Evropa, nekad

Koliko puta vam se učinilo, iznova i iznova, da oni koji šalju poruke Crnoj Gori iz Evropske unije ponavljaju jednu te istu stvar? Iste riječi, isti izrazi, jednakim redom i istom intonacijom?

Sjećamo se, čak i u vremenu najvećih tenzija i nepoznanica, na istorijskim raskrsnicama i u sudbonosnim trenucima, kada se odlučivalo na koju će stranu poći naša zemlja i svi mi, zajedno, u njoj, iz Brisela su dolazile poruke po jednobraznom "šnitu", skrojene po mjeri prosjeka za zemlje koje su i tada - a mnogo je godina prošlo - i danas težile članstvu u "evropskoj porodici naroda i država".

FORMULA

I uvijek bi se, kao po nekoj nevidljivoj, a sveprisutnoj formuli, jedan dio naše javnosti i njima bliskih krugova - partija, medija i udruženja - osokolio i obradovao porukama iz sjedišta EU, a druga polovina naših građana bi u toj briselskoj monotoniji tražila razloge i opravdanja za kritiku i nezadovoljstvo izrečenim.

Kada toj monotoniji u iskazu pridružite vladine predstavnike i službenike zvučnog imena "Glavni pregovarač", onda smo imali logične situacije da čak i samo površno upućeni i nezainteresovani građanin zna kako će se završiti izjava - pošto čuje prve riječi te kolektivne EU "mantre".

Crnogorski su zvaničnici, i oni najviši i najpozvaniji da o tim stvarima govore javno (ali i tamo đe javnost ne vidi i ne čuje), imali konzistentni stav o potrebi i interesu naše zemlje da se pridruži Evropskoj kući, ne zaboravljajući, pritom, da napomenu kako je to i interes cijelog regiona kojem pripadamo, ali i da ne treba smetnuti s uma i tzv. "princip regate" - to jest da svaka zemlja treba da napreduje ritmom koji odgovara njenom stvarnom stanju i uspjesima - ne čekajući druge, koji, iz raznih razloga, ne mogu pratiti korak onih na čelu te kandidatske kolone. I tako redom, godinama koje zauvijek ostaju za nama...

NE-EVROPSKI INTERESI

Crnogorski zvaničnici su, takođe - najviše sa naše prve političke i državne adrese - odavno upozoravali, kako evropske, tako i američke partnere, da zastoj i kašnjenje u ispunjavanju EU agende na Zapadnom Balkanu samo otvara šansu za ne-evropske uticaje i interese, od kojih ni Brisel - a ni Sarajevo, Podgorica, Beograd, Priština, Tirana i Skoplje - ne mogu imati koristi.

Stvari su se, u međuvremenu, promijenile - i u centru Evropske unije, i u svim zemljama članicama - ali i kod nas, u balkanskom "predgrađu" Evrope. Ne treba biti veliki znalac pa utvrditi da su trendovi i procesi dominantno negativnog karaktera, a izazovi i rizici sa kojima se i evropski centri i evropska periferija suočavaju sve teži i složeniji.

I zaista - od finansijske i ekonomske krize, s kraja prve decenije ovog vijeka, preko bezbjednosnih izazova i konfrontacija, pa do pandemije sa kojom smo sada suočeni - Evropska unija i njihovo balkansko susjedstvo su bili izloženi brojnim situacijama koje su ugrozile, otežale i usporile proces evropskih integracija. Neki čak kažu - i zaustavile.

KRIZA I TRAMP

Posljednje četiri godine su, i tom kontekstu, bile posebno teške. Krizi u EU se pridružila, da se tako izrazimo, neuobičajena američka politika, oličena u D. Trampu.

Nije na nama, naravno, da dajemo definitivne ocjene uticaja i efekata odlazeće američke administracije na evropske i balkanske prilike, ali - gledano sa evropske strane tog partnerstva - koje se decenijama činilo solidnim, neupitnim i najvažnijim (pa i u većini balkanskih prijestonica - sa izuzecima - a jasno je o kome se tu može raditi i ko tu može biti izuzetak, i zašto) - ta se politika iz Bijele kuće, u mandatu koji broji posljednje sedmice i dane, nije doživljavala kao naročito konstruktivna i efikasna.

Donald Tramp i njegov balkanski izaslanik Ričard Grenel su napravili oštar zaokret u pravcu koji je odgovarao njihovom poimanju stvari i projekciji svijeta, ali i njihovih interesa u američkom biračkom tijelu. Vidjeli smo sa koliko uspjeha - i ovamo, i tamo. Jasno je, ipak, da Bajdenova administracija neće slijediti Tramp-Grenel logiku i metode na Balkanu, o čemu smo već pisali.

Bez obzira na to, male su, ili nikakve, šanse da se značajnije promijeni percepcija i stav u ogromnoj većini zemalja - članica EU u kontekstu spremnosti njihovog javnog mnjenja i, sljedstveno tome, njihovih političkih struktura i predstavnika, da se razmišlja o proširenju EU u sagledivoj budućnosti.

