ROVAČKA REPUBLIKA (13) „Rovca su izgledala kao neka zasebna ’država’“

Piše: Vladimir Jovanović

„Đe no tanke puške pikću,

Đe junaci mladi klikću,

Đe se orlova jato diže,

Svuda lete bez prestanka,

Brane svoje mlade tiće,

Svoje lake orliće.

Đe se kolo vije novo

U gnjijezdo sokolovo,

Tu je naša otadžbina

Crnogorska domovina!

Koja rađa vitezove,

Sokolove i orlove,

S njima njivi silne lav[ov]e,

ljute lav[ov]e i zmajeve,

Crna Goro, diko naša,

Ne plaši se Kara-Paša!”

Pjesmu „Ustaškim [ustaničkim] herojima”, potpisanu inicijalima P.S.-S.R., objavljuje emigrantski „Glas Crnogorca” u svome broju 23. decembra 1919, dakle, na godišnjicu Božićnoga ustanka (po starome kalendaru). Pomenute „Kara-Paše“, asocijacija su na turske paše, a sada to su Kara-Đorđevići – Petar i Aleksandar, otac i sin, kralj i regent Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca (KSHS), te njihove trupe, najamnici i simpatizeri u Crnoj Gori. U istome broju „Glas Crnogorca” donosi članak „Uoči Badnjeg dana 1919”. Tu se kaže:

„Devetnaest je vjekova prohujalo od kad se rodio Bogo-čovjek, da donese čovječanstvu Slobodu, Bratstvo i Jednakost, i zbog toga se, taj dan, u svijeh hrišćanskih naroda, slavi kao najveći praznik. Istorija crnogorskog naroda vezala je za dan Hristova Roždestva nekolika velika i istorijska događaja, koji nijesu ništa drugo nego borba za pobjedu velikih načela Hristove nauke, za pobjedu Časti, Prava i Slobode”.

„Prije dvjesta godina, na današnji dan, Crnogorci su istrijebili poturčenjake u Crnoj Gori”, navodi se dalje u članku. „To je bio prvi veliki Božić u Istoriji Crne Gore. Božić 1915. – ko se ne sjeća tog burnog dana! Bio je pozdravljen gromovskom pucnjavom, ali ne onih koji nalagahu badnjake, nego od neprijatelja [Austrijanaca], koji je iskao smrt naše drage Crne Gore. Stotine topova sa neprijateljske flote i forova bljuvahu svoj uraganski oganj na Ararat slobode balkanske, na Lovćen naš! Nebo se cijepalo, gore su ječale, a male, siromašne kuće naše tresle su se u temeljima svojim… od Lovćena do Drine, od Bojane do Lima”.

„Došao je Božić 1918... Došao je dan pobjede i Slobode, dan Vaskrsnuća… USKRSNULI SU I ONI KOJI NIKAD NIJESU ŽIVJELI! A MI? MI, NOSIOCI SLOBODE I VJEČNO SLOBODNI!? MI, KOJI NIKAD I NIKOG, OSIM KAPE NEBESKE, NIJESMO PRIZNAVALI NAD SOBOM!? MI SMO – O, DA GORKE IRONIJE; O, DA, GRDNE SUDBINE – PRIJEŠLI IZ JEDNOG ROPSTVA U DRUGO! PALI SMO U ROPSTVO, ne tuđina, nego onih koji su nam trebali biti braća i za čiju je slobodu u toku šest vjekova crnogorski narod prolijevao svoju najdragocjeniju krv.

UMJESTO BOŽANSTVENOG POZDRAVA ‘HRISTOS SE RODI!’, POKUŠALI SU ZGAZITI ČAST CRNE GORE, PA ČAK I SJAJNU PROŠLOST NAŠU. Umjesto raširenih ruku i toplog bratskog zagrljaja u kom smo se trebali jedan drugome siti isplakati i izjadati, sjećajući se tužne prošlosti i sadašnjosti, a gordi na budućnost – DONIJELI SU TEŠKE LANCE, UGARAK, TOP, MITRALJEZ I NOŽ”.

