Makron 'troslojnom' Unijom uništava snove Zapadnog Balkana

Piše: Dimitar Bechev

Emmanuel Macron je možda pobijedio na francuskim predsjedničkim izborima obećavši da će poraziti populizam, ali ovih dana ga mnogi na Balkanu zovu "evropskim Donaldom Trumpom". Razlog za ovo neobično poređenje je odlučno protivljenje francuskog predsjednika proširenju Evropske unije. On je na samitu u Briselu uložio veto na otvaranje pregovora o pridruživanju sa Sjevernom Makedonijom i Albanijom. Francuski lider je bio jedini koji je odbio Sjevernu Makedoniju, a u odbijanju Albanije su ga podržali samo lideri Danske i Holandije.

Macron je odbranio svoju odluku – koju je odmah i javno proglasio "historijskom greškom" šef Evropske komisije Jean-Claude Juncker – tvrdeći da bi se Unija trebala fokusirati na to da svoju kuću dovede u red prije nego što razmotri opciju prijema novih članova. "Ovo je rasprava o viziji. Pravila o povećanju treba reformirati", rekao je on.

Za francuskog predsjednika ova zaista jeste rasprava o viziji. U Francuskoj postoji uvažena tradicija doživljavanja Evrope kroz koncentrične krugove, koja vodi porijeklo od vremena kada je predsjednik bio Francois Mitterrand. U ovoj viziji, koju Macron očito dijeli, stanovnici istočne Evrope mogu poslovati i sarađivati s Evropskom unijom, ali oni ne pripadaju "istinski evropskom" unutrašnjem svetom krugu.

Od 'dvoslojne' do 'troslojne' Unije

Početkom 1990-ih, suočen sa zahtjevima od Poljaka, Mađara, Čeha i drugih bivših komunističkih nacija centralne i istočne Evrope da se "vrate u Evropu", Mitterand je osmislio nacrt za Evropu koji je smjestio Francusku u središte male i dobro integrirane Zapadnoevropske unije, koja ima samo labavu poveznicu zasnovanu na ekonomiji sa svojim istočnim susjedima. Na kraju su Mitterandovu želju da drži nacije centralne i istočne Evrope izvan Evropske unije ignorirali drugi članovi osnivači bloka. Kao rezultat, Evropska unija je proširena i dopustila je nizu država ulazak u eurozonu i bezgranični predio Schengena. Najnovija pridružena članica je Hrvatska, koja je nedavno dobila zeleno svjetlo od Evropske komisije da se pridruži Schengenu.

Ali, odluka Velike Britanije da napusti evropski blok predstavlja priliku za Francusku da doradi Mitterandov nacrt za 21. stoljeće. Kroz niz govora, Macron je iznio svoju viziju, objašnjavajući da bi želio izgraditi troslojnu Evropu: unutrašnji krug sačinjen od opipljivo ojačane eurozone; drugi krug koji se sastoji od članica Evropske unije u jednom snažnom tržištu i mnogo manje integriran vanjski krug, koji je "unija vrijednosti, demokratskih principa i ekonomskih sloboda", koji bi jednog dana potencijalno mogao uključiti Rusiju i Tursku. Razlog za očitu Macronovu misiju da okonča proširenje Evropske unije je jednostavan: on vjeruje da je njeno proširenje doživjelo neuspjeh. Umjesto dinamičnih mladih demokratija koje bi mogle pomoći da se ubrza evropska integracija, Evropska unija je završila s Mađarskom Viktora Orbana i Poljskom koja je upravo izabrala populističku stranku Zakon i pravda za još jedan mandat.

Dakle, što se Macrona tiče, Sjeverna Makedonija i Albanija trebaju nastaviti boraviti u čekaonici. A države poput Mađarske, Poljske i Rumunije trebaju ostati izvan izvidnice Evropske unije okupljene oko eurozone. Proširenje je mrtvo. Živjela slaba i zlobna Evropska unija, s Njemačkom kao ekonomskom snagom i Macronovom Francuskom kao strateškim liderom. Blokiranjem zahtjeva za članstvo Sjeverne Makedonije i Albanije, Macron je napravio prvi korak ka postizanju ove vizije. Njegov je potez, međutim, već doveo u pitanje budućnost Evropske unije i stabilnost kontinenta.

