Kabinet Milatovića: Izvještaj EK o Crnoj Gori 2024. potvrdio zabrinutosti iz naše analize

Nedavno objavljeni Izvještaj Evropske komisije o Crnoj Gori dolazi kao rezultat ujedinjenih napora svih relevantnih društvenih aktera. Ujedno, Izvještaj je dobar podsticaj za intenziviranje pregovora i ohrabrenje za dalje reformske napore. Nikako povod za opuštanje – to je luksuz koji sebi ne smijemo dopustiti, saopšteno je iz Kabineta predsjednika države Jakova Milatovića.

Saopštenje prenosimo integralno:

"Očekujući Međuvladinu konferenciju u decembru s umjerenim optimizmom, ali uz neophodan oprez, već treba da razmišljamo o uslovima za zatvaranje sljedećih poglavlja.

Kao i do sada, Izvještaj objektivno prikazuje sve naše iskorake i sve naše sistemske slabosti, tako da ne predstavlja iznenađenje za nepristrasno javno mnjenje. Objektivni posmatrač društvene dinamike i načina funkcionisanja institucija u Crnoj Gori, s dovoljne distance od crnogorske partitokratije, može jasno uočiti sve sistemske devijacije.

Sasvim je očigledno da pristupni pregovori imaju dva sloja. Onaj formalni, koji znači tehnokratsko zadovoljavanje kriterijuma iz EU agende i onaj suštinski, koji znači osiguranje da će neophodne reforme biti sprovedene vjerodostojno, u skladu s evropskim standardima i bez neopravdanih izuzetaka.

Ideja vodilja prilikom izrade Analize Kabineta ,,Demokratski napredak Crne Gore ne smije stati!’’ je bilo upravo to – apel relevantnim akterima da se osigura da neophodne reforme budu sprovedene vjerodostojno, u skladu s evropskim standardima i bez neopravdanih izuzetaka. Činjenica da je Izvještaj EK potvrdio zaključke ove Analize dodatno zabrinjava i implicira da je krajnje vrijeme da se fokusiramo na suštinske reforme koje se tiču vladavine prava i demokratskih procedura.

Opšte je poznato da je centralni element pristupnih pregovora upravo vladavina prava, zbog čega svako zanemarivanje izazova na planu izgradnje nezavisnih i efikasnih institucija u aktuelnoj fazi može rezultirati višestrukim negativnim posljedicama u periodu koji je pred nama. Odlaganje pravovremenih reakcija može nas trajno omesti s evropskog puta onda kada to bude presudno.

U navedenoj Analizi Kabineta se konstatuje da se zakoni u većini slučajeva usvajaju bez javne rasprave i konsultacija sa stručnom javnošću, što potvrđuju i nalazi iz Izvještaja EK da ,,nijesu sva ministarstva sprovela javne konsultacije o nacrtima zakona’’, ,,da je kvalitet nacrta zakona koje predlažu poslanici nizak, bez RIA ili javnih konsultacija i skoro nepostojeće kontrole kvaliteta’’ te da bi ,,obnavljanje dijaloga između Vlade i civilnog društva trebalo adresirati kao prioritetno pitanje’’.

Kada se argumentima iz Analize povodom trenda politizacije institucija kroz zakonski okvir dodaju ocjene iz Izvještaja EK, onda je sasvim jasno da zabrinutost ima opravdano utemeljenje:

,,U septembru 2024. godine, Skupština je usvojila izmjene i dopune Zakona o unutrašnjim poslovima koje se odnose na angažovanje policijskih službenika. Priprema ovih izmjena i dopuna obavljena je bez javnih konsultacija i bez učešća nevladinih organizacija. Crna Gora treba da obezbijedi da imenovanja u organima za sprovođenje zakona budu zasnovana na zaslugama i da postoje proceduralne garancije protiv neprimjerenog političkog uplitanja u organe za sprovođenje zakona.’’

Zabrinutost iz Analize zbog izostanka reforme javne uprave ima čvrsto uporište u najnovijem Izvještaju EK: ,,Iako je optimizacija javne uprave jedan od glavnih ciljeva Strategije reforme javne uprave, u novembru 2023. godine došlo je do ukupnog povećanja broja službenika od 3,9% na centralnom nivou i 7% na lokalnom nivou u poređenju sa periodom od prije dvije godine.’’ Ako ovome dodamo povećanje broja ministara, imenovanih lica i državnih službenika koje je uslijedilo nakon rekonstrukcije aktuelne Vlade, možemo samo da naslutimo razmjere ovog negativnog trenda.

