Mentalni rat ili: kako golim rukama oteti državu

Mentalni rat je tip specijalnog rata. Karakteriše ga agresorska namjera jedne zemlje da drugoj zemlji i najvećem nacionalnom entitetu u njoj radikalno izmijeni kolektivnu i individualnu mentalnu strukturu da bi je tako trajno potčinila sebi... Kada pređe na stranu neprijatelja, poraženi u mentalnom ratu prihvata njegovu ideologiju. S njom prihvata i neprijateljstvo prema vlastitom bivšem identitetu i njegovim nosiocima. Tako se regrutuju savremeni janičari!

Za Antenu M piše: Milenko A. Perović 

Velikosrpstvo kao ideološka doktrina od nastanka  je postojanje Crne Gore držalo za ozbiljnu smetnju svojim ekspanzionističkim i hegemonističkim ciljevima na Balkanu. Razlog i smisao postojanja ono je dobilo isključivo zahvaljujući mandatu na takve ciljeve koji su mu od sredine 19. vijeka dale velike sile toga vremena. One su bile jednako zainteresovane da dugo očekivani slom Otomanske imperije iskoriste da bi zagospodarile centralnim Balkanom u post-turskom vremenu. Vidljivija je ta zainteresovanost bila kod Austrije i Rusije, ali ona nije bila ništa manja kod Engleske i Francuske.

U Zahovom konceptu „Načertanija“ – pisanom engelskom i podržanom francuskom rukom – horor vacui od nestanka Turske kao sile koja kontroliše Balkan trebalo je prevladati projekcijom južnoslovenske države okupljene oko Srbije. U Garašaninovom „Načertaniju“ – koje su, svaka iz svojih razloga, mogle podržati Austrija i Rusija -  ovaj geopolitički prostor valjalo je popuniti totalnom rekonstrukcijom post-turske Srbije i njezinim rastezanjem na znatnije nesrpske prostore na Balkanu, dakle, „Velikom Srbijom!“

Velike sile su tako probudile velikodržavni apetit rane srpske državne „elite.“ On je odmah počeo djelovati kao centripetalna sila koja u Srbiju sa svih strana privlači različite narode te – s golemim povijesnim i etničkim diskontinuitetom - stvara od njih srpski narod. Opredmetio se on i u intenciji za srbizacijom okolnih pravoslavnih naroda, u prvom redu onih u Crnoj Gori, Bosni, Hercegovini, Hrvatskoj i Makedoniji. Tako je srpsko velikodržavlje utemeljeno kao instrument za stvaranje velikosrpstva. Velikosrpstvo je povratno svoju primarnu svrhu našlo u programima velikodržavlja! Vremenom su oni postali dvije strane istoga procesa.

Ideolozi velikosrpstva shvatali su da se u njihovim velikodržavnim planovima crnogorska smetnja ne može otkloniti klasičnim ratnim sredstvima ni programima srbizacije pravoslavnog življa koji su primjenjivani u Bosni, Hercegovini, Hrvatskoj i Makedoniji. Neprihvatljiva im je bila misao da se ona može obrnuti u korektno političko savezništvo s Crnom Gorom, koje bi se držalo na uvažavanju obostranih interesa. Držeći Crnu Goru za smetnju u ostvarenju svojih namjera, ovi ideolozi joj nikada nijesu namjeravali priznati državni, nacionalni, kulturni, jezički, vjerski etc. identitet i subjektivitet. 

Crna Gora u planovima „Velike Srbije“ nije mogla biti uistinu smatrana saveznicom. Za njene ideologe, Crna Gora to nije bila ni kad je formalno sa Srbijom bivala u ratnim savezništvima. Nije to bila ni kada su ove dvije zemlje bile ravnopravne članice jugoslovenske federacije, ni kada su bile svezane u „krnju Jugoslaviju“ i „državnu zajednicu,“ napokon, ni kao  samostalne države poslije crnogorskog referenduma 2006. godine.  

