PJEŠČANI SAT: Kovačevići - priča o osam narodnih heroja i jednom sramnom gestu

U katalogu narodnih heroja Jugoslavije 1322 borca, tokom života ili posthumno, odlikovana su najvišim ordenom za iskazanu hrabrost, požrtvovanje i nesebičnost.

Orden narodnog heroja - "dobija se za osvjedočena herojska djela na bojnom polju i herojsko držanje pred neprijateljem". 

Bilten Vrhovnog štaba za jun i jul 1943.

Baš takvih bilo je preko 250 Crnogorki i Crnogoraca i baš takvih 10 nevjerovatnih Kovačevića - 8 iz okoline Nikšića; 7 sa Grahova.

Sava Kovačević -  rođen u selu  Nudo na Grahovu 1906. u Knjaževini Crnoj Gori.

Jedan je od najslavnijih komandanta Drugog svjetskog rata sa prostora bivše Jugoslavije. Predratni član KPJ, rodoljub i antifašista, organizator Trinaestojulskog ustanka. Njegovim se junaštvom i danas inspirišu oslobodioci u drugim krajevima svijeta i pjesme pjevaju u ukrajinskim skloništima, kao stihovi otpora, nepristajanja i prkosa.

Mitska Savina slika, kuražila je borce i u trenucima kada nade nije više bilo i kada se oko njih smrtonosna klopka stezala i zatvarala puteve poput gorija koje je trebalo proći.

Braneći stotine ranjenika "Komandant" je borce Treće divizije pozvao na juriš, u proboj. Te riječi su se čule i kad se ništa moglo čuti nije od pušaka, mitraljeza, štuka i jauka, prije nego što je tišina pala na Sutjesku.

Sava Kovačević je proglašen narodnim herojem nepun mjesec nakon toga.  

U Biltenu Vrhovnog štababr 29-31 o proglašenju Save Kovačevića za narodnog heroja piše:

"Na osnovu riješenja Vrhovnog štaba daje se naziv narodnog heroja drugu Savi Kovačeviću, komandantu Treće udarne divizije, koji je poginuo junačkom smrću juna mjeseca 1943., kod Vrbnice jurišajući na čelu svojih boraca na  bunkere pri probijanju neprijateljskog obruča.

Slava velikom crnogorskom junaku drugu Savi Kovačeviću"!

Mitar Kovačević još jedan grahovski junak, rođen 1916. u Kraljevini Crnoj Gori, u porodici Nikole Kovačevića, osnivača KPJ i ogranka za Crnu Goru. Nikola i Ljubica na Sutjesci su izgubili mlađeg sina Dragana, petnaestogodišnjeg kurira Treće udarne divizije.

Mitar, Trinaestojulski ustanik, i puškomitraljezac istakao se u borbama u Crnoj Gori, Hercegovini i Hrvatskoj protiv Italijana, Njemaca, ustaša i četnika. Teško povrijeđen borio se kod Prozora i imenovan za zamjenika komandanta toga mjesta. Ratnu biografiju upotpunio je Andrijevičkom i operacijama za oslobađenje Beograda, nakon kojih preuzima dužnost u Komandi Grada.

Bio je pukovnik JNA, nosilac Spomenice iz 1941. a narodni heroj od 1953.

Miloš Kovačević  rođen 1910. na Grahovu u Kraljevini Crnoj Gori.

U Bileći je završio podoficirsku školu, a u predratnim godinama pristupio KPJ. Pomagao je u pripremi Ustanka, istakao se u bitkama na Pljevljima i Zelengori.  Miloš je poginuo u jurišu na četničke i njemačke utvrde kod Kupresa 1943. na čelu kolone.

Ordenom narodnog heroja odlikovan je 1953.

Radovan Kovačević  - Maksim Donje Crkvice kod Nikšića 1919.

Priča njegove je priča siromašne crnogorske porodice prinuđene na česta seljakanja i promjene mjesta boravka, pa je Radovan gimnaziju učio u Đevđeliji, a filozofski fakultet u Skoplju. Zbog lijevih ideja i neslaganja sa političkim i nacionalnim kolosjekom Kraljevine Jugoslavije često je pritvaran i osuđivan. Zajedno sa ocem braćom i sestrama priključio se NOB-u iz koje niko od braće nije izašao živ. Radovan je poginuo u borbi sa bugarskim fašistima 1943. na Radan planini.

