PJEŠČANI SAT: Jelica Mašković - heroina Četvrte crnogorske proleterske udarne brigade

U vojničkim cokulama, seljačkim opancima, otetim ili naslijeđenim čizmama, sa puškama i mitraljezima, noseći ranjene, sjećanja na ostavljene u borbama i neprosute suze za njima, prešli su put dug 20 hiljada kilometara.

Poslije zapadne Bosne, Neretve, Sutjeske, Ljubina Groba ...  nije ih se vratilo više od polovine. Preko pet hiljada ostalo je duž marša nepokorenih ljudi. Dali su 45 narodnih heroja.  

I sama narodni heroj – Četvrta proleterska crnogorska udarna brigada, suočila se, po drugi put tog 13. avgusta sa neprijateljem kod Kupresa. Grad je bio pod jakom opsadom domobrana i ustaškog garnizona 3. bojne Crne legije. Partizanske snage su Kupres nastojale zauzeti još od 20. jula. Prvi napad bio je poguban. Posebno teške gubitke imala je Druga proleterska.

Vrhovni štab je odlučio da se udar ponovni snagama Druge i Četvrte proleterske, Prve krajiške, Desete hercegovačke i dva bataljona Treće proleterske brigade.

 „Četvrta“ je ostala bez 73 borca. Među njima bila je i Jelica Mašković, desetar u 4. bataljonu.

Bila je među najboljm u Brigadi poznatoj po herojstvu, solidarnosti, samožrtvovanju.

Heroina crne kose, nježnog lica i toplog osmjeha rođena je prvog dana poslednjeg mjeseca 1924. kod Kolašina u porodici u kojoj su se odomaćile i čast i oskudica. Jelicini otac i stric Novica i Mijat – student prava, bili su članovi KPJ, pa se i Jeja kao učenica, priključila skojevcima, a u partiju je primljena pred sam rat. Mijat je svoju bitku završio vrlo rano i vrlo mlad. U Španiji kao interbrigadista. Jelica je svoju započela koju godinu kasnije, od prvog dana Trinaestojulskog ustanka.

Svi članovi njene porodice stajali su među prvima u postrojavanju Komskog partizanskog odreda, potom i „Četvrte crnogorske“ spremna da izvrši naređenja komandanta Peka Dapčevića.

Saborci su je opisivali kao junakinju koja ne posustaje. Zadivila ih je kao bombaš kod Bugojna. Govorili su o njoj kao jednoj od najhrabrijih i najboljih među njima. Zato je dobila puškomitraljez i epolete desetara. 

Tokom prvog napada na Kupres iz njene desetine život je izgubilo osam partizana. Ipak, njena nova puška zaustavila je neprijatelja i osigurala povlačenje drugova i izvlačenje ranjenika. Dva dana kasnije i Jelica je poginula. Nije željela da je kao teško ranjenu, bolničari spašavaju i tako rizikuju. Aktivirala je bombu i spriječila nova stradanja, ali i da padne u ustaške ruke. Imala je samo 18 godina i srce crnogorske heroine. 

Bila je noć 13. avgusta, ratnog ljeta 1942. Vrijeme je stalo i za prvog heroja iz Crne Gore Špira Mugošu, zauvijek je stalo vrijeme za dva brata Damjanović Radojicu i Mališu, za komesara bataljona Voja Maškovića i njih još sedamdeset. 

U cijeloj ovoj pogibiji Lovćenaca, do tada nezapamćenoj u istoriji proleterskih jedinica najtežu sudbinu je doživjelo šest partizanki - boraca 2. bataljona.

Sasječene rafalima iz automatskog oružja i sleđene smrću, u grču očekivanog juriša, ostale su nepokopane na ivici ceste, ispred Spremine kuće: Vase Vujović, Seja Gardašević, Danica Mijović, Senka Miković, Vukosava Marković, Anđa Petričević i Danica Popović. 

Zapisao je to u svojim sjećenjima njihov saborac Ljubo Anđelić i dodao da se posebno dirljivo oprostila njihovih drugarica - Stana Tomašević.

Jelica Jeja Mašković odlikovana je ordenom narodnog heroja 20. decembra 1951.