Izvještaj EK takođe ukazuje na urgentnu potrebu da se adresira suštinska reforma pravosuđa:

,,Efikasnost pravosuđa otežava nedostatak strateškog ulaganja u ljudske resurse, IKT i infrastrukturu… Štaviše, na svim nivoima pravosuđa, dodijeljene radne prostorije i uslovi rada, uključujući opremu, smatraju se neadekvatnim… Zaostatak neriješenih predmeta pred sudovima je značajan. Krajem 2023. godine broj predmeta starijih od 3 godine porastao je za 20%.’’ Kao logična posljedica ovakvog stanja su ,,dugotrajnost suđenja i česta odlaganja u slučajevima organizovanog kriminala’’. Najavljene mjere upozorenja koje će preduzeti Udruženje sudija tokom predstojećeg
mjeseca u cilju povećanja zarada sudija govore u prilog činjenici da je stanje u pravosuđu postalo alarmantno.

Negativan trend konstatovan u Analizi da nezakonita postavljenja i razrješenja podrivaju vladavinu prava u potpunosti korespondira sa sljedećim zapažanjima iz Izvještaja:

,,U avgustu 2024. godine, Savjet RTCG imenovao je istu osobu na poziciju s punim mandatom, što je postavilo pitanje nedostatka transparentnosti i mogućeg kršenja zakonske procedure. Nadležni državni organi bi trebalo efikasno da rješavaju sve situacije mogućeg nezakonitog ponašanja u RTCG, u skladu sa nacionalnim zakonodavstvom i relevantnim međunarodnim i evropskim standardima.’’ RTCG se ujedno poziva da bude ,,u potpunosti u skladu sa zakonom i s najvišim standardima profesionalnog integriteta i odgovornosti”.

Zabrinutost iz Analize zbog činjenice da pogoršanje odnosa sa Hrvatskom remeti dobrosusjedske odnose kao jedan od ključnih preduslova za članstvo u EU našla je svoje mjesto i u Izvještaju EK:

,,Uprkos redovnim bilateralnim sastancima, odnosi sa Hrvatskom se pogoršavaju, uz tenzije koje, između ostalog, proizilaze iz neriješenih bilateralnih pitanja… Crnogorski parlament je u junu usvojio rezoluciju koja se fokusira na istorijske događaje u Jasenovcu, Mauthauzenu i Dahauu, što je izazvalo snažnu diplomatsku reakciju Zagreba, uključujući proglašavanje tri visoka crnogorska zvaničnika za personae non grata.’’

Kao i u Analizi, jedna od preokupacija Izvještaja EK su ekonomske mjere koje izazivaju značajnu zabrinutost:

,,Vlada je u septembru 2024. usvojila program rada pod nazivom Evropa sad 2.0 i relevantnu Srednjoročnu fiskalnu strategiju… Ove mjere predstavljaju značajan rizik za održivost javnih finansija, uprkos nekim kompenzacionim mjerama i ubrzanom investicionom programu.’’

Sljedeći nalaz iz Izvještaja EK dodatna je potvrda da neokončani lokalni izbori u opštini Šavnik odražavaju slabost crnogorskog izbornog sistema: ,,Izborni proces u opštini Šavnik, održan u oktobru 2022. godine, a obustavljen u decembru 2022. godine zbog nepravilnosti, do danas nije okončan… Iako pravni okvir pruža osnovu za demokratsko sprovođenje izbora, trebalo bi ga sveobuhvatno revidirati kako bi se otklonio niz praznina i nedosljednosti.’’

U članu 2 Ugovora o EU navodi se da je vladavina prava jedna od temeljnih vrijednosti EU. Član 1 Ustava Crne Gore konstatuje, između ostalog, da smo država zasnovana na vladavini prava. Koje god pregovaračko poglavlje da je trenutno u fokusu, član 2 Ugovora o EU i član 1 Ustava Crne Gore su okvir za naše reformske aktivnosti.

Kada ova dva člana budu naš modus vivendi, tada ćemo postati članica Evropske unije. Ako se kao društvo na vrijeme suočimo s najkrupnijim izazovima, bez ostatka vjerujemo da će to biti 2028. godine. Kao što smo zacrtali, kao što građani Crne Gore s pravom očekuju".