1952. proglašen je narodnim herojem Jugoslavije.

Vasilije, Vojo i Mirko  Kovačević  - tri brata tri narodna heroja.

Rođeni u mnogočlanoj i siromašnoj  porodici plemenskog kapetana Petra Kovačevića. Vasilije kao deveto,  Vojo kao deseto, a Mirko kao najmlađe, jedanaesto dijete.  Svih Petrovih sedam sinova bili su partizani.

Školovanje i potraga za poslom odveli su ih u prijestoni grad Karađorđevića, gdje Kovačevići izbliza upoznaju suštinu političke, nacionalne i socijalne nejednakosti i Kraljevinu koju su ljuljale nove ideje i napredni pokreti. Odlučuju se za KPJ opčinjeni idejama pravde, jednakosti bratstva i antifašizma. Prolaze kroz  torturu specijalne policije, pritvaranja, hapšenja, ilegalu ...

Najmlađi, Mirko je studije tehnike u Pragu prekinuo zbog rata u Španiji. Bio je dobrovoljac bataljona Dimitrov. Učestvovao u borbama kod Gvadalahare i Madrida, klanici Albasete...  imao je čin kapetana Španske republikanske armije.  Interniran je u Francusku, potom u logor u Njemačkoj, odakle bježi i stiže u Jugoslaviju. Poginuo je  kod Sinja u borbi sa kolaboracionistima 1941.

Posmrtno je odlikovan je Ordenom narodnog heroja 1951.

Ratno vrijeme Vasilija i Voja dovodi na komandna i komesarska mjesta. Partija im povjerava posebno teške i složene zadatke, rukovodilaca politbiroa i OZNE. Teško je pobrojati toponime kuda su se kretali i borili, a ostaje zapisano njihovo 21 dan dugo pješačenje od Crne Gore, preko Hercegovine i Dalmacije do Livna, do Vrhovnog štaba.

Vasilije je nosilac Spomenice 1941. i ordena za hrabrost. Odlikovanje narodnog heroja krasilo mu je revere od 1953.

Nakon rata obavljali su mnoge značajne funkcije. Vasilije kao šef Jugoslovenske komisije za ratne zločince u Austriji i američkoj zoni Njemačke.

Vojo kao poslanik Narodne Republike Crne Gore. Umro je kao general pukovnik i nosilac Partizanske spomenice i narodni heroj odlikovan 1952.

Veljko Kovačević partizanski i narodni vitez sa Grahova, rođen  1912. Školovao se u Nikšiću, na Cetinju i u Zagrebu, na Filozofskom fakultetu, gdje se osim naučnih upoznaje i sa revolucionarnim, avangardnim idejama.

Nedugo potom, one ga vode u Španiju, gdje je počinjala pirinejska uvertira protiv najgoreg oblika totalitarizma i diktature u povijesti.  

Ljevičari, anarhisti, socijalisti, interbrigadisti izgubili su na Iberijskom poluostrvu i fašizam je krenuo prema ostatku Evrope.

Veljko je nakon bjekstva iz logora u Francuskoj stigao u Hrvatsku i aktivirao se u podizanju ustanka i formiranju prvih partizanskih odreda u Gorskom Kotaru, Slavoniji i hrvatskom priobalju. Radio u Glavnom štabu NOV i PO Hrvatske i bio komandant Šestog udarnog korpusa.

Nekoliko njegovih knjiga prevedeno je na ruski, mađarski, makedonski i slovenački jezik. A po njegovom scenariju snimljena je TV serija „Kapelski kresovi“.

Nosilac je Partizanske spomenice 1941.  Ordena narodnog oslobođenja, Ordena ratne zastave, Ordena partizanske zvijezde sa zlatnim vijencem, Ordena zasluga za narod sa zlatnom zvijezdom, Ordena bratstva i jedinstva sa zlatnim vijencem, Ordena narodne armije sa lovorovim vijencem, Ordena za hrabrost i sovjetskog Ordena Kutuzova. Ordenom narodnog heroja odlikovan je 20. decembra 1951. godine.

Junačka, čojska i antifašistička Crna Gora ponosi se njima i čuva sjećanje na njih, na njihovo mjesto u povijesti, sa one strane "kaiša na satu", ružnog gesta tokom intoniranja himne, one što ne veliča nejednakost nacionalizam, Šubaru i kokardu, vampire pobijeđene ideologije, odavno deponovane na smetlištu istorije.