Šta donosi nova samosvijest predsjednika Makrona?

Piše: Davor Gjenero

Odnosi političkih snaga unutar Evropske unije bitno se mijenjaju, a očito je da Angela Merkel, dugogodišnja njemačka kancelarka, u svom posljednjem političkom mandatu, polako predaje iz ruku svoju poziciju ključnog čelnika. Uspjelo joj je na kraju tog mandata, da mimo volje velikog dijela aktera sa sjevera i zapada Evropske unije, svojoj vjernoj saradnici Ursuli von der Lejen osigura položaj predsjednice Evropske komisije, ali vrlo dobro zna da više nema legitimiteta da bi sama preuzimala vođenje ključnih europskih projekata. U takvim se okolnostima središnji uticaj u EU-u, po logici stvari, našao se u rukama drugoga iz dvojca "evropske njemačko-francuske lokomotive", dakle, francuskog predsjednika Emanuela Makrona.

Promjena odnosa snaga vidjela se na nedavnom samitu G7, na kojem je Makron trijumfalno pokazao kako ima ambiciju da postane jedan od najvažnijih globalnih lidera, a da za to ima i određene sposobnosti. Uspio je da preuzme kontrolu nad projektom nadzora i pregovora s Iranom, primorao američkog predsjednika Donalda Trampa na svojevrsnu defanzivu, pa i priznanje da su njegove prijeke odluke bile razlogom današnje krize, relativizirao Trampov zahtjev da Rusiju pozove natrag u format G8, bez ispunjavanja nekih temeljnih preduslova, vezanih uz Mirovni sporazum iz Minska, a niko od evropskih članova elitnog društva nije ni pisnuo u vezi s ovim Makronovim preuzimanjem "posljednje riječi".

Naravno, kad su ostali članovi skupine: britanski premijer, koga više muči domaća parlamentarna kriza i nastojanje da nadigra parlament i nametne Bregzit bez sporazuma, italijanski premijer, koji je upravo ostao bez vlade, i gospođa Merkel, koja je svjesna da je njen međunarodni legitimitet jednak onom domaćem – na rezervi.

Uspjeh na G7 očito je osokolio predsjednika Makrona, a čini se da je njegova kalkulacija sve više uvjerenje da svoj domaći legitimitet, koji se ubrzano troši, može osnažiti izgradnjom međunarodnog utiecaja, kakav neki francuski predsjednik nije imao od vremena De Gola.

On je uzor francuskim političarima kad je riječ o međunarodnim odnosima i onda kad oni ne dolaze iz konzervativnog političkog polja, pa je njegov paneuropeizam privlačan i liberalnom Makronu. Temeljna odrednica gaulizma u vanjskoj politici bio je koncept jedinstvene Evrope do Urala, i to Evrope kojom upravljaju Evropljani, u savezništvu, ali ne u vazalnom odnosu prema Sjedinjenim Državama. Klasično je uvjerenje francuske tradicije da je Rusija i evropska sila i da je nije moguće isključiti žele li se trajno i stabilno urediti evropski odnosi. Upravo to uvjerenje vidljivo je u današnjoj Makronovoj politici, i kad je riječ o njegovom nastupu unutar G7, a i kad je riječ o njegovom novom planu preuzimanja vodeće uloge unutar EU-a.

Promjena stava prema proširenju EU-a

U fazi koja je prethodila Makronovoj velikoj ambiciji evropskog lidera on je državama na jugoistoku Evrope jasno poručivao da proširenje nije na dnevnom redu nego da je prioritet unutrašnje konsolidiranje Unije, a da će proširenje možda uslijediti tek nakon njega. Francuska, je uz Nizozemsku, bila svojevrstan lider bloka država skeptičnih prema daljnjem širenju Unije, ali nakon preuzimanja degolističke ambicije ujedinjenja Evrope Makron je morao promijeniti mišljenje i o proširenju. Logika kojom objašnjava potrebu evropskog angažmana na svom jugoistoku posve je preuzeta od De Gola: "Da ne bismo neevropskim silama prepustili da tu djeluju umjesto nas".

Makron je, naime, osvijestio da bi njegova "evropska strategija", ili, drugim riječima, koncept konsolidiranja Evropske unije, mogao biti ugrožen ako "nemamo slike evropskih granica", odnosno ako Evropska unija prepusti rivalima, a pod tim podrazumijeva prije svega Rusiju, Tursku i Kinu, da ovladaju njezinim jugoistočnim "mekim trbuhom".

Globalno, Makron se bavi manje Turskom i Kinom, a više Rusijom a kad je riječ o proširenju, njegov je fokus, pogrešno, na zemlji koja ima najmanje evropskih ambicija na cijelom jugoistoku Evrope: Srbiji. Naravno, razlog tog fokusiranja na Srbiju nisu samo investicijske šanse francuske privrede, o kojima Makron govori, nego, prije svega, nadmetanje s Rusijom u sticanju primata u uticaju na autoritarni režim te države.

