Srpski mitropolit i/ ili crnogorski lider?

Piše: Milivoj Bešlin

Predizborna Srbija, kao društvo nacionalističke uniformnosti i političke bezidejnosti, nedostajuću unutrašnju dinamiku - koja bi bila uobičajena i očekivana dve sedmice pre izlaska na birališta - zamenila je regionalnom histerijom i oživljavanjem kampanje mržnje prema susedima. U kojima, kao svesno odabrana meta, prednjači Crna Gora.

I ovoga puta se nemogućnost unutrašnjeg razvoja u Srbiji kompenzuje okretanjem spoljnom neprijatelju, nastavkom širenja mržnje prema okruženju i susedstvu, koje svojim postojanjem i identitetskim afirmacijama, stalno podseća na nerealizovane, ali i neugasle pretenzije velikodržavlja, kao noseće vertikale srpske politike u poslednja dva veka.

Kada je reč o Crnoj Gori, sve ono što je viđeno u prvoj polovini 2020. po mnogo čemu je prevazišlo i ratnohuškačku propagandu iz 1990-ih godina, brojčano dostižući desetine hiljada tekstova i drugih medijskih sadržaja sa namerom širenja lažnih vesti i satanizacije crnogorske države i njenih institucija. Kamo sreće da je ovu vrstu upornosti, posvećenosti i sistematičnosti Srbija pokazala prema ciljevima vlastitog razvoja i napretka, koliko je tri decenije unazad volje i snage uložila da porazi, ponizi i preinači postjugoslovenske susede.

Ravnopravnost umesto monopola

I nije tu reč o očuvaju ni identiteta, ni crkve, ni vere – ništa od toga niti je ugroženo, niti može biti dovedeno u pitanje. Čuva se trodecenijski društveno razorni i politički disfunkcionalni monopolski položaj srpske crkve u Crnoj Gori. SPC kao institucija Republike Srbije, sa specijalnim i od države delegiranim političkim zadacima (vidi Tadićevu Strategiju o Srbima u regionu iz 2011. i Vučić-Dodikovu Povelju o srpskom kulturnom prostoru iz 2019.) i crkva srpskog naroda u Crnoj Gori, gubi svoj privilegovani politički status, gubi tvrdo ukotvljeni i nedodirljivi društveni i kulturni monopol uspostavljen u vreme (samo) pokorovanja Crne Gore u vreme Antibirokratske revolucije. I nezavisno od histerije koja se širi, truje mržnjom oba društva i ostavlja ozbiljne posledice – monopolski položaj SPC se neće sačuvati, jednako kao što se vreme ne može vratiti i sazreli istorijski procesi poništiti. Takođe, nasuprot političkom monopolu ne stoji iščeznuće SPC iz Crne Gore, već -ravnopravnost i uklapanje u okvire multietničkog i sekularnog društva.

Borba za interpretaciju Crne Gore

U pokušaju očuvanja političkog i društvenog monopola SPC, mitropolit Amfilohije u svojim čestim javnim istupima ističe da on i SPC predstavljaju onu ,,istinsku” Crnu Goru, državu Petrovića, dok je sadašnji većinski diskurs na njegovom nišanu kao nasleđe ,,titoizma”, Jugoslavije i socijalizma, predstavljajući ga kao devijaciju i diskontinuitet sa vekovnom crnogorskom istorijom.

Reč je o višedecenijskoj borbi za interpretaciju Crne Gore, za njen identitet, za središne koordinate političke legitimacije – u konačnici to je pitanje i njenog opstanka kao samostalnog subjekta. Najveći problem Amfilohija Radovića je što tu istorijsku bitku ne može dobiti. Čitava njegova delatnost je usmerena protiv emancipacije i oslobodilačkih refleksa kao kontinuiteta crnogorske istorije. A namere srpskog mitropolita u Crnoj Gori i verske organizacije sa sedištem u Beogradu – neskrivene su i poznate. Identiteski preinačiti etničku većinu u Crnoj Gori, osporiti joj pravo na državni i nacionalni identitet, negirati njenu kulturnu posebnost, provincijalizovati je i najzad, uključiti ne samo u tzv. srpski etnički pros t o r , n e g o i š i r e u ideološko-civilizacijski krug nasuprot modernim evropskim društvima političkog Zapada.

