici] pripreme za putovanje i da se 6. decembra 1919. sastanemo navrh Pješivaca – odakle da se PRODUŽI PUTOVANJE I PRIPREMA ZA OSVAJANJE BARA”.
„Po donešenoj odluci”, nastavlja Bulatović, „pošao sam sa Perom [Vukovićem] i Živkom [Nikčevićem] za Stubicu [desetak kilometara južno od Nikšića]. Čim smo došli blizu kolskoga puta, otpočeli smo borbu sa jednom četom Srbijanaca, koja putovaše od Podgorice za Nikšić.
U NEKOLIKA PLOTUNA PANULO JE S NJIHOVE STRANE MRTVIH 28, PO NJIHOVOM DOKAZU, A OSTATAK ZAROBILI SMO – SA JEDNIM OFICIROM – RAZORUŽALI IH I UPUTILI ZA NIKŠIĆ; MRTVI SU OSTALI NA MJESTO BORBE.
Živko pođe sa svojijema za Stubicu, Pero sa mnom, preko Ostroga, za Rovca. Borbi je prisustvovao i komandir Andrija Stanković”.
Nakon pomenute borbe sa Srbima, Rovčani su, po svemu sudeći, zaplijenili značajne količine naoružanja, municije i opreme. Nešto kasnije, Komanda Zetske divizijske oblasti javilja da ROVAČKI USTANICI „VEĆ RASPOLAŽU SA MAŠINSKIM PUŠKAMA [PUŠKOMITRALJEZIMA], A NEKI SU OBUČENI U ŽANDARSKE UNIFORME, SA ŠAJKAČAMA I FRANCUSKIM PUŠKAMA” (Stevan Popović, „Rovca i Rovčani u istoriji i tradiciji”, Nikšić 1997, str. 209)...
Oficir Ivan Bulatović, dakle, vraća se početkom decembra 1919. u Rovca. Nakon borbi krajem oktobra i početkom novembra, OPET PRIKUPLJA ROVAČKI BATALJON RADI „ODBRANE PRAVA I ČASTI CRNE GORE“, sada i – radi prodora put Bara. Dakle, svega par neđelja nakon završene kampanje, Srbi opet nemaju kontrolu nad Rovcima.
Međutim, Ivan Bulatović navodi da upravo tada, nakon ponovne mobilizacije i prikupljanja Rovačkoga bataljona, dobija poziv od Pipera – Nikole P. Vučinića (ranijega okupacionoga upravitelja „Jusovače”, prebjegao ustanicima – o njegovoj sudbini vidi faksimil), te od tamošnjih oficira: Tomaša Grujovića, Blaža Vukašinovića, Marka Šušovića, kao i Novice Radovića. Oni od Rovčana traže pomoć za sadjejstva protiv srpskih trupa. Navodi da su mu Piperi predočili da će zona okupljanja biti Kokotovo ždrijelo. Bulatović je u tom pravcu sa sobom poveo oko 120 Rovčana.
„Izađemo na Trmanje [selo na jugu Rovaca – prim.a] i tu se donese barjak uz vojničke pozdrave. I produžimo dalje. Našu patrolu na Kokotovu ždrijelu srete neprijatelj i odmah saznadosmo da su Piperi odustali s borbom put Rovaca, što i mi učinjesmo. Nađemo Pipere, [njih] oko 130 pod Mrtvi vrh, smjestimo se i konačimo u prazne stanove [katune] piperske, a otole produžimo put za Rovca. U Rovcima konačimo jednu noć”.
„Sjutradan, uputismo se na Župu Nikšićsku”, navodi dalje Ivan Bulatović, „jer smo HITALI DA IZVRŠIMO UGOVOR KOJI SMO SA KRSTOM POPOVIĆEM I ŽIVKOM [NIKČEVIĆEM] UČINJELI. Putujući preko Ponikvica, po snijegu od 1-2 metra, mnozini su otpanuli nokti s nogu. U Morakovo [Župa Nikšićka] smo došli 5. decembra 1919”…
(Nastavak feljtona u poneđeljak 20. novembra)
POVEZANE VIJESTI
ROVAČKA REPUBLIKA (9) „NEPRIJATELJ BAČIO U PLEME ROVAČKO OD 900-1.000 TOPOVSKIH METAKA“
ROVAČKA REPUBLIKA (8) „Srpski topovi otvorili vatru na rovačke domove“
ROVAČKA REPUBLIKA (4) Rovčani 1919. u planini Lukavici potukli dva srpska bataljona
ROVAČKA REPUBLIKA (3) "Krvave borbe sa NAJGROZNIJIM NAŠIM NEPRIJATELJEM – SRBIJANCIMA”
ROVAČKA REPUBLIKA (2) „Ustanak bataljona rovačkoga ZA ODBRANU PRAVA I ČASTI CRNE GORE”
ROVAČKA REPUBLIKA (1) „Mi imamo našu slavu, Kralj Nikolu, mudru glavu”
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR