Nije lako zamisliti nekog od DF-osvetnika u ulozi ministra, pod komandom Krivokapića

Ono što je očigledno jeste ubrzana klerikalizacija crnogorskog društva, urušavanje ionako nejakih institucija države, napor usmjeren ka modifikaciji kulturne matrice našeg društva na način kako su to pokusavali da urade davnošnji aktivisti Ujedinjene Omladine Srpske, agresivni istorijski negacionizam, radikalizacija identitetske politike i, nadasve, obesmišljavanje istine i činjenica. Polako ali sigurno, Crna Gora ide ka tački u kojoj riječi gube smisao, a lično mišljenje dobija oznake istine i činjenice. Pored svetosavizacije imamo i svojevrsnu trampizaciju Crne Gore. Svaki od pomenutih procesa ostavlja duboke i dugotrajne (generacijske) ožiljke na društvenom biću Crne Gore.

Razgovarao: Darko Šuković

Prošle jeseni u Crnoj Gori desila se "politička savršena oluja", a sada je na sceni "frakcijski sukob unutar neo-četničkog pokreta", kaže u intervjuu za Antenu M istoričar Srđa Pavlović, profesor na Katedri za Istoriju i klasične studije Univerziteta Alberte, u kanadskom Edmontonu. Smatra da se, uprkos drugačijoj retorici, korjen sukoba nalazi u želji konstituenata vlasti da vladaju sami, po sopstvenim mjerilima, a "lične svađe i uvrede samo su ulična manifestacija ove želje".

Pavlović sugeriše da se obrati pažnja na političko djelovanje mitropolita Joanikija, za koga kaže da je "kozbaša na nacionalnoj hegemonističkoj mobi" i upozorava da je "građanski i sekularni karakter Crne Gore u opasnosti da bude položen na oltar tzv. srpskom svetu". Ističe da "za trideset godina vladanja DPS i njeni koalicioni partneri nijesu kreirali snažne i istinski nezavisne institucije države, stabilne identitetske okvire, i funkcionalan ekonomski sistem koji ne počiva na partitokratiji i nepotizmu", a kao najtežu posljedicu postizbornih procesa izdvaja to što je "tradicionalno mali prostor za kreiranje građanskog političkog izraza skoro potpuno zatvoren" jer su "nekadašnji akteri kooptirani u jednu od strana u srpsko-crnogorskom identitetskom nadmetanju". Tim prije što "nevladin sektor koji je meni poznat pao je na ovom ispitu, i nijesam siguran da će moći da odu na popravni".

Ne vidi osnov za forsiranje reciprociteta opasnosti od dva nacionalizma i velikodržavna projekta, srpskog i crnogorskog, ali vjeruje da je kontraproduktivno "braniti Crnu Goru samo i jedino iz nacionalnog rova". Rješenje vidi u stvaranju jakog građanskog bloka i sposobnosti da konačno i mi naučimo "kako se namiguje na lijevo oko".

Antena M: Nakon ultraturbulentne protekle sedmice i žestokog sukoba unutar parlamentarne većine, te DF-a sa premijerom Krivokapićem, ovdje gotovo svako koga politika zanima prognozira "troznak"u raspletu krize. Sve je, dakle, moguće: prijevremeni izbori, rekonstrukcija Krivokapiceve vlade, novi premijer sa novim kabinetom. Možda je Vama, sa distance od hiljada kilometara, lakše prepoznati u kom će pravcu krenuti političke prilike u Crnoj Gori?

Pavlović: Posmatrano s ove strane okeana, u Crnoj Gori je na sceni frakcijski sukob unutar neo-četničkog pokreta, pa troznak koje ste pomenuli treba posmatrati u svijetlu tog sukoba.

