Više posla za bagere: Još jedan spomenik Draži Mihailoviću

Za Antenu M piše: Tomislav Marković

Bilećanka (cover version)

Sred borova, tuja, smreka,
kroz podnevni mrak,
tiho sleće čiča Draža
u četnički park.

Čuje se vapaj žrtvava
iz kamenja čavkaričkog
hej, ja, ho.

Koga briga za poklane
što čame u jami
kad se čiča Draža vraća
u sili i slavi?

Revizijo naša mila,
tebe voli svak.
Dolazi nam spomen-Draža,
čujte mu korak.

Ovako bi mogla da glasi nova verzija čuvene “Bilećanke” nakon što je u Bileći ispravljena velika istorijska nepravda i podignut spomenik Draži Mihailoviću, komandantu Jugoslovenske vojske u otadžbini. Spomenik je delo vajara Milivoja Bokića, deluje prilično monumentalno, jer je visok oko 3,5 metra (i to bez postamenta) i nalazi se na idealnom mestu – u Ravnogorskom parku. Ali ne u bilo kom delu ovog parka posvećenog četnicima, već na mestu gde se do 2012. godine nalazio partizanski spomenik posvećen Desetoj hercegovačkoj proleterskoj narodnooslobodilačkoj udarnoj brigadi. Decenijama se taj levičarski spomenik šepurio u Bileći, bez ikakvog razloga, samo zato što su ga slobodarskom srpskom narodu nametnuli zli komunisti koji su se, neznano kako, na kraju Drugog svetskog rata našli na pobedničkoj strani.

Četnički vojvoda u Ravnogorskom parku

Šta je, uostalom, ta partizanska brigada uradila za Bileću, čime je to zadužila ovaj grad, pa da zasluži spomenik? Jedino što je baš ta Deseta udarna brigada oslobodila Bileću 2. oktobra 1944. godine, ali se posle nekoliko decenija ispostavilo da su džaba krečili i krvarili za slobodu. Lokalne vlasti su prvo uklonile spomenik u decembru 2012. godine, te najavile podizanje četničkog spomenika na istom mestu. Tom svečarskom prilikom načelnik Bileće Miljan Aleksić dao je zanimljivo obrazloženje ovog građevinsko-rušiteljskog poduhvata: "Kada su mogli partizani praviti spomenik partizanima, mogu i četnici četnicima". Pošteno. Da su sile osovine pobedile u Drugom svetskom ratu, Evropa bi bila prepuna spomenika Hitleru.

A da su neonacisti na vlasti u Nemačkoj, nicali bi monumenti vođi Trećeg Rajha i njegovim saradnicima na svakom strojevom koraku. Nemačka i Evropa nisu te sreće, ali zato Srbija i srpska dijaspora mogu mirno da slave svoje zločince i kolaborante, a da se stide heroja i slobodara. To je nama naša borba dala.

Dve godine nakon uklanjanja partizanskog spomenika u Bileći je svečano otvoren Ravnogorski park, u kojem su prigodno zasađeni vajarski radovi pomenutog Milivoja Bokića. Prvo je vojvoda Slavko Aleksić postrojio svoj četnički odred nadomak parka, potom je usledilo osveštavanje i svečano otvaranje parka i spomenika posvećenog četničkim koljačima. Spomenik su otkrili Aleksić i 95-ogodišnji Milorad Šarenac koji je bio član četničke Bilećke brigade. Aleksić je inače poznat kao jedan od viđenijih učesnika opsade Srajeva, on je komandovao grupama smeštenim na Jevrejskom groblju, odakle je svakodnevno terorisao nedužne građane Sarajeva. Vojvoda se pokazao kao dostojan naslednik četničkog odnosa prema civilima drugih nacionalnosti. Umesto da robija u nekom kazamatu, Aleksić otvara parkove i spomenike.

