Litije protiv nauke i prosvjetiteljstva

Piše: Milivoje Bešlin

Na ulicama Crne Gore se odvija vjerovatno posljednja bitka za njen opstanak. Onaj ko ne shvata istorijsku i prekretnu važnost pružanja otpora aktuelnom ruskom i srpskom udaru na državu Crnu Goru – taj ili ništa ne razumije ili se nalazi na strani suprotnoj od one koja se zalaže za opstanak ove i ovakve crnogorske države, sa korpusom vrijednosti i identitetskim karakteristikama koje je prate

Crna Gora je još 1996/97. godine, javno manifestujući neslaganje sa zločinačkim režimom Slobodana Miloševića, obznanila nameru da se izvuče iz bespuća balkanskih stranputica i krene put zapadnog političkog i civilizacijskog razvoja. Taj krug je opisan tragom evropske moderne, prosvetiteljstva, konačne prevage razuma (racionalnosti) i sekularizma.

Većinska Crna Gora do danas istrajava na ovim principima. Ubrzana modernizacija, ekonomski i infrastrukturni razvoj, građansko društvo, primat u regionu u evroatlanskim integracijama i članstvo u NATO-u, samo su neke od potvrda ispravnosti smera koji je odabran, uz ogromne otpore i rizike, pre četvrt veka.

Ti otpori, svedeni na udare poraženog velikosrpskog projekta, traju i danas i dovode u pitanje temeljne vrednosti na kojima počiva demokratska, građanska, antifašistička i prozapadno orijentisana Crna Gora.

Posljednja bitka

Na njenim ulicama ne šetaju tzv. litije sa verskim ciljevima, već marširaju atavizmi i ostaci nazadnih i prevaziđenih shvatanja države i društva. Amfilohijeve i Joanikijeve pseudolitije (prave su uvek u funkciji nekog verskog, magijskog obreda, ovde je reč o političkoj demonstraciji) klasična su politička i ideološka bitka oko dva pitanja:

1.Borba za interpretaciju Crne Gore, odnosno da li će nastaviti da se razvija kao građansko, multietničko, prozapadno i sekularno društvo ili će odbaciti koncepte razvoja modernosti i identitetski postati ono što nikada u istoriji nije bila – srbijanska provincija.
2.Onaj ko dobije bitku za interpretaciju Crne Gore „raspolaže“ i njenim identitetskim politikama i samim tim sudbinom njene državnosti.
Zbog svog geografskog položaja, ona je Rusiji poslednja nada da je moguće ugroziti južno krilo NATO-a i urušiti bezbednosnu arhitekturu liberalnog Zapada u Evropi. Pokoravanjem Crne Gore i zatiranjem njenih identitetskih karakteristika, Rusija bi dobila nepotopivi nosač aviona na Mediteranu, koji je u posthladnoratovskom svetu postao zapadno „jezero“
Imajući ovo u vidu – na ulicama Crne Gore se odvija, verovatno, poslednja bitka za njen opstanak. Onaj ko ne shvata istorijsku i prekretnu važnost pružanja otpora aktuelnom ruskom i srpskom udaru na državu Crnu Goru – taj ili ništa ne razume ili se nalazi na strani suprotnoj od one koja se zalaže za opstanak ove i ovakve crnogorske države, sa korpusom vrednosti i identitetskim karakteristikama koje je prate.

Moderno vs Anarhno

Može li Crna Gora, danas već moderna i razvijena, ipak, pokleknuti i postati oruđe u rukama amoderne i nerazvijene Srbije i Rusije i kakva bi u tom slučaju bila njena sudbina?

Retko kada se u istoriji dešavalo da manje razvijeni pokore i podjarme one na višem stupnju razvijenosti.

Proporcije su tu manje važne. Demokratski, ekonomski, tehnološki, civilizacijski i društveno Srbija i Rusija su na nižem stupnju razvoja u odnosu na Crnu Goru. Očekivano, obe ove zemlje, istorijski neželjene i recidivi Sovjetskog Saveza i Jugoslavije, razočarane i frustrirane jer im imperijalni snovi loše prolaze, tradicionalno su odbacivale modernizaciju i razvoj i menjale ih za ekspanziju i teritorijalno proširenje.

Zbog toga su i velikoruski i velikosrpski projekat zadavali onoliko glavobolje i neposrednom okruženju i čitavom demokratskom svetu.

Danas je kao tačka njihove ekspanzije markirana Crna Gora. Zbog svog geografskog položaja, ona je Rusiji poslednja nada da je moguće ugroziti južno krilo NATO-a i urušiti bezbednosnu arhitekturu liberalnog Zapada u Evropi.