Iako se DPS kuraži, jasno je da prijevremeni izbori ne bi išli u prilog nikome, osim, možda, Demokratama. No, kao što se vidi, oni su lako našli zajednički interes sa GP URA i Krivokapićem, i još jednom politički ponizili Demokratski front. Rekonstrukcija vlade značila bi preuzimanje nekoliko važnih ministarstava od strane DF. Nije lako zamisliti nekog od DF-osvetnika u ministarskoj ulozi i pod komandom sadašnjeg predsjednka Vlade. Opcija novog premijera i nove vlade bez izbora značila bi produbljivanje krize. Mogući kandidati za tu poziciju predstavljaju staru i kompromitovanu političku elitu koja, osim političkih floskula, nema ni ujediniteljski kapacitet, ni viziju razvoja Crne Gore.

Mislim da treba pažljivo pratiti aktivnosti novoustoličenog vjerskog poglavara SPC u Crnoj Gori, jer će on i dalje da igra značajnu ulogu u svakoj vrsti prekomponovanja vladajuće strukture. Crkva je faktor koji još uvijek ima snagu da refokusira pažnju posvađanih političara i podsjeti ih na jedine zajedničke imenitelje koji su ih doveli do izborne pobjede: želju da se DPS pošalje u permanentnu političku penziju i strah da neće uspjeti da ostvare taj cilj. To je bila izborna platforma, a danas je to okvir u kojem se donose sve političke odluke.

Ne smijemo zaboraviti da se prošle jeseni u Crnoj Gori desila politička savršena oluja. Ta oluja je imala dvije početne tačke. Prva je ekonomskog i državotvornog karaktera. Za trideset godina vladanja DPS i njeni koalicioni partneri nijesu kreirali snažne i istinski nezavisne institucije države, stabilne identitetske okvire, i funkcionalan ekonomski sistem koji ne počiva na partitokratiji i nepotizmu. Vlast je opstajala na identitetskoj politici podjela, odnosima finansijske međuzavisnosti pripadnika kleptokratije, i na konsenzualnoj autokratiji. Svaka privatna muka stanovnika prelamala se kroz etničku, nacionalnu, vjersku, ili partijsku optiku.

Druga je bila odlučujuća uloga Crkve u definisanju okvira i smisla političkog procesa, odnosno, u definisanju razloga za promjenu. Pokazalo se da je lojalnost prema Crkvi i vjerskom identitetu bila snažnija od lojalnosti partiji, a narativ koji su nudile litije bio istinitiji izraz njihovih nezadovoljstava, želja, i identiteta, od onog što je nudila DPS.

Uprkos jeftinoj retorici saradnje, dogovora, kompromisa, očuvanja građanskih vrijednosti, pomirenja, itd. konstituenti nove vlasti žele da vladaju sami i isključivo po mjerilima sopstvene politike i ideologije. Lične svađe i uvrede samo su ulična manifestacija ove zelje.

DF se nadao da će zgrabiti poluge izvršne vlasti na temelju svojih anti-DPS aktivnosti proteklih godina, snažnih manifestacija srpskog nacionalizma i vjerskog fundamentalizma, ali i izbornog rezultata koji ih čini najsnažnijim konstituentom vladajuće većine. URA i Demokrate sebe su projektovale kao politički izraz građanske Crne Gore koji zaslužuje da ima apsolutnu vlast, i koji ce moći da drži DF pod kontrolom, a apetite ove desničarske klero-nacionalističke koalicije zadovolji uhljebljenjem njenih kadrova “po dubini”.

Post-izborna dešavanja su potpuno dekonstruisala narative o pomirenju i pobjedi građanske Crne Gore (šta god se pod tim podrazumijevalo) i na vidjelo iznijela višeslojnu izbornu prevaru koja se i danas uporno opravdava dnevnom proizvodnjom straha od povratka DPS na vlast.

Antena M: U parlamentu se nova većina pocijepala povodom amblematičnog civilizacijskog pitanja: genocida u Srebrenici. Da li je to zaista bila tačka pucanja po osnovu sistema vrijednosti ili političke pragmatičnosti- u smislu da je Demokratama i GP URA važnije bilo šta će reći Brisel i Vašington, a DF, SNP i ostalima - šta će reći Beograd i Moskva?