U velikosrpskim velikodržavnim planovima Crna Gora je uvijek postojala samo kao objekt hegemonističkih želja, kao „prisajedinjena“ i utopljena u Srbiju ili kao „teritorija“ pod političkim, kulturnim, vjerskim i ekonomskim patronatom Srbije. Njen odnos prema Crnoj Gori uvijek je računao s osvajanjem koje je vođeno sui generis ratnim ciljem. Ideolozi velikosrpstva nikad nijesu ni skrivali da im je namjera u uspostavljanju trajnog srpskog gospodarenja nad Crnom Gorom i njenim sakralnim, kulturnim i privrednim resursima.  

Za ostvarivanje toga ratnog cilja nije se moglo posezati za klasičnim ratnim sredstvima. Izuzetak čini okupacioni period od 1918. do 1941. godine te njegov „prirodni“ produžetak u Drugom svjetskom ratu u borbi četništva protiv obnove crnogorske državnosti i crnogorske nacije!  Velikosrpskim ideolozima - od Garašanina do danas - nametao se problem rješavanja svojevrsne crnogorske kvadrature kruga ratnog osvajanja koje se ne može provoditi klasičnim ratom. Osnove strategije rješavanja ovoga ambivalentnog zadatka oni su postavili još u 19. vijeku, a u potonjem vremenu su je usavršavali. Ključna ideja u ovoj strategiji je uporni rad - sredstvima različitih oblika specijalnog rata - na radikalnoj izmjeni opšte crnogorske povijesne samosvijesti koja bi se opredmećivala kao izmjena nacionalne i vjerske strukture Crne Gore u konkretnim programima njene generalne srbizacije.

Savremeno vojno iskustvo dopušta da se ovaj oblik rata nazove mentalnim ratom! Štaviše, na primjeru mentalnog rata velikosrpstva protiv Crne Gore mogao bi se naučno generirati paradigmatski model za razumijevanje srodnih tipova rata u današnjem svijetu, sve od kolonijalnih ratova do savremenih „obojenih revolucija.“

Šta je mentalni rat?

Bogato iskustvo Zapada - od početaka kolonijalističkih pohoda na zemlje Trećeg svijeta do danas - u provođenju strategija mentalnog rata još se nije opredmetilo u odgovarajućim teorijskim refleksijama, u kojima bi se mentalni rat kao posebni fenomen razdvojio od psihološkog rata.

Na drugoj strani, pojedini ruski politikolozi i vojni teoretičari u potonje vrijeme utvrđuju da tridesetogodišnja amerikanizacija ruskog društva nije prevashodno posljedica spontanih kulturnih uticaja, nego da joj u osnovi stoji vrlo osmišljeni oblik specijalnog rata. Iako se u nekim sredstvima i ciljevima taj oblik rata poklapa s manifestacijama drugih tipova specijalnog rata, u onome glavnome on je osoben te zaslužuje posebno ime. Nazvali su ga zato mentalnim ratom.

Izvjesno, naučne diskusije o ovom tipu rata nalaze se u početnom stadiju. One se još orijentišu prema zadatku razgraničavanja pojma mentalnog rata od psihološkog, informacionog, specijalnog ili hibridnog rata i sajber rata.

Ako se prvi rezultati tih diskusija posreduju s promišljanjem specifičnosti crnogorskog povijesnog iskustva, dolazi se do čvršćeg pojmovnog određenja. Mentalni rat je  tip specijalnog rata. Karakteriše ga agresorska namjera jedne zemlje da drugoj zemlji i najvećem nacionalnom entitetu u njoj radikalno izmijeni kolektivnu i individualnu mentalnu strukturu da bi je tako trajno potčinila sebi.