I tu se krije najveća kontroverza svih lažnih boraca za demokratiju u Crnoj Gori, opozicionih medija i jednog broja nevladinih organizacija. Front u koji oni ulaze – vođeni uglavnom ličnom netrpeljivošću prema nosiocima vlasti ili ogoljenim finansijskim interesima – ne može demokratizovati Crnu Goru, ne može je ni osloboditi, već samo uključiti u civilizacijski krug istočnjačkih diktatura i dokinuti njene emancipatorske domete ostvarene poslednjih četvrt veka. Utoliko je čitav njihov narativ pogrešan i licemeran, unapred osuđen na propast, a sveukupna javna delatnost tako temeljno kontradiktorna da dugoročno ne može biti drugačije ocenjena osim kao nečasna u dubinski suprotstavljena stvarnim interesima Crne Gore.

Nesumnjivi lider pomenutog opozicionog fronta u Crnoj Gori je mitropolit Amfilohije. On to i ne krije. On pokreće i zaustavlja političke proteste. On posreduje među političkim liderima, on ujedinjuje proruske/prosrpske opozicione snage, pod njegovim patronatom padaju dogovori o koalicijama, on spušta tenzije, kada ih je prethodno zagrejao do eksplozije, on izvodi “narod” na ulice i vraća ga u kuće… On čak poziva i lokalne odbornike, kao nedavno u Budvi, da bi se očuvala komunalna vlast u finansijski najprofitabilnijim opštinama. I tu ulogu neprikosnovenog političkog arbitra i partijskog i verskog lidera, koju Amfilohije ima među pripadnicima antievropske opozicije, on bi hteo da nametne i većinskoj, tačnije, čitavoj Crnoj Gori. Teško je reći da li srpski mitropolit Crnu Goru vidi kao teokratski Iran, ali sebe nesumnjivo vidi kao vođu prve verske revolucije u 20. veku – kao pravoslavnu repliku ajatolaha Ruholaha Homeinija. Mnogi njegovi potezi, koliko god anahrono, ultrakonzervativno, prevaziđeno i mračnjački izgledali, predstavljaju upravo repliku Homeinijevog delovanja u pripremi Iranske revolucije iz 1979. godine.

Crnogorski mitropoliti ne mogu biti u službi tuđih interesa

Naravno, i u ovom slučaju, istorija se ponavlja kao farsa. U čemu greši srpski mitropolit u Crnoj Gori i zbog čega se njegova intifada neće okončati uspešno? Borbu protiv modernosti još niko nije dobio, otpor modernizaciji može biti samo privremen i ograničen u svakom smislu, a emancipacija i oslobodilački refleks jednog društva, naroda i pojedinca se ne može ničim zaustaviti i ograničiti.

U tome je suština greške sa stalnim pokušajima srpskog mitropolita da uspostavi kontinuitet sa crnogorskim svetovnim i duhovnim vladarima i da na taj način sebe legitimiše, osporavajući istorijsku i političku legitimaciju većinskoj Crnoj Gori i vladajućoj strukturi u njoj. U najkraćem, razlika je temeljna – crnogorski vladari i vladike u 18. i 19. veku, sve do 1918. kako god se etnički identifikovali, u smislu političkog legitimiteta bili su – crnogorski! Njihova borba bila je iznad svega borba za slobodu i nezavisnost države Crne Gore.

U svom vremenu, oni su se zalagali za korpus vrednosti koje bi mitropolit Amfilohije danas želeo da poništi i preinači. Utoliko je i masovnost crnogorskog Trinaestojulskog ustanka protiv fašizma 1941. bila istorijski kontinuitet oslobodilačkih i emancipatorskih težnji crnogorskog društva. Otuda jednodušna, uz malobrojne izuzetke, crnogorska opredeljenost za antifašističku i federativnu Jugoslaviju sa obnovljenom državnošću Crne Gore. I u skladu sa oslobodilačkim tradicijama, Blažo Jovanović, koji je razumevao crnogorske istorijske kontinuitete i identetske koordinate, 1959. je izneo stav da cetinjski mitropolit ne može biti osoba koja osporava Crnogorce i nametnuta je iz bilo kog centra van Crne Gore, jer su ,,Crnogorci naučili na vladiku rodoljuba i borca za narodna prava, a ne na izdajnika”.

Pitanje ko govori u ime Crne Gore, ko izražava njene istorijske i idejne kontinuitete, kome pripada politička legitimacija – rešeno je još u velikom sporu 1997. godine. Pobednik je poznat! Sva nestabilnost i ciklično ponavljanje nasilja je pokušaj da se ta pobeda ospori i njen rezultat naknadno promeni. Međutim, bitku protiv istorije još niko nije dobio. Tu važnu lekciju srpski mitropolit u Crnoj Gori i njegove pristalice ne mogu savladati, jer se sa njenim neumitnim zaključkom ne mogu pomiriti. Crnogorska država i društvo moraju pronaći efikasne i demokratske mehanizme kako da ih privedu realnosti.