Oštećen je kredibilitet bloka

Grčka i Makedonija su riješile 27 godina dugu raspravu u vezi imena ove druge 2018. godine, potpisavši značajan sporazum, poznat kao Prespa, u okviru kojeg je Makedonija promijenila ime u Republika Sjeverna Makedonija. Ovaj je sporazum obavezao Atinu da prestane sprečavati Makedoniju da se pridruži NATO-u i da joj dozvoli da počne pregovore o pridruživanju Evropskoj uniji. Skoplje je uskoro potpisalo sporazum da se pridruži NATO-u i pripremilo se da počne pregovore s Evropskom unijom. Brisel je bio tako zadovoljan ovim sporazumom da ga je nazvao "krunskim ostvarenjem".

Macronovo nepridruživanje Sjeverne Makedonije Evropskoj uniji poremetilo je taj proces. Johannes Hahn, evropski komesar koji je predvodio nastojanja da se motiviraju Sjeverna Makedonija i Albanija da uvedu reforme kako bi bile kvalificirane za pridruživanje Evropskoj uniji, rekao je da je Macron oštetio kredibilitet bloka "ne samo na Zapadnom Balkanu, već i šire... Odbiti priznanje dokazanog napretka će imati negativne posljedice, uključujući rizik destabilizacije Zapadnog Balkana, s punim utjecajem na Evropsku uniju", dodao je on.

Ministar vanjskih poslova Sjeverne Makedonije Nikola Dimitrov je u međuvremenu optužio Evropsku uniju da je neiskrena. "Najmanje što Evropska unija duguje ovoj regiji je da bude direktna s nama... Ako više ne postoji konsenzus o evropskoj budućnosti Zapadnog Balkana, građani zaslužuju da to znaju", kazao je on.

Evropska so na balkanskoj rani

Dan kasnije je premijer ove države Zoran Zaev sazvao prijevremene izbore. To je rizik koji bi mogao imati negativan ishod. Konzervativno-nacionalistička stranka VMRO-DPMNE će voditi kampanju na osnovu obećanja da će revidirati sporazum Prespa s Grčkom i, nakon neočekivane kritike Evropske unije, mogla bi uspjeti doći na vlast. Naravno, neće biti lako nijednoj budućoj vladi da poništi ustavne izmjene koje je donio sporazum između Skoplja i Atine. Ipak, Macronova je odluka bez sumnje dovela otvoreno proevropsku naciju na put udaljavanja od Brisela. Činjenica da je Evropska unija prekorila Sjevernu Makedoniju dok nastavlja pregovore sa Srbijom Aleksandra Vučića, koja se svaki dan približava Rusiji i Kini, dodaje so na ranu.

Naravno, prerano je da se kaže kako je Macron ubio Evropsku uniju kakvu poznajemo. Mnoge članice Evropske unije još nisu spremne odustati od sna o povećanju. Italijanski premijer Giuseppe Conte je rekao kako će predložiti da pregovori o pridruživanju s Albanijom i Sjevernom Makedonijom ponovo počnu u novembru. Belgijski premijer Charles Michel također je obećao da neće dozvoliti da se ovo pitanje zaboravi, rekavši: "Vidjet ćemo kako da se kasnije vratimo ovoj debati."

Francuska neće lako popustiti pred pritiskom ostatka Evropske unije, ali i dalje može biti uvjerena uz protuusluge. Evropska unija bi mogla pristati da razdvoji Sjevernu Makedoniju i Albaniju i ponudi da ide dalje samo s prvom od njih. Također može ponuditi da značajno pooštri kriterije za pridruživanje. Ipak, jedna univerzalna istina o Evropskoj uniji je kolektivna sposobnost njenih članica da izdrže. Vjerovatno ćemo dobar dio toga vidjeti u narednim mjesecima.