Ova odredba se ne odnosi na spontane povijesne procese u kojima se ostvaruju kulturni, civilizacijski i drugi uticaji pojedinih zemalja i naroda na druge. Za identifikaciju mentalnog rata presudna je namjera da se mogućnosti uticaja iskoriste za strategiju uspostavljanja trajne dominacije, sve do asimilacijske izmjene njegove mentalnosti, identiteta i samosvijesti.

Mentalnost (mentalitet) je povijesno uspostavljeni, relativno stabilni kolektivni karakterni sklop jedne lokalne, narodnosne, nacionalne ili državne zajednice. U njoj se sjedinjavaju intelektualni, voljni, emocionalni i podsvjesni karakter veće skupine ljudi u svojevrsnu kolektivnu individualnost, kao dominantni tipični socijalni karakter (E. From). Vaspitanjem i socijalizacijom pojedinaca ona se povratno uspostavlja kao individualizovani tipični karakter, socijalni karakter koji se interiorizira u individuama. On je sačinjen od karakterističnog pogleda na svijet, načina mišljenja, životnog senzibiliteta, načina djelovanja, načina ispoljavanja ośećanja, izbora životnih vrijednosti i orijentacija te ukorjenjivanja bitnih oblika životnih navika.

Mentalnost je opredmećena u svijesti ljudi jezikom, kulturom, tradicijom, religijom te najrazličitijim kolektivnim i individualnim iskustvima. Razori li se, otme ili negira jezik jednoj zajednici, ona će se stropoštati u vlastitu negaciju! Iste posljedice ima radikalno otrzanje od vlastite kulture, tradicije, religije etc. U ovim duhovnim formama čuvaju se u poopštenom obliku običajno stabilizovani tipični načini mišljenja, htijenja, uvjerenja, ośećanja, temperamenta, životnih vrijednosti i orijentacija te motiva i modela ponašanja ljudi. Njihova mentalitetska sinteza  određuje da se u njoj misao ne odvaja od volje, emocija, načina spoznaje i temperamenta. Ona se akumulira u kolektivno nesvjesnom i iz njega - kao iz sistema kulturnih arhetipova - izranja u bitnim manifestacijama života.

Mentalni rat vodi se za radikalnu izmjenu mentalnosti protivnika u cilju njegovog trajnog podvlašćivanja i asimilovanja. Totalni rat počiva na drastičnosti ciljeva i mjera kojima su imanentne genocidne namjere, tj. satiranje svih protivnikovih ljudskih i materijalnih resursa. Mentalni rat implicira posve drugačiji tip drastičnosti satiranja duše i duha protivnika! U njemu se ratni protivnici ne ubijaju, nego mentalno preobraćeni regrutuju u svoje trupe. Vodeći cilj mentalnog rata je preobraćanje kolektivne i individualne mentalnosti protivnika da bi mu se nametnula mentalnost pobjednika! Preobraćanje je usmjereno na „uništavanje samosvijesti“ protivnika, na „izmjenu mentalne, civilizacijske osnove društva protivnika.“

Po toj svrhi mentalni rat ima drugačiji karakter od psihološkog, hibridnog, informacionog rata i sajber-rata. U psihološkom ratu nastoji se propagandom, demonstracijom sile i drugim psihološkim sredstvima ostvariti uticaj na protivničku vojnu silu i stanovništvo. Da bi protivnik bio pobijeđen, valja ga dovesti u stanje demoralizacije. To se najbolje postiže nametanjem krive percepcija stvarnosti. U specijalnom ili hibridnom ratu, umjesto konvencionalnog vojnog sukoba, provode se različite ekonomske, obavještajne, propagandne, sajber operacije etc. radi slabljena ili uništavanja protivnika.

U mentalnom ratu je moguće služenje sredstvima i metodama navedenih tipova rata. Međutim, nije on usmjeren samo na informaciono djelovanje, trenutne propagandne efekte, zabune, dezinformacije i demoralizacije etc. U njemu se nastoji ostvariti uticaj na protivnikov način mišljenja, duševni sklop, emocionalnost i podsvjesnu strukturu kolektivnog i individualnog.

