Kad moj Ćiro dobi 1941. zadatak iz komiteta… (1)

Piše: Vladimir Jovanović

Petak, 15. marta 2019. godine. „Srpska kuća” u Podgorci. Predavanje Mitropolita Crnogorsko-Primorskoga SPC.

Amfilohije u „Srpskoj kući”?

A koliko dvije godine ranije svečano izjavljuje: „Čujem da se sad stvara neka ‘Srpska kuća’. Kao da cijela Crna Gora nije srpska kuća, pa još treba sada stvarati neku nišu!”

Dijalektika praznoslovlja amfilohijizma. Samoponištiće danas ono što juče kleveće.

I eto, dakle, Amfilohija u „Srpskoj kući”; e da bi sa svojim grešnim mislima prosvijetlio par desetina okupljenih „srpskokućića”. Tema? Omiljena mu: istorija.

***
Mali Risto, rođen 1938, u Drugome svjetskome ratu nije mogao stasati za četnika – sa sadašnjom pameću u partizansku ili zelenašku vojsku zaputio se ne bi. Kažem sa sadašnjom, jer „u četnike” – provjerljivo je u njegovoj bibliografiji – pođe tek pod starije dane. Krajem 1980-ih. U svojoj šestoj deceniji. Kad već bijaše zakonski nekažnjivo o istoriji pričati đegod i kadgođ ikome padne napamet. Šta će, opali i on tadijen po partizanima. Ali i zelenašima. Vidajući rane četničke, do danas. Da nadoknadi propušteno.

Je li moglo ranije? Moglo, kako da nije. Od 1962. do 1975. je inostranstvovao Evropom: Švajcarska, Italija, Grčka, Francuska.... Bivalo je onomad tijeh emigrantskih publikacija i tribina, na desetine. Što ga je spriječavalo da se tadijen raspiše ili razgalami na polzu četništva; ili o „brozomori” prozbori koju?

Imalo bi to možda svoju cijenu, ali, zarad istine, bi li pitao donjomorački tajnovidac za kakvu ličnu žrtvu? Eto, tu skoro, ljubeći istinu, razgolitiće najmanje jednoga od demona grešne mladosti i posredno možda objasniti zašto je otišao „u četnike”, ne kao golobradi regrut, već stasavši u bradata veterana.

Jeste, braćo i stestre, priznao je da su mu „rođaci” iz UDBE, usred „brozomore”, pasoš darivali. Zar nezahvalnik da bude! Pa onomad „rodbine” ruku, koja tajnovidcu pasoš tutnu, da ujede?

AMFILOHIJE: „Jedva sam uspio, i to preko nekih UDBAŠA, mojih rođaka…”

*** 

I tako, eto petka, 15. marta 2019, eto „Srpske kuće”, a eto i Amfilohija na temu: „Crna Gora u 20. vijeku”.

Bivalo je tu, braćo i sestre, kojekakvih amfilohijizma; varničilo je od egzegeza po babologiji i đedologiji, reče mu jedan čoek, na jednome mjestu – ruku na srce – nije moga reć đe i kad, odma bi se śetili koji je, etc.

Ali, izuzetak postoji. Obratimo pažnju – možda u tome izuzetku čuči još jedan Amfilohijev demon iz mladosti; one najranije mladosti. To je epizoda u kojoj čoeka imenuje – Ćira Radislavljeva. Za manje upućene, a po tvrdnji drugoga čoeka, Matije Bećkovića, 1950-ih taj „odvede sina da ga upiše u Bogosloviju”; a treći čoek, sâm Amfilohije, ispriča „kako je, idući s ocem Ćirom u Beograd, molio Boga da ga u tu školu ne prime”. Primili ga, Bog mu molbe ne usliši.

AMFILOHIJE, PORTRETI IZ MLADOSTI

Dakle, za jednu epizodu, iz tri decenije duga stand-up serijala „Crna Gora u 20. vijeku”, navodi svoj izvor tajnovidac: ko je imenom i prezimenom očevidac, kako veli, „bratoubistva što obilježi Crnu Goru u 20. vijeku”. To je njegov otac: Ćiro Radislavljev Radović. I Amfilohije „srpskokućićma” doslovno reče:

„Svi znate da 13. jula, to je bio sveopšti narodni ustanak u Crnoj Gori. Nema mjesta i sela gdje nije… Bajo Stanišić je oslobodio Danilovgrad, na ustanku. Pavle Đurišić je oslobodio Berane, znate. Samo njih dvojicu da pomenem u to vrijeme, kad su svi zajedno bili. Međutim, kad su počeli naši komunisti, staljinisti, kako da kažemo, nadahnuti Josipom Brozom, kad su počeli da ubijaju svoj narod, svoju braću, masovno da ubijaju… odmah na početku, 1941. godine, onda je jedan veliki dio tih ustanika, oni su jednostavno se distancirali od toga””.