Pavlović: Istorija Crne Gore je, između ostalog, istorija političke zavisnosti od inostranih faktora, ali i umijeća balansiranja odnosa zavisnosti prema velikim silama i hegemonim susjedima. 

Iako želim da vjerujem da su svi poslanici glasali da se usvoji Rezolucija po sopstvenoj savjesti, bojim se da je stvarnost nešto drugačija. Nijesam siguran da se razlaz u glasanju može i treba ekskluzivno pripisati privrženosti određenom sistemu vrijednosti. Sistem vrijednosti je konstanta: mora se održavati i braniti bez obzira na okolnosti. Odbrana ličnog sistema vrijednosti je skopčana s principijelnošću i moralnošću, a često i s životom. Kao što znamo, principijelnost i moralnost nijesu najočiglednije osobine političara. Ja bih radje to glasanje stavio u okvir političkog pragmatizma.

Naravno da je za GP URA i Demokrate važno mišljenje Brisela i Vašingtona. Crna Gora stremi članstvu u EU, pa se viđenje srebreničkog genocida u tim centrima moći mora uvažavati zbog međunarodne političke optike. Jasno i javno uvažavanje tih mišljenja dodatno dobija na značaju i zato što su ove dvije partije omogućile velikosrpskim kleronacionalistima da dođu na vlast, a sada tu vlast legimizuju i opravdavaju.

Za njih je jednako važna i domaća politička akrobatika. Ne treba zaboraviti da je inicijalni prijedlog Rezolucije bio odbijen i glasovima poslanika ovih dviju partija. Šta se promijenilo između dva skupštinska zasjedanja kako bi na drugom Rezolucija bila izglasana? Mislim da je usvajanje Rezolucije bilo proizvod pritisaka izvana, ali i kompromisa kod kuće. Nepotrebni član koji govori o nepostojanju genocidnih naroda i veoma problematična formulacija o individualnoj odgovornosti za genocid čine taj domaći kompromis. Kao što sam i ranije pisao, ne postoje genocidni narodi, niti pojedinac može počiniti genocide, već se radi o zločinu za čije činjenje je neophodna sistemska priprema i jasna politička odluka. Sud u Hagu je, kao što znamo, dokumentovao i dokazao sve ove elemente.

Stav i glasanje DF, SNP i ostalih poslanika srpskog nacionalnog i vjerskog korpusa u Crnoj Gori su sasvim očekivani i lako objašnjivi, pa na to ne treba trošiti riječi. Ono što je potrebno jeste biti svjestan da su njihovi ideološki horizonti okrenuti ka političkom Istoku, jasno definisani i omeđeni na način da ih je nemoguće pomjeriti. Zato ne treba trošiti energiju pokušavajući da se ovim tribunima otvore oči ka istini, ali se prema njima treba ophoditi kao prema potencijalno snažnim političkim suparnicima. Ne treba zaboraviti da oni svoju snagu i upornost crpe iz dubokog bunara u kojem je pohranjen mit o srpskoj kolektivnoj nacionalnoj žrtvi.

Ovakve vizure su dobro poznate svima u Crnoj Gori, pa politički partneri velikorspskih nacionalista i negatora genocida ne mogu reći da su zatečeni antizapadnom, revizionističkom, kleronacionalističkom, anticrnogorskom i, konačno, antidržavnom retorikom i politikom DF i SNP. Političko partnerstvo sa takvim akterima se ne može racionalizovati pričom o biranju manjeg zla. Takva priča je zavjesa iza koje se krije svijest o nedostatku političke snage, hrabrosti, i inventivnosti. Istovremeno, ovom šarenom lažom se sakriva nezajažljiva volja za moć onih koji su spremni da je ostvare po svaku cijenu.

