ROVAČKA REPUBLIKA (12) Teror u Kolašinu – BOŠKO BOŠKOVIĆ PREBIJA, SILUJE, UBIJA

Feljton Antene M!

Piše: Vladimir Jovanović

„Čast mi je izvestiti g. Poverenika da su banditi stranci napustili Rovca i prošli u pravcu Nikšića. BANDITI ROVČANI NALAZE SE VEĆIM DELOM KOD SVOJIH KUĆA. Naših 18 privrženika pošli su [u Rovca] da Ivana Bulatovića ubiju ili živa uhvate, o čemu će se opširan izveštaj poslati g. Povereniku“.

Ovu depešu 26. decembra 1919. potpisuje Boško Lazarev Bošković, načelnik Okruga kolašinskoga. Rođen 1887. u Poljima kod Mojkovca, a porijeklom je Rovčanin – starinom Šćepanović – završiće Oficirsku školu na Cetinju. Od 1908. je poručnik u rezervi, a potom ađutant, pa komandant Poljskoga bataljona Crnogorske narodne vojske. Nakon 1918, pogazivši oficirsku zakletvu, preporučio se za angažman u Ministarstvu unutrašnjih dela Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS). Već napomenuh u ovome feljtonu da Boškovića, najkasnije do jeseni 1919, okupacione srpske vlasti postavljaju za okružnoga načelnika u Kolašinu.

Postoje tvrdnje da je, prethodno, po kapitulaciji Crnogorske vojske, od januara do juna 1916., Bošković „AUSTRIJSKI SLUGA I LIFERANT ISHRANE U KOLAŠINU“, a „za vrijeme propadanja našeg naroda NIJE SE USTRUČAVAO DA OTME POSLJEDNJI ZALOGAJ HLJEBA OD SELJAKA u zamjenu za bezvrijedne austrijske novčanice, da bi nahranio neprijatelja“ („Izvori za istoriju radničkog pokreta i revolucije u Crnoj Gori: 1918-1945“, Titograd 1971, str. 260).

Moguće da je nešto zabrljao, pa je dopao austrijskoga zarobljeništva, đe se pridružuje društvu gorljivih „ujedinitelja“: Sekuli Drljeviću, Marku Dakoviću, Matu Vujisiću (vidi nastavak br. 8 ovoga feljtona)...

Ovdašnji komunisti (KPJ – Komunistička partija Jugoslavije), 1918. i docnije, uglavnom dijele iste stavove s Boškovićem u pogledu uništenja crnogorske nezavisnosti; štaviše, neki od njih, kao „omladinci“, za račun srpskoga okupatora učestvuju u napadima na ustanike, teroru nad civilima i u uništavanju sela.

Međutim, poslanici KPJ u proljeće 1921. dostaviće interpelaciju Skupštini KSHS, a potpisnik je i Jovan Tomašević, ovdašnji utemeljivač komunistčke organizacije, osuđen 1908. za veleizdaju Crne Gore. Komunisti, dakle, tek 1921. opanjkavaju Boškovića – nakon što je, neke simpatizere komunista, koje su žandari svezali, pretukao u Mojkovcu; tako da je predśednik mojkovačke opštine „dao 100 dinara da mu se OČISTI KANCELARIJA OD KRVI LJUDI“...

I sad, kako se kaže u interpelaciji – „na sramotu države u kojoj predstavlja jedan okrug“ – predočeni su neki primjeri strahovlade koju je Boško Bošković zaveo u Kolašinu i okolini, sa ambicijom da je raširi na svoju đedovinu – u Rovce. Tako je, vele komunisti, Bošković „odveo iz kuće g. Stevana Bulatovića, ljekarskog pomoćnika u Kolašinu i pošto ga je pretukao na samom pragu njegove kuće, pustio ga je svega krvavog da se vrati svojoj uplakanoj porodici“.

Bošković je „tukao Neša i Mihaila Medenicu, kao i Radovana Bakića iz sela Crkvine, čiju je stoku oteo u toku noći, uhapsio im porodice i poklao 70 ovaca POD IZGOVOROM DA SU BILI U VEZI SA POBUNJENICIMA“.

Zatim, „bacio je u tamnicu, odmah po dolasku sa fronta, kapetana Marka Bulatovića iz Rovaca, dobrovoljca američke vojske u Francuskoj“. „Po isteku roka od 45 dana predao ga je sudu, koji ga je [M. Bulatovića] proglasio nevinim. Uprkos toj odluci suda, on ga je za inat ponovo vratio u zatvor, pa ga je, prilikom jedne inspekcije, PRETUKAO KAO ŽIVOTINJA I KRVAVOG I MODROG GA JE VRATIO U ZATVOR, gdje je odležao još više od sedam mjeseci na osnovu rješenja načelnika“.