I tadijen poče konkretno, bez onoga: reče mu jedan čoek. Kaza:

„Ja znam, i moji tamo Moračani, koliko njih ima, koji su, baš u to vrijeme… I to je ono što iz toga vremena ja pamtim. To mi je moje najdublje pamćenje. Kada je došlo do te podjele, među jednima i drugima; onih koji su krenuli na ustanak – a jedni nijesu prihvatli da ubijaju jedni druge. Naš Vuković, da li je ovdje Vuković, naš knjževnik… Bećir Vuković, njegov đed…

Moj otac, i jedan Lakićević, i Veko Radović, to je stric našega Radovana Radovića, dobili su nalog od komiteta, onda iz Morače, da idu. Samo je Veko znao kud idu. Preko Vučja, preko Bjelasice, i tek kad su došli u selo, kako se zove, tamo… u Štitaricu, onda je Veko rekao, mome ocu:

‘Mi smo upućeni da ubijemo, da likvidiramo Jovana Vukovića’. Najuglednijeg čovjeka, koji... Moj otac kaže: ‘Veko, kumim te Bogom, jesmo li mi krenuli da ubijamo jedni druge, ili smo krenuli protiv okupatora i fašista? Ja… ne prihvatam’. I sa ovim drugim on se okrene i vrati se nazad. I poslije oduzmu im oružje, tamo, kad su bili u Morači. Ali su poslije ponovo vratili ih, negdje, da li je to sad bilo u oktobru mjesecu, kad je to bilo, sa istom porukom”.

***
Sličnu verziju Amfilohije, naoko ničim izazvan, ne saopštava prvi put. Nešto razgovjetnije, objaviće je 2015. u formi članka na stranicama magazina „Svetigora”. Evo citata:

„Septembra 1941. godine, po naređenju komesara Sava Joksimovića, iz manastira Morače krenula je ‘trojka’ – grupa ustanika na čelu sa Vekom Radovićem, skojevcem, preko Vučja, Vojkovića u Lipovu i Markova brda prema Štitarici. Tek je pred Štitaricom Veko otkrio Ćiru Radoviću i Milunu Milevu Lakićeviću njihov zadatak: da ‘likvidiraju’ uglednog štitaričkog domaćina Jovana Vukovića. Po svjedočenju Ćirovom, on i Milun, skamenjeni, zapitali su Veka: ‘Jesmo li mi ustali protiv okupatora, ili da ubijamo jedni druge?’ Odbili su da izvrše zločinački zadatak, da bi im bilo potom u manastiru oduzeto ‘po kazni’ oružje” (A. Radović, „Na zli put bez povratka - Od Ostroga do Kamnika i Pohorja”, „Svetigora”, br. 247, jul 2015, str. 13).

***
Poštovani čitaoče/čitateljko, imate li utisak, ako ne da nešto u ovim verzijama „ne štima”, onda, barem, da su u najmanju ruku nedorečene, možda svjesno od njezina autora, da ne kažemo – zataškane? Ako je tako, pretpostavljam da ste u pravu. Evo nekoliko provjerljivih ispravki i dopuna.

Za Jovana Vukovića iz Štitarice, osim da je „ugledni štitarički domaćin”, Amfilohije ne kaže ništa više.

Dokazani crnogorskih ratnik, nosilac srebrne Obilića medalje, Jovan Vuković je 1941. najugledniji i najbogatiji seljak Štitarice, vlasnik lokalne vodenice. Jednu važnu napomenu Amfilohije ni u ponovljenome pokušaju nikako da saopšti: Jovan Vuković je zelenaš, član Crnogorske federalističke stranke. Upravo su zelenaši prve žrtve ustaničkih bratoubistava u Crnoj Gori. A ustanici, to su tada listom – partizani. Nema četnika u Crnoj Gori sve do kraja 1941. godine. Tek od tada, iz partizana, izdvojiće se četnička frakcija.

Elem, na počeku italijanske okupacije, Vuković je predśednik Opštine Polja Kolašinska, koja obuhvata sela sadašnje SO Mojkovac: Gornja i Donja Polja, Bistricu, Gojakoviće, Podbišće, Bjelojeviće, Štitaricu. Opština Polja Kolašinska tada pripada Srezu kolašinskome. Vuković je u maju 1941. član Komiteta za nezavisnu Crnu Goru u Kolašinu.

„Predsjednik Komiteta je bio Vaso Dožić, major u penziji, članovi: Vučeta Drljević, Petar Šoć, Vidak Bulatović, Bećir Bulatović, svi iz Kolašina, i Jovan Vuković iz Polja Kolašinskih” (Vučeta Redžić, „’Pasje groblje’ u Kolašinu”, Beograd, 1999, str. 26).