Antena M: Kakve će posljedice na crnogorsko društvo imati ovo što se desilo nakon 30. avgusta ili, jos bolje, od početka litija, a možda najbolje- od početka brutalnog miješanja Moskve, Beograda i SPC u unutrašnje stvari Crne Gore?

Pavlović: Politički i finansijski upliv tih centara moći nije novina, ali postaje sve direktniji i značajniji. Ono što je očigledno jeste ubrzana klerikalizacija crnogorskog društva, urušavanje ionako nejakih institucija države, napor usmjeren ka modifikaciji kulturne matrice naseg društva na način kako su to pokušavali da urade davnošnji aktivisti Ujedinjene Omladine Srpske, agresivni istorijski negacionizam, radikalizacija identitetske politike i, nadasve, obesmišljavanje istine i činjenica. Polako ali sigurno, Crna Gora ide ka tački u kojoj riječi gube smisao, a lično mišljenje dobija oznake istine i činjenice. Pored svetosavizacije imamo i svojevrsnu trampizaciju Crne Gore. Svaki od pomenutih procesa ostavlja duboke i dugotrajne (generacijske) ožiljke na društvenom biću Crne Gore.

Prošlojesenji izbori su na scenu vratili identitetsku politiku ekstrema i u značajnoj mjeri diskreditovali ono što se do tada smatralo centrističkom i građanskom opcijom u povoju. Tradicionalno mali prostor za kreiranje građanskog političkog izraza je danas skoro potpuno zatvoren, a nekadašnji akteri su kooptirani u jednu od strana u srpsko-crnogorskom identitetskom nadmetanju. To je za mene najporažavajućiji proizvod prošlogodišnjih izbora, litija koje su ih pripremile, ali i spoljašnjih uticaja koje ste vi pomenuli. Mislim da će biti potrebno više decenija mukotrpnog rada na ponovnom osvajanu tog političkog prostora.

Antena M: Da li je moguće prekomponovanje crnogorske političke scene po kriteriju: o Crnoj Gori (ne)će se odlučivati u Crnoj Gori?

Pavlović: Takvo razmještanje političkih stolica nije nemoguće. Uz podsjećanje na veličinu i kapacitete naše države, i činjenicu da Crna Gora ne funkcionise u političkom, ekonomskom i geo-strateškom vakumu, moramo se truditi da o našem poslu odlučujemo u sopstvenoj kući, koliko je to moguće u integrisanom savremenom svijetu.

Mislim da to treba da bude dodatni motiv za političko pacifikovanje aktera na našoj javnoj sceni, kakvi se DF i SNP, na primjer, koji svoju kuću vide na Voždovcu, Dedinju ili Arbatu, ali i onih koji je vide na Aleksanderplacu, palati Sarlemanj ili Aveniji Leopold, a ne pod Orlovim kršem. Time će se osigurati visok stepen nezavisnosti u odlučivanju.

Antena M: Da je ugrožen građanski i sekularni karakter, pa i stvarna suverenost Crne Gore upozorava sve brojnija grupa kolumnista rijetkih medijskih kuća koje nijesu pod kontrolom Beograda. I Vaši su tekstovi na tom fonu i adresi. Takođe, sve su agilnije i brojnije nove NVO, koje sve uspješnije nadomješćuju muk onih, nekada ekstremno glasnih nevladinih organizacija, bogato finansiranih da bdiju nad evropskim vrijednostima. Kako gledate na taj fenomen? 

Pavlović: Građanski i sekularni karakter Crne Gore u opasnosti je da bude položen na oltar tzv. srpskom svetu. Taj cilj vladajuće strukture se ne smije smetnuti s uma. Koliko god oštri bili sukobi unutar novo-četničkog pokreta, oni nikada neće poremetiti ekspanzionističku matricu na kojoj predano rade političari vladajuće većine, sveštenici SPC, kulturni aktivisti, propagandisti i mnogi mediji.