Pokoravanjem Crne Gore i zatiranjem njenih identitetskih karakteristika, Rusija bi dobila nepotopivi nosač aviona na Mediteranu, koji je u posthladnoratovskom svetu postao zapadno „jezero“. Srbiji je Crna Gora potrebna kao samo središte velikodržavne ideje, bez koje je koncept velike Srbije nepovratno pokopan, a izlaz na more kao davnašnji cilj, zauvek presečen.

Racionalna anticipcija ukazuje da će Crna Gora pobediti u sukobu koji joj je nametnut i odoleti još jednom pažljivo orkestriranom udaru od strane dva destruktivna autoritarna režima koji se nalaze u specifičnom vazalsko-sizerenskom odnosu. Rečeno jezikom, njima tako dragog, srednjovekovlja.

Kratko rečeno – Crna Gora i njena društvena struktura, uz sve mane, korespondira sa ciljevima, idejama i sveukupnim razvojem 21. veka. Oni koji uz sveće i sa magijskim simbolima tumaraju, dva puta nedeljno, crnogorskim gradovima, kao i dve pomenute države koje ih huškaju, jedva da korespondiraju i sa 19. vekom.

U takvom srazu – nema dileme ko, prema zakonitostima istorije, mora pobediti.

Demokratski deficit

Unutrašnje pitanje za Crnu Goru ostaje da visi u vazduhu – zbog čega se od aktuelnog udara iz Beograda i Moskve brani samo država i gde je „emigriralo“ crnogorsko društvo?! Za razumeti je neslaganje dela društva sa aktuelnom vlašću čija dugovečnost je jednako srazmerna potrebi demokratskog društva da joj vidi leđa.

Ali u odsustvu patriotske i prozapadne alternative ne čudi što je Crna Gora u situaciji hladnoratovske Italije. Kao i kod jadranskog suseda u vreme Hladnog rata, promena vlasti u Crnoj Gori značila bi promenu geostrateške pozicije i temeljne političke orijentacije države i opasnosti identitetskog zatiranja.

Demokratski deficit Crne Gore ogleda se i u nespremnosti društva i pojedinaca na angažman i rizik u trenucima kriza. Mobilizacija anticrnogorskih snaga koja je najšira i totalna, zahtevala bi značajno veću participaciju crnogorskog društva – intelektualaca, univerziteta, akademske zajednice, medija, nevladinih organizacija, akademija nauka itd. Ništa od toga se ne vidi, a jedan minorni segment društva u Srbiji supstituiše odsustvo angažmana uspavanog crnogorskog društva.

Hrvatski predsednik Zoran Milanović se u svom pristupnom govoru, prilikom polaganja zakletve, pozvao na reči slavnog izraelskog istoričara Juvala Hararija da se budućnost zapadne liberalne demokratije može sačuvati samo ako se „istina učini nezavisnom od želje većine birača“.

Harari u svom glasovitom tekstu u Njujork Tajmsu kaže i da se zapadna demokratija može sačuvati uz pomoć tri vrste slobode: naučnih istraživanja, medija i pravosuđa.

„Istina nije pitanje slobodne interpretacije i nije pitanje želje naroda“, poručio je Milanović inspirisan tekstom izraelskog istoričara. I tekst istoričara i govor predsednika svojevrsni su manifesti najbolje tradicije evropskog prosvetiteljstva.

Crna Gora i njena društvena struktura, uz sve mane, korespondira sa ciljevima, idejama i sveukupnim razvojem 21. veka. Oni koji uz svijeće i sa magijskim simbolima tumaraju dva puta nedeljno crnogorskim gradovima, kao i dvije pomenute države koje ih huškaju, jedva da korespondiraju.

Izbor

Prateći misao istoričara i predsednika jasno je da su kritička nauka i prosvetiteljstvo, otvoreni mediji i nezavisno sudstvo ključna zaloga u borbi za istinu i garanti puta demokratskog društva u budućnost i modernost. Verska zatucanost i ideologija nacionalizma, koja je sva sadržana u lažima i mitovima – siguran su put u nazadnost, prošlost, sukobe i siromaštvo.

Crna Gora je pred jasnim izborom. Prošlost ili budućnost; duhovna i materijalna beda ili modernizacija i razvoj; sukobi i mržnja ili suživot i tolerancija; mračne srednjovekovne crkvene dogme ili prosvetiteljstvo, nauka i otvorenost. Utvare prošlosti moraju se poraziti da bi moderno društvo dobilo perspektivu za budućnost.

Mrak ne može pobediti, ali pobeda nije osigurana bez angažmana i mobilizacije svih progresivnih snaga u društvu. Ovo pitanje danas u Crnoj Gori nadilazi stranačke podele i subjektivnosti. Bira se život nasuprot mraku. Niko nema luksuz na neutralnost ili negovanje vlastitih zabluda.

Raskid sa njima je otvaranje pespektive za novu i bolju Crnu Goru.