PJEŠČANI SAT: Veljko Vlahović - revolucionar, narodni heroj, intelektualac

07. 03. 2023. 

Nakon svakog susreta sa njom ostajali su ožiljci, bore na licu i brazde u tkivu, ali je smrt, tog 07. marta 1975. ušla u Veljkovu, bolničku sobu da iz nje izađe kao pobjednik. On je mislio da je zaborav, njena pobjeda, ali trijumf je bio samo djelimičan.

Narodni heroj, španski borac, predratni komunista, ideolog socijalizma, tumač marksizma, urednik Radija Slobodna Jugoslavija, poslijeratni diplomata, rukovodilac i jedan od najbližih Titovih saradnika, Veljko Vlahović još nije zaboravljen. 

Crna Gora njeguje uspomenu na svoje heroje.

Rođen je 1914. u Trmanju, u vojničkoj porodici. Školu je učio u Podgorici, studirao u Beogradu, Pragu, Parizu na Sorboni, u Moskvi na Lomonosovu.

Priključio se, vrlo rano, grupi intelektualaca koji su tražili autonomiju Univerziteta u Beogradu i zbog toga utamničen i poslat u logor u Višegradu. 

Bio je od onih koji ne pristaju na mrvice sa stola istorije, na podjele i mrcvarenja, na fašizam i robovanje. Od onih koji su stali na crtu nacizmu i nacionalizmu, dogmi i klasama, od onih koji umiru za ideje.

Zadah logora osjetio je prvi put kao student, a spaljenog mesa kao dobrovoljac španskih odreda u krvavom sukobu ljevice i falangista.  

No, bila je to uvertira u predstojeći sveopšti sukob koji će uslijediti koju godinu kasnije. Revolucionari, vječiti romantici, pjesnici slobode, a pisci istorije, antifašisti i anarhisti, komunisti i liberali, socijalisti i demokrate, avanturisti u šinjelima i utopisti vremena... pružali su otpor viziji svijeta bez nade.

Vlahovića je partija poslala u Moskvu odakle je, kao urednik Radija Slobodna Jugoslavija, širio istinu o narodno-oslobodilačkoj borbi i partizanskom otporu koju su Saveznici tako teško prihvatali. 

Svi u Veljkovoj porodici bili su borci, čak i majka koja je izvjesno vrijeme provela po tamnicama i zatvorima.

Ordenom narodnog heroja odlikovan je ukazom Josipa Broza, a u kolekciji su još i lenete i medalje Jugoslovenske velike zvijezde, Bratstva i jedinstva, Orden Španske republike, Medalja za odbranu Moskve, Poljski partizanski krst... 

Nakon rata ostao je u Beogradu i preuzimao veoma odgovorne funkcije. U Narodnoj skupštini Jugoslavije, u Saveznom izvršnom vijeću, Centralnom komitetu, SUBNOR-u, kao direktor Borbe. Jugoslaviju je predstavljao i na najprestižnijnijim adresama: Ist Riveru, Ženevi, Moskvi ... 

Sa autoritetom predratnog borca za autonomiju Univerziteta, nemirne 68. stao je uz omladinu. Studenti su, te godine, osim ispita, spremali i pobunu protiv nezaposlenosti, neopravdanog bogaćenja, birokratije, otuđenosti.

Ta pobuna bila je bučna i neefikasna. Isti problemi su ostali na dnevnom redu do poslednjeg dana Jugoslavije, države koja je izdahnula, par decenija kasnije, pod naletima nacionalizma.

Privatno, Veljko je bio povučen i neneametljiv čovjek. Oni koji su ga poznavali opisuju ga kao veoma obrazovanog i talentovanog za pisanje, pripovijedanje, čak i crtanje.

Sa srcem junaka i likom holivudskog glumca, drugovao je sa Titom, Milunovićem i Krležom, poznavao Če Gevaru, Hruščova i Vilija Branta, u Alikanteu ljubio Pilar, a u Moskvi i Beogradu Miru Vajnberger, sa kojom je dobio dva sina i podigao dvije usvojene ćerke. Brak im nije potrajao, ali ljubav jeste, pa su se do kraja Veljkovog života krišom sastajali.

O Crnoj Gori je pisao lirski, borio se epski, bio ljevičar i intelektualac.

“Moje misli i prva saznanja rodila su se ovdje, između Kamenika, Komova, Prokletija i Durmitora. Kasnije sam ih neprekidno pronalazio – širom svjeta. Nikada pronađene do kraja te misli stalno su se vraćale Crnoj Gori. Osjećao sam da svijetom nosim teret rođenja – teret Crne Gore.... Nositi neprekidno u sebi Crnu Goru znači i dar i prokletstvo. Crna Gora je i morska pjena i sniježna prašina, igra kamenih litica i sunovrat potoka, grohot bitaka i pijanstvo ratova. To je zemlja nade i očajanja, jave i snoviđenja... To je zemlja najveće krajnosti – dubokog mraka i raskošne svjetlosti, slobodni zatočenik i usužnjena sloboda. To je nikad nenapisana istorija u kojoj su ljudi vjekovima plakali kriomice i svoje i tuđe suze. Crna Gora je država koja nije znala za državne granice, kao što nije znala za granice između života i smrti. Ona je vječito otvoreni prozor slobode, koja neprekidno nosi raskinute lance ropstva, stalno u ranama koje ispira kapljicama rose...”

Umro je u Ženevi 07. marta 1975. a sahranjen u Aleji velikana na beogradskom Novom groblju.

                                                                                                                                                N.B.