Genetski naslijeđeni fenotipovi

Piše: Arben Murić 

Analizom ljudskog genoma može se saznati više o genetičkom planu stvaranja fenotipa. U genomu se nalaze sekvence koje ukazuju na promjenu fenotipa (izgleda) ljudi tokom vremena. Na primjer, proučavanjem mutacije na HERC2 genu koja određuje boju očiju, otkriveno je da je plava boja očiju prije 5.000 godina bila prisutna u oko 5% populacije Evrope. Međutim, genetičke analize pokazuju da je plava boja očiju bila prisutna kod 100% prastanovnika Evrope, tzv. poljoprivrednika prije 10.000 godina.

Oči plave boje su povezane s pozitivnom selekcijom, a neka istraživanja u Engleskoj su pokazala da ljudi s plavim očima imaju više djece u poređenju s osobama smeđih očiju. Naučnici tumače ovo kao primjer pozitivne seksualne selekcije, pri čemu su oči plave boje privlačnije od drugih boja očiju.

Mutacije u genima SLC24A6 i SLC45A2 su direktno povezane s bojom kože i danas su prisutne kod 100% Evropljana. Međutim, prije 5.000 godina frekvencija ovih mutacija bila je vrlo niska, oko 12%, što ukazuje da su ljudi u to vrijeme imali tamnu kožu sličnu današnjim osobama sa sjevera Afrike. Ako se vratimo 8.000 godina unazad, prastanovnici Evrope nijesu posjedovali ove mutacije u kontrolnim regijama svog genoma, što sugerira da su imali tamnu boju kože sličnu današnjim ljudima južno od Sahare.

Prastanovnici Evrope su u sustini imali tamnu boju kože i oči plave boje. Tokom neolitske revolucije, koja je donijela razvoj poljoprivrede i stočarstva, ljudi su postali sjedilački. Ova promjena u načinu života i prehrani smatra se glavnim razlogom za prelaz na svjetliju boju kože. Ljudi koji su se bavili poljoprivredom i stočarstvom iznenada su razvili svjetliju kožu, a ta se genetska promjena brzo proširila.

Pretpostavlja se da je promjena u prehrani dovela do smanjene konzumacije mesa, što je rezultiralo manjim unosom vitamina D. Vitamin D je esencijalan za zdravlje i proizvodi se kada sunčeva svjetlost djeluje na kožu. Smatra se da je svjetlija koža evoluirala kako bi učinkovitije proizvodila vitamin D u uvjetima smanjenog unosa iz prehrane i ograničene izloženosti sunčevoj svjetlosti.

Na osnovu mutacije LCT može se zaključiti da je kod današnjih Evropljana frekvencija tolerancije na laktozu iz mlijeka prisutna u oko 70% populacije. Analiza genoma bronzanog doba pokazuje da tadašnja populacija nije posjedovala ovu mutaciju, što ukazuje da vjerojatno nijesu konzumirali životinjsko mlijeko. Najstariji ostaci individue koja je mogla konzumirati mlijeko u velikim količinama datiraju iz razdoblja prije 4.000 godina i pronađeni su u današnjoj Švajcarskoj.

I riječi mutiraju

Danas se u svijetu govori oko 6.500 jezika koji su temeljito istraženi od strane lingvista. Arheološki ostaci, nažalost, ne pružaju jasan uvid u jezik kojim je neka individua govorila u prošlosti. Međutim, genetičke analize su u posljednjih nekoliko godina značajno doprinijele razumijevanju migracija, omogućujući rekonstrukciju širenja jezika u Europi i Aziji putem jezičnog stabla. Gotovo svaki kutak Evrope i Evroazije danas govori jezike koji dijele zajedničko porijeklo.

Analizom jezika od Irana preko Indije do Islanda i Velike Britanije možemo zaključiti da svi imaju isto porijeklo koje vodi do prajezika poznatog kao protoindoevropski jezik. Postoje dvije teorije o porijeklu indoevropskih jezika. Prema jednoj, protoindoevropski jezik nastao je u Anatoliji prije otprilike 8.000 godina i širio se migracijom zemljoradnika prema Evropi.

Druga teorija sugeriše da je nastao u ukrajinskoj stepi prije otprilike 5.000 godina i širio se migracijom stočara i pastira prema Evropi i Indiji. Genetičke analize su odigrale ključnu ulogu u razrješenju ove dileme. Pokazalo se da su se geni anatolijskih zemljoradnika proširili samo na Evropu, ali ne i na Indiju, dok su se geni stepskih stočara proširili na Evropu i Evroaziju sve do Indije.

Daljim lingvističkim analizama gramatičkih struktura, podržanim genetičkim analizama, došlo se do saznanja da danas cijela Evropa govori indoevropskim jezikom koji je nastao u ukrajinskoj stepi, s malim izuzecima poput Baski koji i danas govore jezikom drevnih anatolijskih zemljoradnika.

Prije 2.000 godina, isti jezik se govorio i na Sardiniji, Toskani i ostrvu Kritu, ali je s vremenom potisnut od strane indoevropskih jezika te je danas izumro. Ugrofinski jezici u Finskoj, Mađarskoj i Estoniji predstavljaju izuzetak u Evropi, a nastali su vjerovatno u periodu bronzanog doba.