„SILA SE SAMO SILOM LOMI! KAO I PRIJE DVJESTA GODINA, TAKO JE O BOŽIĆU 1918. PUKLA PUŠKA NA CETINJU ZA ČAST, PRAVO I SLOBODU CRNE GORE. Od tada, ona nije prestajala. ONIM ISTIM RATNIM POKLIČEM, KOJIM JE CRNOGORSKI NAROD POZDRAVIO O BOŽIĆU PROŠLE GODINE SVOJE NOVE OSVAJAČE, POZDRAVLJA I OVE GODINE. To će biti naše ‘Hristos se rodi!’ sve dotle dok Crnoj Gori ne bude vraćeno ono što joj je MUČKI OTETO.

Zato, SLAVA VAM JUNACI! Vama koji umrijeste i vama koji ćete još mrijeti za tu božanstvenu ideju. Slava i vama, junaci i mučenici, koji se danas borite za nju. Slava vam i ‘Hristos se rodi’, jer ovo je Božić koji donosi VASKRSENJE CRNE GORE!”…

Jeka ustaničkih pušaka sa Cetinja čula se o Božiću 1918. i u Rovcima. To pleme u neprekidnim je borbama godinu dana. Okupacione vlasti tokom 1919. u geografskome srcu Crne Gore – u Rovcima, nijesu uspjele održati niti jedan organ vlasti, žandarmerijsku stanicu ili vojnu posadu.

Nada za ustanike još postoji: velike sile, pobjednice u Velikome ratu – SAD, V. Britanija, Francuska, Italija, de iure još priznaju nezavisnost Kraljevine Crne Gore, tj. pri crnogorskome dvoru u emigraciji imaju svoje ambasadore. Oružani otpor nije ostao neprimjećen u inostranstvu. Agencija Rojter izvještava da je „u Crnoj Gori situacija vanredno ozbiljna, revolucija vlada u cijeloj zemlji”, a „borbe su svuda i Srbi se staraju da uguše ustanak strogim mjerama”.

„Srbi pojačavaju svoje trupe u Crnoj Gori, ali izgleda da je djejstva njihove sadašnje politike pojačavaju ośećaje nacionalne Crnogoraca i da samo podstiču njihovu gorku mržnju protiv Srba”.

Zahvaljujući kompaktnosti najjačih svojih bratstava uz manje prekide Rovčanima polazi za rukom da područje plemena ostane jedino slobodno u Kraljevini Crnoj Gori. U Rovcima povremeno borave ustaničke grupe i formacije iz Nikšića, Pipera, Bjelopavlića, Morače ili Uskoka, ili se, kroz Rovca, neometano prebačuju na druga područja.

„Nezadovoljstvo koje se u Crnoj Gori osjetilo protivu ujedinjenja imalo je velikog odjeka u Rovcima, Srezu kolašinskom“, piše 1927. „ujediniteljsko“ glasilo „Slobodna riječ“. „Pogodan teren štitio je nezadovoljnike i oni su iz svih krajeva dolazili u Rovca kao u neko utočište. I ROVCA SU IZGLEDALA KAO NEKA ZASEBNA ’DRŽAVA’“.

Sredinom 1919. i kasnije, rovački ustanici – tj. njihov lider, Ivan Bulatović – na širem području Nikšića održaće nekoliko sastanaka sa Krstom Popovićem. Kontakti Rovčana su postojali i sa Radomirom Vešovićem, generalom koji je, do prijevremene penzije, bio stupio u službu KSHS, a navodno se spremao da staviti se na čelo ustanka.

Ministar vojni u Beogradu, general Stevan Hadžić, izvjestiće Ljubomira Davidovića, premijera KSHS, da gen. Vešović, na prostoru Andrijevice, potajno kontaktira sa nekim od „vođâ nezadovoljnika“, konkretno: „majorom Vujom Bulatovićem, kapetanom Mihailom Bulatovićem i drugima“. „Tom prilikom oni su Vešoviću ponudili da se primi za vođu“ (Pov. FĐO.Br. 35158, 14. sep. 1919). Vešović ubrzo je uhapšen i sproveden za Beograd u istražni zatvor, etc.

Uprkos kratkoročnom jesenjem prodoru u srce Rovaca, krajem 1919. vlasti i trupe KSHS sabijene su u varoš kolašinsku, te u nekoliko posadnih stanica u obližnjim selima. Okužno načelstvo u Kolašinu objavilo je poziv vojnim obveznicima iz kolašinskoga kraja za dvomjesečnu vježbu. Međutim, od pozvanih 168 – odazvalo se svega 11 osoba! Načelnik Boško Bošković 58. okružnu pukovsku komandu u Kolašinu izvještava da „upućivanje obveznika na dvomesečnu vežbu nije izvršeno, usled toga što područne mi vlasti policijske ne raspolažu dovoljnim brojem žandara da ih nateraju”.

