PJEŠČANI SAT: Dva Petra iz Ljubotinja

Dva velikana male Crne Gore, još manjeg Cetinja, a obojica iz Ljubotinja, 13. februara zatvorili su poslednje stranice svojih biografija koje ostaju svijetu za divljenje.

Petar Lubarda umro je 13. februara prije pola vijeka, a i Petar Peko Dapčević sahranjen je 13. februara prije 24 godine.

Petar Lubarda

"Ako je zavičaj i djetinjstvo ono što svakog čovjeka obilježava za čitav život u djelu Petra Lubarde imamo nesumnjivu potvrdu da je zaista tako", zapisao je vajar Pavle Pejović na tridesetu godišnjicu Lubardine smrti. Njegove slike motivima i koloritom potvrđuju da sve što je u najranijoj mladosti vidio, izlio je na platno u apstraktnoj definiciji doživljenog.

"Crna Gora specijalno još od rane mladosti izazivala je kod mene uvijek jedan zadatak pred kojim sam se nalazio", rekao je umjetnik jednom prilikom. Drugom prilikom priznao je da je Crna Gora bila njegov najveći učitelj. Ostao je vezan za taj kamen, tu atmosferu i tu svjetlost juga. 

Biografije i enciklopedijski zapisi reći će da je rođen u knjaževini Crnoj Gori 1907. Monografije navode da se školovao od Cetinja do Pariza, izlagao u najprestižnijim galerijama i salonoma; novine da se o njegovom intimnom životu malo zna, ali Lubardinu genijalnost svu priznaju, nazivajući ga, nakon izložbe u galeriji  ULUS - a - "zvijezdom repaticom koja je udarila u Beograd".

Ratne godine proveo je u zarobljeništvu u Italiji i Njemačkoj, a poratne u podizanju i formiranju umjetničkih institucija na Cetinju i u Begradu.

Prvu samostalnu izložbu imao je u Nikšiću 1925., a potom u Rimu; Parizu,  Beogradu, Londonu, Titogradu, Ljubljani...

Redovni član SANU postao je 1961. 

Ostaće zapisano da je pedesetih godina prošlog vijeka, Lubarda preporodio jugoslovensko slikarstvo, da je u Sao Paolu pobijedio na bijenalu 1954. pored radova Dalija, Mura i Pikasa. Poslednjeg je pobijedio još jednom na bijenalu u Japanu.  Uz brojna priznanja i počasti stoje Herderova i Gugenhajmova nagrada. Zbog ovih, a i raznih drugih postignuća postao je jugoslovenski kulturni diplomata.

Prema riječima rodbine i poznanika, Petar Lubarda je bio dobar i lijep čovek nižeg rasta. Blage naravi i vrlo vrijedan i predan poslu. Kažu da je neprestano radio. Zatvarao se u atelje iz kog dugo ne bi izlazio, često slikajući i po šesnaest sati dnevno. Večeru, koju bi mu supruga servirala, imao je u ponoć, ali je i taj obrok prekidao kako bi prišao slici i dodao određeni detalj.

Bio je oženjen slikarkom Verom Protić Lubarda koja je važila je za jednu od najlepših žena Beograda. Dva puta su se vjenčavali, a u dinamičnoj i posesivnoj  ljubavnoj priči nije bilo mjesta za druge, svjedočila je njegova porodica.

Godine 1997. ustanovljeno je najveće priznanje Petar Lubarda koje se dodjeljuje za likovnu umjetnost u Crnoj Gori. 

Petar Peko Dapčević

Tog studenog februara u gradu u koji je 54 godine ranije ušao kao pobjednik i oslobodilac, legendarni komandant Peko Dapčević sahranjen je 13. februara, poslednje godine dvadesetog vijeka. Nakon ratovanja i ranjavanja, partizanske borbe i ofanziva, u oslobođenom Beogradu salutirao je vrhovnom komandantu Josipu Brozu.

Pet i po decenija kasnije pobijedili su oni drugi. Gledao je raspad zemlje, posrnuće velegrada, evropske metropole kulture, muzike, mode, i teatra, koja je tonula u blato nacionalizma i klerofašizma, postajući utočište arkanovcima, spsovcima, julovcima, crvenim beretkama, kriminalnim klanovima, jezdama, dafinama i tranzicionim profiterima.

Rođen u Ljubotinju kod Cetinja, 25. juna 1913. u svešteničkoj porodici, Peko je svoje borbe počeo i prije velikog sukoba. Kao dobrovoljac Španskog građanskog rata, pušku je odložio, tek '45. Među posljednjima. Iz Španije izlazi kao kapetan, a iz NOB-a kao narodni heroj i general pukovnik.  Predratni komunista, učesnik Trinaestojulskog ustanka, komandant IV proleterske crnogorske udarne brigade, potom Druge proleterske divizije i Drugog udarnog korpusa.

Na Pekove su partizane računali tamo gje je bilo najteže. Donosio je i izvršavao naređenja u svim ofanzivama, paklu Sutjeske, Neretve, Zelengore, Prozora, Ljubinog groba...

Oktobra 1945. na godišnjicu oslobođenja, proglašen je za prvog počasnog građanina Beograda. Dobitnik je Nagrade AVNOJ-a. Nosilac Partizanske spomenice 1941., Ordena slobode...

Čitava Pekova porodica je učestvovala u NOBu, ali su ’48. njegova braća Vlado i Milutin izabrali tuđu, a ne svoju partiju, zbog čega su uhapšeni i osuđeni na višegodišnje kazne zatvora. U partijskom i porodičnom razlazu svi su bili gubitnici. Do kraja života ostali su na različitim stranama.

Pekova supruga bila je glumica Milena Vrsjakov-Dapčević, a ljubav komandanta i umjetnice postala je skandal, partijski slučaj, kuloarska afera, predložak za literaturu, scenario za film. U posljednjoj ofanzivi Peko se borio za ljubav. Prvi put povlačenjem i ćutanjem ustao je protiv malograđanštine, predrasuda i primitivizma.

To je bila borba u kojoj bi njegovi dojučerašnji saborci dobili samo ako bi izgubili.

                                                                                                                                                             N.B.