530 godina Oktoiha: Crna Gora je štampala knjige prije Oksforda, Beograda, Moskve

04.01.1494.

Na današnji dan prije 530 godina, četvrtog dana mjeseca januara 1494.  ugledni jeromonah Makarije „ot Černoj Gori“ ukoričio je 269 listova "Oktoiha prvoglasnika" i prvi primjerak svete knjige, koja je uzvisila crnogorsku istoriju, predao u ruke gospodaru Đurđu Crnojeviću. Bila je to prva štampana knjiga južnoslovenskih naroda i druga ćirilična knjiga u Evropi, pečatana nepune četiri decenije nakon Gutenbergovog otkrića magije pokretniih slova.

„Crnogorska Biblija“ štampana je na samom početku epohe knjige, koja je dugo ostala privilegija obrazovane elite evropskih zemalja. Pedeset osam godina poslije Cetinja, štampana je prva knjiga u Beogradu 1552, a u Moskvi godinu kasnije 1553.  O crnogrskom štamparskom povigu pisao je i britanski  državnik lord Vilijem Gledston: “Uostalom, to je bilo tek na sedam godina docnije, no što je prva knjiga štampana od Kakstna u stanovništvom i imovinom bogatoj prestonici Engleske – onda, kad još ne bješe štamparije ni u Oksfordu, ni u Kembridžu, pa ni u Edinburgu. To je bilo 16 godina (1468.) docnije no što je prva štamparija podignuta u Rimu, u prestonici Hrišćanstva; a samo 28 godina (1456) pošto je prva knjiga – prvijenče tog velikog pronalaska – svjeta ugledalo!”

Gledstonove riječi zapisane u “Apoteozi Crnoj Gori” citirane su i na proslavi 400-te godišnjice Oktoiha, koja je upriličena u Knjaževini Crnoj Gori u julu 1893. godine.  Na trodnevnoj svečanosti učestvovali su profesori sa Srbone, Oksforda, više Univerziteta iz Rusije, Švajcarskog univerziteta, Srpske kraljevske akademije nauka, Univerziteta u Draču, Konzervatorijuma u Pragu, zvanice iz Istre, Trsta, Zagreba, Dubrovnika, Bosne i Hercegovine, Vojvodine…  Za više od 200 gostiju osmišljen je bogat program: svečana akademija na Cetinju, parastos Ivanu i Đurđu Crnojeviću na Ćipuru, obilazak Rijeke Crnojevića i ostataka grada na Obodu, razgledanje Podgorice, Duklje, izlet parabrodom po Skadarskom jezeru i obilazak ostrva Starčevo, predstave i koncerti u Zetskom domu, bakljade, konjičke trke, narodni dočeci, zdravice, topovska paljba… Svečanostima i brojnim čestitkama i telegramima koji su stigli sa svih evropskih dvorova, univerziteta, naučnih društava posvećeno je pet brojeva “Glasa Crnogorca”.

Proslava organizovana povodom četiri vijeka crnogorskog i južnoslovenskog štamparskog prvijenca pokazala je da je taj prosvjetiteljski podvig jednog malog naroda opkoljenog velikim silama bio svojevrsni kulturni fenomen u Evropi toga doba. Oktoih od četiri glasa,  a potom još četiri svete knjige štampane na Cetinju ili na Obodu u razdoblju od 1494. do 1496. godine, bile su crnogorski svjetionik u poznom srednjem vijeku, koji obasjava minula stoljeća do današnjih dana. Kulturne tekovine koje je ostavio crnogorski vladar Đurađ Crnojević, monah Makarije i njegovi štampari trajno su ugrađene u temelje naše države i identiteta, kao svjedočanstvo da je mala Crna Gora kadra činiti civilizacijske iskorake kojim bi se ponosili svi veliki narodi i države.

                                                                                                                                                 M. K.