Svijet bezglavo srlja ka provaliji

Piše: Zekerijah Smajić

“Evropa građana” formalno je stvorena Lisabonskim reformskim ugovorom s kraja 2009. godine i od tada takva floskula nikada nikome s vrha piramide evropskih institucija ne silazi s jezika.

Zbog takvog manira bi se moglo zaključiti da Evropska unija ne bi bila balkanizirana svojim velikim proširenjem na Zapadni Balkan kako smatraju zapadni euroskeptici i konzervativni čuvari “Stare Evrope”, već je samu sebe balkanizirala davno, upravo vlastitim talentom za demagodiju.

Skoro deceniju prije Lisabonskog ugovora Evropska unija je pokušala pronaći put do građana i preko Konvencije o budućnosti Evrope koju je 2002. i 2003. godine po volji evropskih lidera moderirao tada visoko respektovani bivši francuski predsjednik Valery Guiscard d'Estaing.

Namjera je bila reformiranje ugovora EU u cilju izrade prvog evropskog ustava i priprema za veliko proširenje 2004. godine kada je istovremeno primljeno deset zemalja srednje i istočne Evrope među kojima i Slovenija kao prva od ex-jugoslovenskih republika.

Krah utopije o Sjedinjenim Državama Evrope
Ova ustavnopravna pustolovina bivšeg francuskog predsjednika završena je neslavno jer su upravo Francuska, prva, a zatim i Nizozemska, odbile predloženi prijedlog prvog evropskog ustava koji je Uniju vodio ka federalizaciji i stvaranju Sjedinjenih Država Evrope. Ali evropske građanke i građani su deklarativno ostali u središtu svake od dvadestak ključnih politika Unije i formalno srce svake niti kojima je punih sedam decenija ona stvarana.

U svarnosti, uloga građana u odlučivanju unutar zajedničkih institucija bitno je drugačija izuzme li se od oko 440 miliona stanovnika tek 705 zastupnika Evropskg parlamenta koje građani biraju neposredno na evropskim parlamentarnim izborima.

Da je EU i po svim drugim institucijama odlučivanja bliža građanima, tema evropske budućnosti ne bi danas bila toliko aktuelna. Niti bi se toliko forsirao princip o sveevropskom plebiscitu o ključnim izazovima i prioritetima u osposobljavanju EU i Evrope za novu epohu. Pitanje je, međutim, može li Evropska unija samo debatama promijeniti sebe i prilagoditi Evropu za nove teške izazove – za doba krcato realnim strahom i još realnijim neizvjesnostima?

Sve je počelo od Macrona

U autorskom članku za više uticajnih evropskih medija, napisanom u martu 2019. godine u panici zbog pomame evropske radikalne desnice uoči posljednjih izbora za Evropski parlament, aktuelni francuski predsjednik Emmanuel Macron je predložio pokretanje hitne sveevropske „Konferencije za Evropu“ u koju bi bili uključeni svi građani Evropske unije. I uspio je: evropska desnica je na evropskim izborima 2019. poražena; proevropske stranke su ostale parlamentarna većina; ideja EU je odbranjena.

Nakon izbora za predsjednicu Evropske komisije krajem novembra iste godine, Ursula von der Leyen je Macronovu ideju obogatila proširenim naslovom i uključila je u svoje političke smjernice, a kasnijom deklaracijom o budućnosti Evrope u debatu su osim građana Unije uključeni i građani ostatka Kontinenta.

Konferencija o budućnosti Evropske unije zvanično je započela na Dan Evrope 9. maja, a zaključci i preporuke bi trebali biti pripremljeni do proljeća naredne godine.

Tada će Francuska predsjedavati Vijećem EU i upravo bi tada, čini se, Macron mogao aktivirati kandidaturu za vlastiti reizbor na funkciju francuskog predsjednika. Cinici smatraju da ovakav hodogram Konferencije nije slučajan već solidna kompenzacija za ideju koju je von der Leyen lakomo posvojila od neumornog entuzijaste među evropskim liderima.

Koliko je realna vladavina građana?