Mitropolit Joanikije je kozbaša na ovoj nacionalnoj hegemonističkoj mobi u Crnoj Gori. Njegova uloga je da pacifikuje crnogorske litijaše koji sada pokazuju određeni animozitet prema Vučiću i njegovoj političkoj ekspozituri DF. On treba da ih, kao pravi pastir, vrati u mentalne i ideološke okvire srpskog sveta, a posvađane političare da podsjeti na ona dva zajednička imenitelja koja sam pomenuo ranije.

Dosadašnji odgovori u Crnoj Gori bili su u okvirima identitetske politike i manifestacija nacionalnog ponosa. Takvi okviri su važni, ali nedovoljni za odbranu od ekspanzionističkog nacionalizma. Ideologija svetosavlja može biti potisnuta jedino ako se Crna Gora fokusira na izgradnju snaznog građanskog politickog centra koji bi omogucio istinski otkorak od identitetske matrice.

Nevladin sektor koji je meni poznat je pao na ovom ispitu, i nijesam siguran da će moći da odu na popravni. Ne znam dovoljno o novoformiranim NVO da bih mogao da ponudim smislen komentar.

Ono sto je prije tri decenije EU promovisala kao alatku za pomoć u procesu demokratizacije i izgradnje kapaciteta se brzo pretvorilo u profitabilan poslovni model na kojem su izgrađene karijere. Kao što znamo iz iskustva, u sukobu izmedju poslovnog interesa, karijere i profita, s jedne strane, i vrijednosti (evropskih…) s druge, vrijednosti rijetko pobjeđuju. Crna Gora nije izuzetak po ovom pitanju. Tu takođe postoji višeslojni odnos finansijske i političke zavisnosti između EU administarcije, regionalnih vlada, i NVO, ali je to tema za neku drugu priliku.

Antena M: Konačno, iz dijela medija, civilnog sektora i politickih stranaka insistira sa na postojanju dva jednako opasna nacionalizma i velikodržavna projekta: srpskom i crnogorskom! Ima li osnova za takav reciprocitet?

Pavlovic: Detaljan odgovor na ovo važno i vrlo kompleksno pitanje zahtijevao bi puno prostora. Pokušaću da sumiram ono što vidim kao suštinu problema.

Ovdje se radi o političkoj manipulaciji, jer se fokus pomjera na reciprocitet i karakterizaciju kao što je velikodržavni projekat. Reciprocitet leži samo i jedino u činjenici da postoje i jedan i drugi nacionalizam. Nakon toga prestaje svaka sličnost i uporedivost.

Osim manje-više neostvarenih ekspanzionističkih snova Kralja Nikole I Petrovića, ne može se govoriti o crnogorskom velikodržavnom projektu na isti način i u istom obimu kako se može govoriti o srpskom velikodržavnom projektu, odnosno, projektima. Uostalom, Kralj Nikola je učestvovao u osvajačkom Prvom Balkanskom Ratu, i u Prvom Svjetskom Ratu za račun srpstva i srpskih nacionalnih interesa. Koliko je meni poznato, “Onamo ‘namo” nije rimovani izraz crnogorske hegemonije, već manifestacija istog ekspanzionističkog projekta koji danas nastoji da suverenu i nezavisnu Crnu Goru rastrgne “konj’ma na repove.”

Kao profesionalni istoričar smatram da je legitimno i korisno razgovarati i o srpskom, i o crnogorskom nacionalizmu, i analizirati oba fenomena grupne identifikacije i homogenizacije na način na koji to rade društvene nauke. Takođe treba prepoznati činjenicu da nijesu sve manifestacije nacionalizma ubitačne. Vaše pitanje me je podsjetilo na licitarska srca u Vojvodini kao signifikatorima nacionalnog identiteta i nacionalizma, o kojima je pisao Danilo Kiš. Ono što je kontraproduktivno jeste braniti Crnu Goru samo i jedino iz nacionalnog rova. Kao što sam već pomenuo, ona se može i treba odbraniti drugačijim alatkama. Mislim da je krajnje vrijeme da i mi naučimo kako se namiguje na lijevo oko.