PJEŠČANI SAT: Princeza Ksenija - simbol gorde i emancipovane Crnogorke

                                                                         9.03.1960.

Izbjeglička tugovanka posljednje crnogorske princeze Ksenije Petrović Njegoš zauvijek je utihnula na današnji dan, 9. marta 1960. godine. Njen životni put rasut u dva vijeka i dvije države, započeo je u dvorskoj raskoši i punoj kući na Cetinju, a završen u samoći, nemaštini i tuđini. 

Knjaginjica Ksenija rođena je 10. aprila 1881. kao osma šćer i deseto dijete u vladarskoj porodici  Petrović Njegoš. Na cetinjskom dvoru stekla je široko obrazovanje, zanimala se podjednako za prirodne i društvene nauke, svirala klavir, govorila tri strana jezika. Hroničari su je opisali kao svestranu ličnost, spremnu da iskorači ispred svog vremena.

Od djetinjstva je bila miljenica knjaza Nikole, od kojeg je i naslijedila politički dar i od mladosti učestvovala u kreiranju odluka u javnom životu Crne Gore. Bila jepo mnogo čemu neobična za to doba. Prva žena vozač na Balkanu, koja je uz politiku, knjige, štafelaj i klavir, provodila dane i sa fotoaparatom  u ruci bilježeći život oko sebe. Nije krenula stopama starijih sestara koje su našle svoj dom na dvorovima Savoja, Romanovih, Karađorđevića... Ostala je vjerna roditeljskom domu, Cetinju i Crnoj Gori, svom svijetu izgubljenom zauvijek jedne studene januarske noći 1916. kada se sa kraljevskom porodicom zaputila preko pučine u Italiju i Francusku, u izgnanstvo. 

U Parizu, Bordou, Kap Antibu zajedno sa ostarjelim roditeljima vodila je uzaludnu bitku za Crnu Goru, odbijajući da prizna odluke nelegitimne Podgoričke skupštine i Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca. Tih godina upravljala je i ustanovom za pomoć crnogorskim ratnim zarobljenicima i bila posvećena humanitarnom radu.

Nakon smrti kralja Nikole i kraljice Milene, sa sestrom Vjerom radila je kao daktilografkinja kod jednog fabrikanta na Azurnoj obali. A nakon Vjerine smrti princeza Ksenija ostala je potpuno sama. Tokom Drugog  svjetskog rata krila se u Parizu pod tuđim imenom i imala rodoljubivo držanje. Gordo je podnosila životne udarce i do posljednjeg daha sanjala rodno Cetinje, Lovćen i Crnu Goru. 

Marta 1960. sahranjena je u Ruskoj pravoslavnoj crkvi u Kanu, pored sestara Milice i Anastasije. Skoro tri decenije nakon smrti njene smrti zemni ostaci kraljevske porodice vraćeni su na Cetinje, na vječni počinak u rodnoj grudi. Skromna zaostavština princeze Ksenije, koju je decenijama u Parizu čuvao grof Obolenski, nakon prenosa njenih kostiju, darovana je Crnoj Gori. Svo njeno bogatstvo bili su dnevnici i svežanj požutjelih fotografija, album uspomena na Crnu Goru njene mladosti. Bili su to njeni jedini bijeli novci za crne dane, u škrinji skriveno parče negdašnjeg života.

Od sedamdesetih godina prošlog vijeka u Crnoj Gori ponovo zrijeva jabuka princeze Ksenije, a od jula 2022. ime ove dostojanstvene, mudre i emancipovane Crnogorke nosi i prvi autoput u našoj državi. U znak poštovanja prema "izuzetnoj ženi koja je predano služila svojoj domovini Crnoj Gori i postala jedan od simbola njene nepokornosti“ na Cetinju je  prošle godine otkriven i spomenik princezi Kseniji, rad vajara Dimitrija Popovića koji je “svoje vajarsko i misaono ovaploćenje crnogorske princeze u njenoj bronzanoj eleganciji darovao građanima prijestonice”. Naša  princeza se, kako je kazao jedan od inicijatora projekta, konačno vratila kući. Ispunjena je njena posljednja želja da vidi Cetinje i Lovćen. Ksenija u svom rodnom gradu više nikad neće biti sama. 

                                                                                                                                                        S.R.