„Osim ovih razloga, kako mi izgleda, razlog leži i u tome: što narodu ide u prilog da, ako ikako može, izbegne vojnu obavezu. Predsednici opština [seoskih opština – prim.a] ODABRANI SU VEĆINOM OD ELEMENATA KOJI SU SKLONI DA NE VRŠE OBAVEZU PREMA DRŽAVI, te, kao takvi i sami, ne samo što NE IZVRŠAVAJU NAREĐENJA, nego o istima ne obaveštavaju narod”, navodi Bošković, te dodaje da će „povereniku Vlade [KSHS, Ivanu-Ivu Pavićeviću na Cetinju] predložiti da sve takve predsednike opština smenim i sâm postavim ljude od moga poverenja, koji će izlaziti u susret naređenjima” (Okruž. Načelstvo Kolašin, Br. 6913, 19. dec. 1919).

Loš odziv pozvanih na „dvomesečnu vežbu”, nema sumnje, refleksija je situacije u Rovcima, tj. u najmanju ruku odsustva volje „obveznika” iz kolašinskoga kraja da ih upotrijebe protiv sunarodnika. Kako ocjenjuje komandant okupacionih trupa u Kolašinu, major Ž. Jovanović, situacija „iz ovog Okruga [kolašinskog] utiče vrlo hrđavo na okolne okruge, što se naročito primećuje kod Okruga andrijevičkog, koji je u bliskom dodiru sa ovim okrugom, te je i u njemu bio ovom prilikom slab odziv i ako se bude popuštalo bez kazni biće sve gore” (58. puk. okr. K-da, Br. 4617, 21. dec. 1919; u Okrugu andrijevičkome, odazvalo se 87, a trebalo je njih još 63 „obveznika”).

Beograd ima novi plan. Iako je „brojno stanje naših trupa u Crnoj Gori, po spisku delegate Ministarstva vojnog na licu mesta: 6.000 oficira, podoficira i redova” – podaci premijera Lj. Davidovića, 9. sep. 1919, ne računajući pojačanja koja su u međuvremenu dovučena – krajem godine je odlučeno da se, za novac dugoročnije angažuje „800 Crnogoraca koji se imaju upotrebiti za gonjenje odmetnika” (Min. Unutr. Dela, Pov. Javna bezbednost, Br. 2833, 28. dec, 1919).

General Miloš Mihailović, komandant Zetske divizijske oblasti Vojske KSHS, 2. januara 1920. izdaje naređenje „da bi se gonjenje svih razbojničkih bandi vršilo bespoštedno i jednovremeno i da razbojnici, uterani u jednom kraju, ne bi nalazili sklonište i odmor u drugom kraju”. Područje Crne Gore dijeli se na 14 operativnih oblasti, od kojih je „kolašinska oblast” pod brojem 10.

Određeni su i „komandanti i trupe za gonjenje odmetnika na pojedinim oblastima”, tj. ustrojene „leteće čete”. Za „kolašinsku oblast” to je „major Raka Radović”, a „trupe za gonjenje: 2. leteća četa i žandarmerija, koju za taj cilj odredi komandant 2. bat[aljona] 2. žandarm[erijske] brigade”.

„Oblasti prvostepenog značaja“, navodi gen. Mihailović, „gde i ima najveći broj razbojničkih bandi, sledeće su: Nikšićska, Čevska, Njeguška, Cetinjska, severni i zapadni deo Riječke oblasti, zapadni deo podgoričke oblasti – Komani, Progonovići – I ROVCI U KOLAŠINSKOJ OBLASTI“.

„U ovim oblastima gonjenje razbojnika mora se produžiti, odnosno, započeti gde ona nisu dovoljno aktivno vršena sa najvećom energijom. Naročito skrećem pažnju na potrebu neprekidnosti u gonjenju. Razbojnicima se ne sme dati ni časa odmora. Goneća odeljenja moraju biti u stalnom pokretu“.

Međutim, samo predviđene „leteće čete”, ispostaviće se nedovoljne da ugroze ustanike u Rovcima…

(Nastavak feljtona u četvrtak 30. novembra)