Po okupaciji, „italijanske vlasti za predsjednika Opštine Polja postavljaju istaknutog federalistu i prijatelja Italije, Jovana Vukovića”, pisao je, još za „brozomore”, Miloš-Mido Milikić, mojkovački prvoborac, partzan, komunista, penzionisani pukovnik avijacije. Tvrdi da se „naročito osjetio aktivan rad predsjednika Opštine Polja, Jovana Vukovića”. Biva, on je „revnosniji u realizaciji okupatorskih naredbi i od samih italijanskih karabinjera u Mojkovcu

Da pogledamo, kakva li su nepočinstva mrski okupatori po Mojkovcu i okolini radili? „Italijanska posada u Mojkovcu imala je korektan odnos prema stanovništva”, piše Milikić. Veli, na broju je ukupno – sedmorica karabinjera! „Karabinjeri se nijesu kretali nigdje van Mojkovca, nikoga nijesu legitimisali, saslušavali, ili na bilo koji način uznemiravali”.

Ipak, mora da su kakva zlodjela radil ti lukavi karabinjerski latini? „Hranu su nabavljali dobijanjem sljedovanja od svoje komande i trgovinom sa mještanima. Ponekad su mijenjali i djelove vojničke opreme za jaja, kokoške, milijeko, kajmak, itd. Pri tome bi se šalili i prijateljski i dobroćudno ćaskali uglavnom o ‘manđariji’, hrani, i o ženama”.

Ništa mimo toga? Za nevjerovati. Milikić još navodi: „Mojkovac je postao oaza mira, a to bi se sa sigurnošću moglo reći i za cijelu Crnu Goru… U Evropi nije poznat blaži okupacioni sistem”. Da li sumnjati i u njegovu konstataciju da Jovan Vuković „nije bio sam, jer broj onih koji su bili za neku vrstu koegzistencije sa okupatorom nije bio zanemarujući”.

E, da tako ne ostane, postarali su se naši trinaestojulci. Sručila se ustanička bujica na sedmoricu karabinjera, smještenih u zgradi sadašnje mojkovačke pošte, uz malo pucanja i mnogo više pjevanja ih savladala i – otvoriše se vrata pakla.

Kada je, nepune tri neđelje kasnije, namjesto benevolentnih karabinjera, stigla nabrijana regularna okupatorska soldateska – bez ispaljena metka predali su se ustanici ili razbježali kud koji. „Ustaničke jedinice su se rasformirale i raspršile kao da nijesu ni postojale”, veli Milikić.

Italijani su, nastupajući od Kolašina, palili redom sela uz drum, a „kad su prilazili Štitarici, ispred njih se pojavio Jovan Vuković, sa grupom istomišljenika”. I osim jedne kuće, sve druge u Štitarici su pošteđene paljevine. „Na mostu kod ulaza u Polja, Italijane su sačekali Milovan, Đukan i Mićan Anđelić, Bećir Tomović, Trifun Mišnić i rekli im da su oni članovi Crnogorske federalističke strane”, a italijanski komandant je „izdao naređenje da se ne pale kuće u Poljima i Mojkovcu” (M. Milikić, „Mojkovac, ratna i revolucionarna prošlost”, SUBNOR, Mojkovac, 1983, passim)...

Što se Jovana Vukovića tiče, njegov „krimen” je upravo taj – do ustanka rukovodi okupacionom „oazom mira u Evopi”, a po slomu ustanka, Štitarica, te Mojkovac i okolna većina sela, i njemu zahvaljujući, nijesu popaljeni.

To nas vraća na Amfilohija. Rutinski netačno, on okrivljuje, sada Sava Joksimovića, za naredbu da se Jovan Vuković ubije. Avaj, tu naredbu (direktivu) 8. oktobra 1941. izdao je Pokrajinski komitet KPJ:

„Prisutpite odmah, bez oklijevanja, likvidaciji… Jovana Vukovića... Isto tako, likvidirajte i sve ostale špijune za koje se zna, pa i ako ovdje nijesu pomenuti“ (Vojno-istorijski institut, Beograd, K-1671, f-7/1, dok. 1).

Glavni čovjek KPJ u Crnoj Gori je tada – Milovan Đilas. Koga će Amfilohije, slaveći njegovo nacionalno konvertitstvo, 1995. sahraniti.

„Trojka” iz Morače, koja treba da ubije Jovana Vukovića, nije nasumična – za te stvari se biraju najpouzdanji: na primjer, Veko Radović, komandant je partizanskoga Donjomoračkoga bataljona.

Otkud u smrtonosnoj „trojici” Ćiro Radislavljev Radović?...

(Nastavlja se)