Makronova strategija osuđena je na neuspjeh jer bira pogrešan fokus. Pogrešno je, s pozicije Evropske unije, politiku fokusirati na Rusiju, jer se s tom azijskom despocijom jednostavno ne da ništa napraviti. Prema njoj treba graditi sanitarni kordon, što nordijske države i Poljska vrlo mudro rade kroz Istočno partnerstvo. To je dobra evropska politika i razumno je ojačavati, a nikako ne kompromitovati ili relativizirati.

Turska je i evropska država i duboka je pogreška francuske i njemačke politike to što su pristupni pregovori s Turskom de facto zamrznuti, a Turskoj je posve jasno dato do znanja da nema realne evropske perspektive. Zato se posve okrenula od doktrine kemalizma i modernizacije prema doktrini neoosmanizma, što ju je s evropskog fokusa preusmjerilo na bliskoistočni i podstaklo ambiciju afirmacije kao sile na tom prostoru. Posljedica je toga i relativizacija dosadašnjeg temelja turske politike – atlantizma i lojalnosti NATO-u.

Novi projekat – Unija za Sredozemlje

Još je gora evropska politika prema Kini, koju Makronova strategija zapravo nastoji da cementira. Za razliku od Rusije, koja je tek nasilna država trećeg svijeta, koja na globalnom tržištu relevantno sudjeluje tek sa sirovinama, energentima i naoružanjem, čije je tržište manje od tržišta država Beneluksa, a koja je nesposobna da pretvori trenutno skupe energente i sirovine u zamašnjak društvenog razvoja. Koliko god se Putinov režim činio snažnim, on veliku azijsku državu vodi u zaostajanje i postepeni gubitak moći, a agresivne epizode u Siriji ili Venecueli tek su epizode savremenog "imperijalizma sirotinje" (tako su nazivali groteskne italijanske kolonijalističke ambicije).

Kina je nešto drugo, ona je globalna ekonomska sila koja počinje da razvija vanjskopolitičku i geopolitičku samosvijest, ona je treća privreda svijeta, nakon SAD-a i Evropske unije, a trenutno jedina profitira od globalističkog laissez-fairea. Međutim, uspjeh u tom globalnom ekonomskom nadmetanju Kina više ne zasniva na jeftinom radu nego na produktivnosti. To znači da postepeno ulazi u fazu kad će joj odgovarati uređivanje odnosa u globalnoj privredi, pa bi Evropska unija morala na tome da gradi svoju buduću ekonomsku i političku strategiju globalnih odnosa. Jasno je, naime, da Trampova Amerika, s nepromišljenom politikom predsjednika, koji samo ubrzava zalaz američkoga globalnog utjecaja, to ne može. Za takvu su politiku potrebni i hrabrost i dobra pripremljenost, ali i jedinstvo Evropske unije.

Rusija je tigar od papira, a vezivanje Vučićeve Srbije s Rusijom jeftina groteska. Turska nije po definiciji evropski protivnik, a to će postati samo ako se ustraje na evropskoj politici koja tako gleda na Ankaru. Kina jeste nova globalna sila, koju u Evropi još ne znaju pravilno da procijene, u odnosu na koju ne postoje provjerena iskustva djelovanja. Odnosi s Kinom morali bi biti temeljni izazov za EU, a proširenje na jugoistok mora biti dio sistemske politike, a ne kampanje. Pritom prioritet valja davati Crnoj Gori i Makedoniji, kao državama s najvećom evropskom ambicijom, Albaniji kao lojalnoj članici NATO-a i najsnažnije evroatlantski orijentisanoj državi s većinski muslimanskim stanovništvom, te Bosni i Hercegovini, kao posebno osjetljivom političkom entitetu, koji je podnio najveću žrtvu velikosrpske agresije.

Problem francuske politike tradicionalno je pomanjkanje fokusiranosti i ustrajnosti. To na neki način priznaje i sam Makron kad kaže da Njemačka ima razrađenije ideje o pristupu Balkanu nego Francuska. Ideja o tome da bi se popuštanjem Srbiji moglo da otvori put za kompromis s azijatskim režimom Vladimira Putina naivna je poput ideje pape Franje da će uz pomoć Crkve, koja je na tako žalosnoj duhovnoj razini, kao što je to SPC sa skučenim patrijarhom Irinejem, otvoriti put prema povezivanju s Ruskom pravoslavnom crkvom.

Francuska je donedavno promovirala drugi globalni evropski projekat – Uniju za Sredozemlje. To je projekat koji bi za Evropsku uniju mogao biti velik francuski doprinos jer bi koristio u zaustavljanju transmediteranskih ilegalnih migracija, a mogao bi ponovno i Tursku obuhvatiti u čvrsto savezništvo s EU-om.

Ideja da bi kompromis s Putinovom Rusijom trebao biti oslonac jačanju globalne evropske uloge, a da bi se skok prema dogovoru s Moskvom mogao odvijati posredstvom evropske integracije Srbije naivna je konstrukcija, koja će se prije ili poslije pretvoriti u farsu.