Pad u oslobođenje

Osveštavanje je svojim prisustvom uveličao tadašnji vladika zahumsko-hercegovački i primorski Grigorije. Rukovođen čisto estetskim motivima, poznat po istančanom osećaju za lepo, Grigorije je rekao da je ovo najlepši spomenik koji je podignut u Republici Srpskoj u poslednjih 70 godina, a potom je izneo pravoslavne estetske argumente za svoju ocenu: “On nije samo lijep zbog toga što je djela u njemu radio naš vajar Milivoje Bokić, već i zbog toga što je iznikao na ovakvoj zemlji i ovakvim temeljima. Nema bolje zemlje da na njoj iznikne nešto dobro od duboke zemlje dobroga i čistoga srca”. Takva je hercegovačka zemlja, iz nje prirodno niču spomenici četnicima i ravnogorski parkovi, takvo je podneblje, pogodno za uzgoj četničkih biljnih kultura.

Zanimljiv je i datum na koji je otvoren osveštani Ravnogorski park – 2. oktobar 2014. godine. Kako su naveli nadležni, ovaj datum nije izabran slučajno, već se radi o simboličkoj godišnjici – tačno 70 godina od pada Bileće u Drugom svetskom ratu. Pad? Te jeseni 1944. i čitavog proleća naredne godine jedino što je padalo bili su okupatorski režimi u gradovima širom Evrope, nacisti i njihovi pomagači, a gradovi koje su oni držali u ropstvu su – oslobađani. Ili bilećke vlasti, četnike vojvode i pravoslavne vladike misle suprotno – pa je za njih te 1944. godine pao, recimo, i Pariz.

Da u glavama nastavljača četničke tradicije vlada pometnja, svedoči i deo izveštaja o otvaranju Ravnogorskog parka koji je posvećen 88-ogodišnjem Bogdanu Daniloviću iz Trebinja, koji je u četnike otišao sa 17 godina, a na kraju rata se predao Englezima i Škotlanđanima u Austriji. Čekaj malo, pa zar četnici nisu bili veliki borci protiv fašizma, njihov pokret je u Srbiji i naokolo izjednačen sa partizanskim i proglašen antifašističkim. Englezi i Škotlanđani su se takođe borili protiv fašizma i bili su antifašisti. Pa kako onda antifašista može da se predaje antifašistima? Gde to ima, osim u ravnogorskim bajkama? Gde je tu logika? Ta među Srbljem nepopularna disciplina je neumoljiva: ako se neko predaje antifašističkim snagama, taj je ili fašista ili kolaborant. Trećeg nema.

Etničko čišćenje kao oblik pomirenja

Pet godina nakon otvaranja Ravnogorskog parka u kojem dominira neprijateljska zelena boja, Bileća je dobila i spomenik Draži u natprirodnoj veličini. Član Odbora za izgradnju spomenika Milorad Vujović rekao je da je “spomenik Mihajloviću odavno postojao u srcima srpskog naroda i da se danas ostvaruje njegova volja”. Eh, to pusto srce, šta sve u njemu može da se pronađe, od nežnih ljubavnih osećanja, preko mržnje i zavisti, pa sve do spomenika Čiči.

Menadžer opštine Bileća Mihajlo Vujović rekao je da “spomenik čiča Draži za ovaj grad znači završetak Drugog svjetskog rata u Bileći i da se njime šalje poruka međusrpskog pomirenja”. Vujović je pojasnio svoju pomiriteljsku ideju: “Da su se Srbi u posljednjem odbrambeno-otadžbinskom ratu dijelili kao što su u Drugom svjestskom ratu mi ne bismo danas imali Republiku Srpsku”. A ne biste imali ni etnička čišćenja, genocid, masovnu pljačku i unesrećenu zemlju.