Prema ovim navodima, Bošković teroriše čak i one koji su bili „ujedinitelji“, ama nijesu članovi Samostalne demokratske stranke, čija je centrala u Beogradu, a njeni lider, naravno, lično ministar unutrašnjih poslova. „Kaznio je [B. Bošković] na 45 dana zatvora Radoja Rakočevića, činovnika u vojnoj upravi u Kolašinu, samo zato što nije htio da se učlani u stranku“.

Milovan Đilas, iako maloljetan – rođen 1911. u Podbišću kod Mojkovca, školovao se u Kolašinu – imao je prilike da izbliza upozna Boškovića. Đilasov otac, Nikola, službenik je kod Boškovića – komandir 11. čete 2. bataljona 2. žandarmerijske brigade u Kolašinu, i u tome svojstvu krajem oktobra i početkom novembra 1919. učesnik srpskoga napada na Rovčane.

U memoarskoj knjizi „Land Without Justice“ (Njujork, 1958), na srpski jezik prevedena pod naslovom „Besudna zemlja“ (Beograd, 2005), Đilas piše: „MOJ OTAC I BOŠKO BOŠKOVIĆ BILI SU PRIJATELJI“. Zapisaće da su Boškoviću „KAMDŽIJA, PESNICA I ČIZMA BILA JEDINA SREDSTVA KOJIMA SE SLUŽIO; I TO LIČNO, ne prepuštajući te načine područnim službenicima, iako nije ove i od gorih baš premnogo uzdržavao“.

Bošković se „nije, kako se pričalo, u odnosu na žene sustezao od zloupotrebe vlasti“, ali, to mu „nije opraštano, ni zaboravljano“. Na primjer: „U njegovu [Boškovićevu] kancelariju dovođene su sumnjive mlade jatakinje [ustanika], ili uopšte ljepše žene koje nije imao ko da zaštiti. Tada su stražari čvrsto držali stražu pred njegovim vratima, ne puštajući nikoga. JEDNA ROVAČKA DJEVOJKA SE UPORNO OTIMALA, VRISKA SE ČULA NAPOLJE. Razbiješnjen, Boško ju je išibao kamdžijom, tako da joj je sva košulja, a i pod košuljom – iskidano. Bilo je i drugih koje su se opirale. Ali, ova Rovčanka bila je slična njemu – branila se svom snagom i žestinom“.

Đilas zapisuje da je „u Kolašinu tada živio i obućar R; on je imao ljepušnu i milokrvnu ženicu“. Taj „R“, veli se u nastavku, „iznenadi jednom Boška kod žene i dok je ovaj uzmicao kroz dvorište, zakači ga metkom, ali plitko – u slabinu; bijesan, BOŠKO GA JE DOVUKAO POMOĆU ŽANDARMA U ZGRADU SREZA I NAMRTVO PREMLATIO“.

„Nastao je pravi skandal, utoliko veći što se to DOGODILO NEGDJE U VRIJEME ROVAČKOG OTPORA VLASTIMA, a R. je bio pozat kao gorljivi pristaša Ujedinjenja. Iako je Boško preležao ranu na nogama, stvar se nije mogla sakriti. Uzbuđeni grad natjerao je policiju da odmah pusti obućara, koji je bio sav modar i otečen od batina. Da bi zataškala bruku, vlast je poturila kako su se Boško i R. nešto sporečkali, pa i potukli; Boško je, tobože, htio da udari obućara kundakom, a puška je bila puna i ovaj, braneći se, slučajno je povukao za otponac. Razumije se, MOJ OTAC JE UČESTVOVAO U POTURANJU OVE BAJKE“.

O ovome slučaju ima nešto i u pomenutoj interpelaciji Skupštini KSHS: „Lično je [Boško Bošković] noću napao ženu Ilije Rakočevića, obućara iz Kolašina, s namjerom da je obeščasti. Kada je njen muž htio da protestvuje protivu takvog ponašanja okružnog načelnika, odmah je bio odveden u policiju gdje ga je pretukao sâm načelnik“.

Tu se još kaže: „STRIJELJAO JE [Boško Bošković] na putu Bijelo Polje – Kolašin u selu Podbišće jednog mirnog prolaznika, seljaka M[ihaila] Dulovića samo zato što se njegov brat Todor Dulović bio odmetnuo“...

Kada je 26. decembra 1919. javio depešom da su „naših 18 privrženika pošli [u Rovca] da Ivana Bulatovića ubiju ili živa uhvate“, stvarna vlast KSHS u okrugu, van varoši kolašinske, pod znakom je pitanja. U varoši Boškovića čuva posadna jedinica „odbrane Kolašina“ majora Ž. Jovanovića (58. pukovska okružna komanda Vojske KSHS), te žandarmerijska četa kapetana Nikole Đilasa.

