Aristotelova dilema

Za Antenu M piše: Boško Crnojević

Aristotel se pitao da li je bolje da vladaju dobri zakoni ili dobar vladar. Prema njemu, dobar vladar je posvećen svom narodu, bori se za njegove interese, bez ograničenja svojoj moći. On računa da je vladar častan i da radi isključivo u interesu naroda, zbog čega smatra opravdanim da njegova moć nema ograničenja. Vladavina zakona je, sa druge strane, osnova dobrog vladanja državom, ali ima svoje nedostatke. Onaj koji vlada, u takvom sistemu, nema potpunu slobodu odlučivanja, već mora da poštuje određena pravila. Ova antička dilema aktuelna je i danas.

Odgovor na Aristotelovo pitanje identifikuje dvije suprotstavljene strane, dva suprotna sistema vrijednosti. Moderna demokratija i vladavina prava osnove su na kojima počiva Slobodni svijet, države Evropske unije i NATO članice. Vladavina dobrog vladara, tačnije neograničena moć i oligarhija, odgovor je koji se propagira iz Moskve, Pekinga i Teherana. Ova trajna dikotomija utiče na međunarodne odnose. U svijetu u kojem pandemija jednog virusa ljulja zidove svjetskog poretka, postavlja se pitanje da li će Slobodni svijet i njegov sistem vrijednosti opstati ? Izgleda da je jača odbrana demokratije potrebna, jer propaganda igra važnu ulogu.

Oligarhija, kao vladavina određene grupe zarad sopstvenih interesa, na djelu je u Rusiji i Kini. To su dvije države koje se aktivno bore za pažnju Evropljana, što onih koji su već u Evropskoj uniji to i oni izvan ove političke zajednice. Ulog je visok i potrebne su strategije na duži rok, i jednima  drugima, da bi pobijedili u globalnom nadgornjavanju u kojem, čini se, korišćenje kanala masovnog informisanja postaje sve važnije. U Rusiji, Putinova oligarhija je uzurpirala jednu veliku istoriju i kulturu kakva je ruska, pravdajući se njenom ugroženošću, i ne bira sredstva da ostane na vlasti. Zakoni nisu potrebni ocu nacije, jer ga sputavaju, pa će mu vjerovatno biti dozvoljeno da još jednom bude predsjednik, na šest godina. U Kini, komunistički režim je omogućio ustavnim reformama da Si Điping bude doživotni predsjednik, otklanjajući ograničenja u broju predsjedničkih mandata.

Ove velike oligarhije vode globalni rat za opstanak. Saveznike traže svuda po svijetu, nebitno koliko male ili velike, jer je važno da mogu koristiti jedno jeftino sredstvo ali krajnje korisno za manipulaciju: širenje pogrešnih informacija o njihovom uspjehu i greškama Zapada. Utisak uspješnih država i administracija, kao posljedica rada dobrih vladara koji njima upravljaju, ključan je element međunarodne strategije Moskve i Pekinga. U Evropi, nerazvijeno istočno krilo ali i Zapadni Balkan kao „meki trbuh“ Evrope, najviše su izloženi opasnosti da postanu žarište pomenutog nadgornjavanja. Ovaj sukob je nadasve ideološki i stavlja tekovine demokratije kao sistema vladanja na ispit svrsishodnosti u svijetu punom izazova koji traže hitno i brzo djelovanje. Privid da je dobar vladar bolji u rješavanju problema i da je prirodnije dati određenom „časnom“ čovjeku da vlada bez ograničenja misao je koja gmiže Evropom i čeka trenutak da izađe na vidjelo.  

Mnoge od zemalja članica Evropske unije pominju se kao autokratski režimi, koji krše osnovna načela Evropskog prava, koje najviše polaže pažnju na osnove demokratije, kao sistema vladanja na kojemu se zasniva Zapadna civilizacija. Rušenje načela nezavisnosti pravosuđa, ali i slobode medija, izazvalo je Evropsku komisiju da pokrene moćne alatke kontrole i upozoravanja. Na Zapadnom Balkanu, nefunkcionalna Bosna i Hercegovina i ambivalentna Srbija najviše služe kao plodno tlo ispitivanju Aristotelove dileme. Međutim, hibridnim prijetnjama, to jest kampanjama dezinformacija, najviše je bila izložena Crna Gora. U ovakvom globalnom kontekstu, to pokazuje koliko je njen dosadašnji emancipatorski razvoj trn u oku onom razmišljanju koji ovaj dio Evrope ne vidi ni na Zapadu ni u Evropskoj uniji.

