The National Interest: Putin napao Crnu Goru svojim novim oružjem – analiza ideološke pozadine ruske strategije

Piše: Ben Sohi

Od invazije na Ukrajinu do miješanja u izbore širom Evrope i SAD, u posljednjoj deceniji je došlo do dramatične eskalacije aktivnosti Ruske Federacije na međunarodnoj sceni. To je ponovo skrenulo pažnju na karakter ruskoga režima i dovelo do debate među analitičarima o ulozi ideologije u Ruskoj velikoj strategiji (Russian grand strategy).

Predstavljajući neideološku stranu debate, Judžin Rumer i Ričard Sokolski pišu za Karnegijevu zadužbinu za međunarodni mir (Carnegie Endowment for International Peace) da „Rusija, kao i svaka velika sila, nastoji da proširi svoj uticaj i oslabi poziciju svojih pretpostavljenih protivnika; ali malo je dokaza da Kremlj funkcioniše u skladu s nekim glavnim planom ili koherentnoj velikoj strategiji za širenje svoje ideologije širom svijeta”.

Ipak, neideološki opisi Ruske velike strategije zanemaruju način na koji Kremlj vjeruje da se globalno bezbjednosno okruženje promijenilo. Bezbjednosnu percepciju Moskve o globalnome okruženju oblikovala su iskustva nacije tokom posljednjih 30 godina. U ratovima za nezavisnost, do demokratskih pokreta u bivšim sovjetskim državama, Kremlj je procijenio kako ideološke snage pokreću političke promjene. U skladu s vlastitom tradicijom, ruska bezbjednosna elita je posmatrala ova previranja kroz optiku inostrane subverzije. Ovo je posebno slučaj s demokratskim političkim pokretima koji su doveli do takozvanih „obojenih revolucija“ (color revolutions).

U Moskvi vjeruju da je maltene svaki demokratski građanski pokret otpora koji se dogodio u posljednjih dvije decenije, uključujući proteste Euromajdana u Ukrajini i cijelo arapsko proljeće, rezultat toga što zapadne vlade koriste informacioni rat u vidu promocije demokratije i „meke moći”. Ruske bezbjednosne službe fokusirale su se na ovaj fenomen, razvijajući metodologiju za koju vjeruju da SAD koriste za rušenje ciljanih država putem „obojenih revolucija”.

Postoje varijacije, ali, generalno, Moskva vjeruje da SAD počinju korišćenjem informacionoga rata za promovisanje demokratije među stanovništvom u ciljanoj državi. Ovu promocija vrijednosti njeguje demokratski „front“ unutar ciljane države tako što oblikuje sistem vrijednosti stanovništva da želi demokratiju, a zatim ih privlači američkome vođstvu putem „meke moći”. Kooptirani „front” se zatim koristi za stvaranje „kontrolisanoga haosa“, kao što su protesti velikih razmjera, koji predstavljaju prilike za svrgavanje ciljanoga režima.

Uvjerenje Moskve da su SAD razvile novo, izuzetno moćno oružje s promocijom vrijednosti u svojoj srži, postalo je u Kremlju dominantno u percepciji prijetnje u odnosu na Zapad. Prema Kremlju, stvaranje „obojenih revolucija” je „rat nove generacije“. Valerij Gerasimov, načelnik Generalštaba Oružanih snaga Rusije, tvrdio je 2014. da generisanje „obojenih revolucija” postaje glavno sredstvo koje zapadne zemlje koriste za postizanje političkih ciljeva. Penzionisani ruski general-pukovnik Leonid Ivašov je rekao da je američka „meka moć” ekvivalentna „napadu svim sredstvima klasičnih ratova – vazdušnim napadima i invazijama velikih armija“.