Cilj klasičnog oružanog rata je uništavanje žive sile. Cilj sajber rata je uništavanje infrastrukture protivnika. Cilj mentalnog rata je uništavanje samosvijesti putem promjene fundamentalnih kolektivnih i individualnih životnih orijentira, unošenjem konfuzije u poimanje dobra i zla, izmjenom kulturnog jezgra nacije, izmjenom sadržaja i smisla religioznosti te opšteg životnog senzibiliteta.

Za vođenje mentalnog rata potrebni su dugo vrijeme i značajna finansijska sredstva. Za „obrtanje pameti“ neprijatelja treba vremena. Za sve moguće oblike manipulacije ljudskom samosviješću treba novaca i specijalista. Da bi se kolektivna i individualna samosvijest uspješno promijenile u željenom smjeru, potrebno je sistematski iskorjenjivati njihovu ciljno-racionalnu, mentalitetsku i povijesnu osnovu. Istorijskim revizionizmom ona se odsijeca od vlastitog korijena. Simultano joj se kalemi lažni povijesni korijen, koji je sačinjen montažom mnoštva lažnih predstava o sebi i svijetu.

Jedno i drugo dio su strategije negacionizma. Ona se sastoji u navođenju ratnog protivnika da obezvrjeđuje i počne prezirati vlastiti genuini nacionalni, jezički, vjerski i povijesni identitet, da ga se počne postepeno odricati, da se prema njemu počne odnositi mizološki, napokon, da počne raditi na njegovom zatiranju i uništavanju. Sve faze ove mentalitetsko-identitetske metamorfoze praćene su ukorjenjivanjem ideologije pobjednika u svijesti pobijeđenoga. Kao što su nekad pagane preobraćali u hrišćanstvo silom, strahom, prevarom, podmićivanjem i mistifikacijom, ratni pobjednici u mentalnom ratu preobraćaju poražene tako što im nameći svoj pogleda na svijet, vrijednosti i identitet.  

Preobraćanje rezultira u identifikaciji s protivnikom, „prelaženjem na stranu neprijatelja.“ Dok traje mentalni rat, prvi „preobraćenici“ postaju peta kolona neprijatelja. Kad se rat završi, jedan dio „preobraćenika“ - kao u kolonijalnim ratovima - postaje uslužni niži upravni aparat pomoću koga pobjednici gospodare osvojenim ljudskim dušama i teritorijama! Bitan momenat preobraćanja je nacionalna konverzija. Ona implicira kulturnu, jezičku i vjersku konverziju. Tako se „golim rukama“ osvajaju tuđa država i tuđa nacija, tuđi mentalitet!

U procesu „prelaženja“ događa se identifikacija s dojučerašnjim neprijateljem te akumulacija energije mržnje prema vlastitoj dosadašnjoj samosvijesti, posebno mržnje prema pripadnicima svog nacionalnog, jezičkog, kulturnog, vjerskog etc. identiteta koji se nijesu dali prevesti na stranu neprijatelja. Kada pređe na stranu neprijatelja, poraženi u mentalnom ratu prihvata njegovu ideologiju. S njom prihvata i neprijateljstvo prema vlastitom bivšem identitetu i njegovim nosiocima. Tako se regrutuju savremeni janičari!

Poslije klasičnog rata, moguće je obnoviti živu silu i infrastrukturu poraženog. Poslije mentalnog rata, vrlo teško se može očekivati da poraženi obrne tok evolucije samosvijesti i vrati je u izvorno prvobitno stanje. Bitne posljedice mentalnog rata najčešće se ne pokazuju odmah, nego kroz pokoljenje.

U cjelini, pojmom mentalnog rata mnogo bolje se može opisati i objasniti dugi proces srbizacije Crne Gore i Crnogoraca, nego li amerikanizacije Rusije.