Činilo se da trenutna globalna kriza izazvana nepoznatim mikroorganizmom koji je paralisao Evropu može poslužiti za obračun oligarhija sa demokratskim državama. Moskva je bila spremna krenuti u novu kampanju vojskom dezinformatora, međutim virus je, za Kremlj neočekivano, naglo okrenuo i udario pravo na Rusiju. Vrata mu je, izgleda, otvorila Ruska pravoslavna crkva. Vladike, pozivajući narod da se sakriju od virusa u hramovima, najviše su uradili na štetu svoje države. Globalni ideološki rat će barem na određeni period Putin zamijeniti unutrašnjim, koji mora voditi protiv svojih glavnih saveznika, ruskih crnih mantija.

U Evropskoj uniji, koja je preživjela borbu vođenu na prethodnim evropskim izborima sa svojim arhineprijateljem – evroskepticima, sprema se da prevaziđe trenutnu krizu u odnosima među saveznicima, prouzrokovanu nepovjerenjem i slabom koordinacijom pri naletu virusa. Utisak koji ostaje za sada je da se Brisel nije snašao, već da se pokrenuo sporije i slabije nego što je to bilo očekivano. To je neminovno ostavilo prostor suverenistima za kritiku vlasti, a u susret nadolazećim izborima, koji su na horizontu u Francuskoj i Njemačkoj. Parola kojom se vode evroskeptici, da Evropska unija nije ni potrebna, da je najbolje da svako misli za sebe, može se ukorijeniti u javnoj svijesti građana ukoliko Brisel ne nastupi odlučnije.

U Crnoj Gori, protivnici NATO alijanse i Evropske unije stavili su se u službu jednog spoljnjeg centra moći, Moskve, i svoje jezike, riječi i djela dali u zakup, na neodređeno. Nije bitno da te riječi budu korisne za konstruktivnu kritiku vlasti, za odgovorno vršenje vjerskih, političkih i drugih funkcija, ono što je važno je da budu od koristi u ratu protiv Slobodnog svijeta – jeretičkog Zapada. Protesti protiv svakog vida napretka Crne Gore i njenog udaljavanja od nazadne ideologije koja se zasniva na pogrešnom tumačenju njene istorije, kao servilne interesima srpskog etnosa i Srpske pravoslavne crkve, samo su produžena ruka Moskve. Ovaj globalni kontekst u Crnoj Gori poprima obrise suštinske borbe za društvo multikulturalnosti i zajednice više nacionalnih grupa, za vrijednosti demokratije i slobode, ljudskih prava. Pozivi na nastavak litija samo su pokušaj „rusifikacije“ korone u Crnoj Gori, tačnije podizanja opasnosti. Vjerski obredi, lizanje iste kašičice u aktuelnoj situaciji kada je pandemija bacila svijet na koljena, načini su kojim se ova „vojska“ bori, sa ciljem produbljivanja krize.

Međutim, novi virus je natjerao Ruse da se staraju o svojoj kući a to ostavlja njihove vojnike na Zapadnom Balkanu bez generala, na određeno vrijeme. Odgovor na trenutnu krizu pokazao je da dobri vladar u Kremlju nije snažan dovoljno da stavi pod kontrolu sopstvene saveznike. Sa druge strane, optužbe na račun Pekinga da je mogao zaustaviti pandemiju da nije tiranski gušio glasove koji su nosili upozorenja, uticaće na reputaciju te zemlje. Propaganda jake Moskve i odgovornog Pekinga je propala. Kao njihovo glavno oružje, ona je počela da radi protiv njih.  

Kada bi postojao način da ga danas pitamo, a da mu je poznato stanje stvari, Aristotel bi rekao da su Zapadne demokratije model koji treba odabrati, uprkos slabostima i ograničenjima, jer dobar vladar postaje zao i sebičan, i ogrezne u neograničenosti moći.