Vjerovanje Moskve da državna ideologija zasnovana na vrijednostima omogućava izuzetno moćan oblik informacionoga rata stvorila je novi niz izazova za Kremlj. Ruska vlada nije imala državnu ideologiju uporedivu s zapadnom demokratijom od kraja Hladnoga rata. O ovome izazovu govorio je i sâm ruski predśednik Vladimir Putin tokom govora u Diskusionome klubu Valdaj (Valdai Discussion Club) 2013. godine, rekavši: „Nakon 1991. postojala je iluzija da će se nova nacionalna ideologija, ideologija razvoja, jednostavno pojaviti sama od sebe“. Putin je nastavio tvrdnjom kako su „danas potrebne nove strategije za očuvanje našega identiteta“, jer je primarni fokus moderne državne konkurencije „ideološko-informativni“.

Putin je nastavio svoj govor izlažući NOVU DRŽAVNU IDEOLOGIJU koja bi mogla da riješi problem koji je opisao. Definisao je ideologiju kao kontrast zapadnoj toleranciji po društvenim pitanjima kao što su rasizam, seksizam i gej prava, tvrdeći da zapadne demokratije „odbačuju svoje korijene“, prihvatajući multikulturalizam i istopolna partnerstva, upoređujući ovo posljednje s vjerom u Satanu. U godišnjem govoru u Saveznoj skupštini (Dumi) kasnije te godine, Putin je pojasnio da su međunarodni odnosi za Rusiju „pristup zasnovan na vrijednostima“ – znači da je Moskva sebe identifikovala s braniocem „tradicionalnih vrijednosti“.

Dva Putinova govora iz 2013. su dio širega napora da se „tradicionalne vrijednosti“ – definisane u etnonacionalističkim i homofobičnim pojmovima – učine zvaničnom ideologijom ruske države. Ovaj napor je prikazan u članku iz 2013. koji objavljuje „The Atlantic” (američki neđeljnik – prim) pod naslovom „Ruski predśednik se pozicionira kao vodeći globalni branilac tradicionalnih vrijednosti“. Nova državna ideologija je sadržana i u ruskim strategijama nacionalne bezbjednosti, pri čemu i potonja iz 2021. identifikuje očuvanje i razvoj tradicionalnih ruskih vrijednosti kao dugoročnu nacionalnu strategiju.
Dopuna s tradicionalnim vrijednostima, kao državnom ideologijom, služi domaćim i međunarodnim interesima Moskve.

S domaćega stanovišta, naglasak na tradicionalnim vrijednostima jača stroge hijerarhije koje podržavaju ruski autoritarizam.
Na međunarodnome planu, dopuna ideologije države zasnovane na vrijednostima i korišćenje promocije vrijednosti i „meke moći”, OMOGUĆAVAJU MOSKVI DA NAPRAVI SVOJE ORUŽJE – „OBOJENE REVOLUCIJE”.

Sociolozi su takođe otkrili da se društveno NELIBERALNE VRIJEDNOSTI, poput rasizma, pretvaraju u osobine „autoritarne ličnosti“, što znači da bi Kremlj mogao da razvije svoje novo oružje, istovremeno POTKOPAVAJUĆI DEMOKRATSKE VRIJEDNOSTI kojih se toliko plaši.

Kao što je prethodno saopšteno, Kremlj vjeruje da se „obojne revolucije” generišu u tri koraka: promocija vrijednosti, korišćenje promocije vrijednosti za njegovanje „fronta“ i korišćenje tog „fronta” za stvaranje kontrolisanoga haosa, obično kroz proteste. Putinova vlada je promovisala tradicionalne vrijednosti krajnje desnice na bezbroj načina. Ovo uključuje promovisanje LGBTK+ predrasuda i podršku bijelim suprematistima širom svijeta.

Možda je najlakši način da posmatrate promociju ruskih vrijednosti kroz narative koji se promovišu u ruskim državnim medijima. Džulija Dejvis, razmatrajući ovu temu za „Daily Beast” (američki njuz-portal), piše da Kremlj koristi svoje državne medije: „...da privuče zapadne preobraćenike... netrpeljivošću – pretvarajući Rusiju u zemlju krajnje političke nekorektnosti, SVJETSKU PRIJESTONICU KONZERVATIVIZMA”.