Ta sumanuta ideja da rehabilitacija četnika zapravo znači pomirenje sprskog naroda svako malo se ponavlja u četnički nastrojenom delu javnosti. Kako to pomirenje izgleda u praksi najbolji je primer spomenička politika u Bileći: partizani i četnici se mire tako što se ukloni partizanski spomenik da od njega ni trag ne ostane, a onda se na njegovom mestu podigne spomenik četničkom vođi. Po toj logici i etničko čišćenje je jedan oblik pomirenja među narodima: proteraš pripadnike jedne nacije, u njihove kuće i stanove naseliš pripadnike svog naroda, i odmah dođe do pomirenja.

Ko o čemu, četnici o srpskom pomirenju, njima su sve podele nepodnošljive, a najsrećniji bi bili da nikad nikakvih frakcija nije ni bilo, već da su svi Srbi uvek i svuda bili četnici. To je ta pomiriteljska logika: hajde da svi budemo isti kao najgori među nama, da se ujedinimo u zločinu i mržnji prema drugim narodima. Od svih podela četnolikim bićima najteže pada podela na dobro i zlo, jer oni najviše žude za pomirenjem vaskolikog srpstva u zlu, a da od dobra ne ostane ni kamen na kamenu.

Spomenik u slavu četničkih pokolja

Zašto je u Bileći podignut spomenik Desetoj hercegovačkoj proleterskoj narodnooslobodilačkoj udarnoj brigadi, prilično je jasno. Pripadnici ove brigade su oslobodili grad, borili su se godinama protiv nacista, fašista i kvislinga; spomenik Desetoj hercegovačkoj brigadi je spomenik slobodi i borbi protiv jednog od najvećih zala u ljudskoj istoriji. A zašto je podignut spomenik Draži Mihailoviću i čemu je posvećen?

Spomenik četničkom vođi zapravo je spomenik podignut u slavu četničkih pokolja u bilećkom kraju. Spomenik Draži podignut je u slavu njegovih četnika koji su u Berkovićima i Trusini, selima oko Bileće, pobili 526 bošnjačkih civila. To je spomenik jami Čavkarica u koju su četnici bacili stotine Bošnjaka iz bilećkog kraja. Spomenik Draži podignut je u čast četničkih pokolja nad Bošnjacima u Sandžaku i istočnoj Bosni.

Nije to spomenik posvećen samo četničkim zločinima u Drugom svetskom ratu, već se on podiže i u slavu savremenih nastavljača četničke ideologije i prakse. To je spomenik etničkom čišćenju koje su srpske snage sprovele u Bileći tokom poslednjeg rata, proterujući celokupnu bošnjačku zajednicu od skoro 2.300 ljudi iz ovog kraja. To je spomenik  Kasarni, Stanici javne bezbednosti i Đačkom domu u kojima je tokom rata bilo zatočeno 2.000 bošnjačkih i hrvatskih civila, od kojih su mnogi bili mučeni, premlaćivani i zlostavljani. Spomenik Draži je simbol zločina, mržnje, zla i srpske sramote. Čega se pošten čovek stidi, time se ljubitelji ratnih zločinaca ponose.

Zidanje na četničkom pesku

Obnova i izgradnja četničke ideologije i prakse počela je pre tridesetak godina, a radovi na reviziji istorije su još u toku. Spomenici ratnom zločincu Draži Mihailoviću raspoređeni su diljem prostora koji velikosrpski ideolozi smatraju srpskim zemljama. Iako danas izgleda da su četnici definitivno pobedili, u drugom poluvremenu, ta pobeda ipak neće trajati zauvek, jer je zasnovana na lažima, falsifikatima, mržnji i zločinu. A nijedna građevina sagrađena na ovakvim trošnim temeljima nema budućnost.

Žali bože samo kamena, mermera i bronze koji su utrošeni na sklepavanje spomenika koji su osuđeni na propast. Kad jednog dana bude uspostavljen poredak zasnovan na istorijskim činjenicama i kad četnička ideologija ponovo bude na stubu srama, gde joj je i mesto, i spomenici četničkim ubicama biće premešteni u ropotarnicu istorije. Što se više spomenika čiča Draži danas podigne, to će sutra biti više posla za bagere.