Međutim, drumovi i putevi iz Kolašina ka Mateševu, Manastiru Morača, Mušovića Rijeci, Mojkovcu, nesigurni su, a šumama krstare opasne ustaničke grupe, osobito Todora Dulovića (iz Slijepač Mosta, bivše crnogorske Opštine Ravna Rijeka, rodom iz Gornje Morače) i Radoša Bulatovića (Smailagića Polje – Kolašin).

Oni su imali osobite razloge da Bošku Boškoviću glave dođu. Đilas piše da je Todor Dulović bio „NAJOZBILJNIJI PROTIVNIK NOVE VLASTI – ZBOG TOGA SE BOŠKO BOŠKOVIĆ OKOMIO NA NJEGA“. Bošković je lično ubio Todoru brata, Mihaila Dulovića, za koga je Đilas zapisao da su „kod njega našli gomilu pjesama“ u kojima „oplakuje komitske pogibije“. Takođe, Bošković naređuje da Todoru ubiju i drugoga rođenoga brata – Petra Dulovića. Oca Todorova, Vučetu Dulovića, srpske vlasti su žestoko pretukle, a maloljetnu sestru mu silovali.

U Todorovoj grupi, koja se povremeno pred poćerama sklanja u Rovca, uz neke Moračane, borci ZA PRAVO, ČAST I SLOBODU CRNE GORE su: Drago Prelević iz Kuča, Radonja Pešić iz Vasojevića, Radomir Ivezić iz Bijeloga Polja, te iz mojkovačkoga kraja Radojica Orović (Štitarica), Boško Boričić (Podbišće), Mihailo Mišnić-Milikić (Bjelojevići), Mojaš Tomović (Lepenac)...

Zbog rođačkih, bratstveničko-plemenskih veza sa Rovcima, Radoš Bulatović – koji komituje najkasnije od 1917. protiv Austrijanaca, a potom i protiv Srba – takođe predstavlja opasnost za Boška Boškovića. Monogobrojni članovi bratstva Bulatovića, uključujući i one naseljene u Kolašinu, okolnim selima, Trebaljevu Rovačkome, te u Mojkovcu i Bijelome Polju, solidarisali su se sa svojim rođacima u matičnome plemenu. Na kraju, Bulatovići, osvetnici, izgleda upravo Radoš sa svojom grupom, presudiće Bošku Boškoviću – ustrijeliće ga 7. novembra 1924. na lokalitetu Obod, planini Cer u sadašnjoj mojkovačkoj opštini, etc.

Kretanje Radoševe grupe kroz kolašinski, mojkovački i bjelopoljski kraj, pod budnim je okom obavještajnih organa okupacionih vlasti. O tome javljaju načelniku Bošku Bošković, a on višim okupacionim vlastima: „18. ovoga meseca [decembra 1919] po podne prošli [su], kroz Rovca, Bećir [Bulatović] i Radoš Bulatović sa 12 druga iz Kolašina”.

Upravo radom svojih „privrženika”, Boško Bošković plete zavjeru u nastojanju da se dočepa, živa ili mrtva, Ivana Bulatovića, lidera ustanka svih Rovaca. Ali, one koje, preko podređena mu načelnika Sreza iz kancelarije u Manastiru Morača, pokušava u Rovcima da vrbuje za „privrženika”– ustanici otkrivaju i kažnjavaju.

„Načelnik Sreza Morača izveštava da ODMETNICI I DALJE ČINE ZVERSTVA U ROVCIMA”, javlja krajem decembra 1919. Boško Bošković višim okupacionim vlastima. „Jedna rulja ovih napala je [u Međuriječju] kuću Stojana Jovanovića i sve pokretno opljačkala i uništila, a sina mu za to vreme vezana držali”.

„Molim DA SE PREDUZMU MERE PROTIV OVAKVIH ZVERSTAVA I AKCIJE ODMETNIKA, koje mogu uzeti širega maha”, veli Bošković, „jer MENI JE NEMOGUĆE IŠTA PREDUZIMATI, POŠTO NEMAM SREDSTAVA ZA TO”.

Pokušava Bošković i na druge načine isplesti konce zavjere: regrutovanjem bivših komita. Na primjer, „PUSTIO JE NA SLOBODU BIVŠEG KOMITU, RADOMIRA KADIĆA, ZATOČENOG PRIJE TOGA, I IMENOVAO GA KOMANDIROM ŽANDARMERIJSKE STANICE U GORNJOJ MORAČI”, neposredno uz Rovca.

Ama – žale se Beogradu komunisti „ujedinitelji” u svoj interpelaciji – narečeni Kadić „PONOVO SE PRIDRUŽIO KOMITIMA I RAZORUŽAO TU ISTU ŽANDARMERIJSKU STANICU”…

(Nastavak feljtona u poneđeljak 27. novembra)

ROVAČKA REPUBLIKA (11) Vrhovna komanda u Beogradu tvrdi: „Odmetnici sa meštanima ubijaju nemilostivo naše vojnike”