O tome, manje ili više otvoreno i transparentno, govore svi evropski dokumenti i izvještaji. To je realnost, koliko god da se trudimo da vjerujemo u suprotno. Nema evropskih političara koji hrle u izbornu kampanju sa planom proširenja EU na Balkan.

IZAZOVI

Zato je - da sa vratimo na početak ovog teksta - za iskrene i autentične zagovornike i podržavaoce evropskog puta Crne Gore od posebne važnosti i značaja da ne dozvole situaciju u kojoj bi njihove legitimne i realistične primjedbe, stavovi i komunikacije prema EU mogle biti shvaćene i interpretirane, kako u Briselu, tako i kod nas, ovdje u Crnoj Gori i u našem okruženju (posebno onom gore nepomenutom, koje gorko žali zbog odlaska Trampovog ,,modus operandi“ sa Balkana) - kao nekakvo "napuštanje evropskog puta", ili, još šire i gore, kao "otklon od evro-atlantske orijentacije" ili, najgore, kao "okretanja leđa Zapadu".

Nema o tome riječi, naravno, i nikome to ne pada na pamet, ali je fabrikovanje paralelne stvarnosti kod nas odavno uzelo maha - ne samo kada je o našoj crkvi riječ.

Podsjećanja, upozorenja i poruke, pa i one kritičkog karaktera, koje upućujemo Briselu i njihovim predstavnicima (među kojima je g. Oliver Varhelji bio najintrigantnija adresa u nekoliko posljednjih mjeseci) nisu, niti mogu biti "dokaz" da bi oni, koji više od dvije decenije vode i slijede evropsku politiku i generalnu evro-atlantsku agendu, pa i u njenim najizazovnijim segmentima (odnos prema Ruskoj Federaciji, na primjer) mogli sada, volšebno, postati nekakvi anti-evropejci i ljutito-uvrijeđeni bjegunci od sopstvene dvadesetogodišnje prozapadne politike. Nema tu logike, niti i jednog poteza koji bi to sugerisao - i to Evropljani vide i znaju.

Ali, kako se u životu, pa i u politici i diplomatiji, uglavnom radi o percepcijama i utiscima, iskreni zagovornici crnogorske evropske politike treba - danas posebno - da prilaze iskazima javne podrške ili benevolencije i popuštanja EU (i odlazeće SAD administracije) prema nekim očigledno nedemokratskim, ne-evropskim i antizapadnim praksama i potezima njihovih novih/aktuelnih partnera u Crnoj Gori - pametno i oprezno. "Cum grano salis", dakle.

To nikako ne znači da treba ćutati. Naprotiv. Nije ni evropski, ni crnogorski ćutati. Ali, da bi izbjegli da se kod nas, u našoj Crnoj Gori, desi ta istorijska zamjena teza, zlobna i destruktivna u svojoj srži i u svojim mogućim posljedicama - treba prebroditi, mudro i smireno, ali i dostojanstveno i odlučno - i ovu fazu površnog odnosa i marginalne pažnje Evrope prema Balkanu.

CRNOGORSKI PUT

Ne dešava se to prvi put - da Evropa nema previše vremena za Balkan - zaokupljena svojim jadima i problemima. Nije to novost bila ni u onoj daljoj povijesti, u kojoj se čuju posljedice hitaca u Sarajevu, niti u ovoj, najnovijoj, sa još uvijek svježim i nezacijeljenim strašnim ranama tragičnog rata na prostorima bivše Jugoslavije, čiji nas zli duhovi i dalje prate, sve do poslaničkih klupa i novih imenovanja u najvišem crnogorskom domu.

Naša je obaveza da ostanemo Evropljani - čak i onda kada naši evropski prijatelji, u trci i žurbi da pomognu i podrže ono što im se može učiniti evropskim i demokratskim, poželjnim i dopustivim u malenoj Crnoj Gori, govore i rade nešto što možda, koliko već sjutra, neće govoriti i raditi. Nije to ni prvi, ni posljednji put.

Zato, kada čujete opet evropske riječi i poruke za koje vam se učini da ste ih ranije mnogo puta čuli, sjetite se da to možda i nije toliko loše. Ne živi se od tih diplomatskih formula, inače.

Evropi ćemo oprostiti greške. Znamo već sada da to, zapravo, nisu bile greške, već retorika prilagođena trenutku, tako slična prohujalim trenucima, koliko nas pamćenje služi. Naše bi greške - razočaranje i indignacija Evropom sada bile loše. Neoprostive, čak.

Da bi Crna Gora imala evropsku perspektivu i evropsku budućnost, treba prvo da odbrani i sačuva svoj integritet i identitet. Nema evropskog političara, a još manje evropskog zvaničnika, koji treba da se ljuti kada ih na to podsjetimo. Ni jedan od njih nije pošao u Evropu, niti je dio njenih institucija, na osnovu negacije i brisanja identiteta nacije i države koja ga je tamo poslala i koju predstavlja.

Niko to nije zaboravio - pa neće ni Evropljani iz Crne Gore.

(Autor je crnogorski političar i diplomata, crnogorski ministar vanjskih poslova u vrijeme obnove državne nezavisnosti i sadašnji ambasador pri Svetoj Stolici. Iznijeti stavovi i mišljenja ne odražavaju nužno zvanične crnogorske pozicije)