Promocija društvenoga konzervativizma zatim kultiviše grupe istomišljenikâ na Zapadu da služe kao PARAVAN ZA RUSKE INTERESE. Nakon što je čuo Putinovo nacionalno obraćanje Saveznoj skupštini 2013. godine, američki konzervativac Pet Bjukenen napisao je članak u kojem se pita: „Da li je Putin jedan od nas?“ Istaknuti bijeli nacionalista opisao je Rusiju kao „trenutnoga lidera slobodnoga svijeta“, jer Putin „promoviše tradicionalne vrijednosti“. Ova privlačnost se pretvara u koopciju kroz „meku moć”, dozvoljavajući neliberalnim zapadnim grupama da služe kao instrumenti ruske države.

Pišući za „The Atlantic”, Majkl Karpenter opisuje kako su RUSKE OBAVJEŠTAJNE SLUŽBE koristile ove zajedničke vrijednosti da KOOPTIRAJU EKSTREMNO DESNIČARSKE GRUPE, pretvarajući ih u PARAVAN RUSKE VLADE. Posljednja faza oružja „obojene reolucije” je korištenje kultivisanoga „fronta” za STVARANJE KONTROLISANOGA HAOSA koji stvara mogućnosti ZA RUŠENJE CILJANE VLADE.

Upravo to je uradila Moskva u svome neuspjelome prevratu u Crnoj Gori 2016. godine. Neposredno nakon što će Crna Gora ući u NATO, ruske snage bezbjednosti POKUŠALE SU DA ZBAČE VLADU i da je zamijene Demokratskim frontom (DF), grupom proruskih etnonacionalističkih partija.

Prema Institutu za vanjskopolitička istraživanja (Foreign Policy Research Institute), PLAN ZA DRŽAVNI UDAR je bio da etnonacionalistička SRPSKA MILITANTNA GRUPA – koju su ranije KOOPTIRALE RUSKE OBAVJEŠTAJNE SLUŽBE – upotrijebi nasilje za izazivanje masovnih protesta, stvarajući tako priliku za poništavanje izbornih rezultata i DA BI USPOSTAVILI PRORUSKI NELIBERALNI REŽIM.

Pokušaj da se izgradi sopstveno oružje „obojene revolucije”, pokazuje kako ruska vlada nastoji da širi svoj uticaj koristeći ideologiju i promociju vrijednosti kao ključne komponente svoje vanjske politike. Kritičari argumenta da je Putin usredsredio krajnje desničarske ideologije će istaći da je ruska vlada takođe kultivisala ljevičarske grupe. Iako je to tačno, kultivisanje ljevičarskih grupa se često koristi kao podrška ciljevima krajnje desnice. Što je još važnije, ne postoji ljevičarska ideologija koja se može uporediti s „tradicionalnim vrijednostima“ navedenim u ruskim strateškim doktrinama.

Daleko od toga da bude neideološki, ključ za razumijevanje Ruske velike strategije je prepoznavanje da Kremlj vjeruje da su ideologije zasnovane na vrijednostima izvor najmoćnijega oružja u postojećem bezbjednosnom okruženju. Oružavanje vrijednosti znači da su one podvrgnute pravilima bezbjednosne dileme – igri s nultom sumom u kojoj povećana snaga jedne države čini da se druga država ośeća manje bezbijednom.

Putin danas sagledava ideološko-informacioni domen kao borbu nulte sume između liberalizma i neliberalizma. U ovome ideološkome nadmetanju, nasilnici koji potkopavaju demokratiju i gase gruzijsku paradu ponosa dio su istoga izazova kao i proruske grupe bijelih nacionalističkih milicija koje 6. januara upadaju u američku prijestonicu da bi poništile izborne rezultate. Sve dok demokratski kreatori politike ne prepoznaju inherentno ideološki pristup Moskve vanjskoj politici, stalno će ih izdavati njihova pogrešna očekivanja od saradnje.

(Naslov članka u originalu: „Moscow’s Foreign Policy is Getting Increasingly Ideological”; prijevod na crnogorski: V. Jovanović)