Zadavanje smrtonosnog udarca euroskepticizmu i uspostava dugoročnih, stvarnih i poštenih odnosa s građanima, izazov je koji čini suštinu Konferencije o budućnosti Evrope.

Ovakvi ideali su međutim ugroženi već samom činjenicom da Evropska unija ne odustaje od koncepata angloameričkog neoliberalizma niti se distancira od dosadašnjih negativnih efekata globalizacije koji neizbrojivom količinom primjera pokazuju da je takav put nepravedan i nepošten upravo prema ‘običnim’ građanima.

Evropska unija je posljednjih decenija bila među prvima koja je svim ljudima svijeta tumačila da je čovječanstvu neophodna jednakost, vladavimna prava i solidarnost te kako će nam upravo globalizacija, robotizacija i nove IT tehnologije omogućiti da brže ostvarimo svoje snove. Prve dvije decenija 21. stoljeća međutim pokazuju da globalna zajednica bezglavo srlja ka dosad neviđenoj provaliji nejednakosti, diktatorske demokratije i bespravlja, a da su aktuelne globalne migracije tek posljedica toga. U svemu ovome Evropska unija nije bila po strani.

Da li bi već ovo mogli biti dovoljni razlozi za vjerovanje da će se građani Evrope ovoga puta prenuti i uključiti u stvaranje Evrope za narednih pet, deset ili pedeset godina; u traženje puta za Evropsku uniju svojih snova; i da li bi u toj avanturističkoj priči predstavnici mladih mogli biti glavni junaci?

Opasnosti fanatičnog militarizma

Ako su istinite tvrdnje futurologa da će budućnost biti u rukama onih koji posjeduju DNK svakog građanina, bioinžinjerig-formule i algoritme za upravljanje voljom pojedinca i nadzor nad svjetskom populacijom, onda evropski građani zasigurno nisu sila od koje će zavisiti suština evropskih i globalnih promjena. Ništa od gore navedenih poluga novog svijeta nije u rukama ‘običnijh’ građana i mladih koje Konferencija o budućnosti Evrope poziva na debatu. U njihovim rukama nisu ni globalne finansije, skrivene tehnike ‘duboke države’, tajne lože, vojne tehnologije, farmacija, antivirusna odbrana, niti politička moć.

Jedan od najinovativnijih mislilaca današnjice, pisac bestselera i izraelski profesor svjetske historije, Yaval Noah Harari, čak smatra da kolikogod dosadašnji mehanizmi globalizacije i internetske veze uspješno premošćivali fizičke razdaljine među državama, isto toliko su to pošasti koje vode ka neizbježnom klasnom raskolu i bijedi dominantne većine čovječanstva. A iz gladi, bijede, nejednakosti i nepravde, zar ne, izranjaju svakojaka buntovništva i revolucije s nemogućom predvidljivošću njihovih razmjera, trajanja i konačnog ishoda, pogotovo u vremenu fanatičnog militarizma širom svijeta kakav nije viđen od vremena Adolfa Hitlera.

Dnevnopolitičko spletkarenje ubojica vizionarstva

Ono što prije zvaničnog početka Konferencije o budućnosti Evrope također nije raspetljano jeste konflikt nadležnosti između Vijeća i Evropskog parlamenta. Po Vijeću, sveevrpska debata ne bi trebala biti usredsređena na reformu temeljnih evropskih ugovora jer većina članica s kraćim stažom u Uniji smatra da glavni problem nefunkcionalnosti zajedničkih institucija nje u evropskoj pravnoj stečevini i načinu glasanja, nego u ponašanju nekoliko starih članica koje determiniraju sve strateške politike i provedbene odluke Evropske unije. U Evropskom parlamentu pak smatraju da bi i o tom ‘vrelom kestenu’ posljednju riječ trebalo da imaju evropski građani.

Zar i napominjati da su predstavnci prvospomenute institucije u ovom sporu predstavnici vlada zemalja-članica, a drugi su jedini predstavnici evropske vlasti koje građani biraju neposredno na evropskim parlamentarnim izborima!

Najnovije dnevnopolitičko spletkarenje protiv Bjelorusije, kratkovide sankcije protiv ključnih trgovinskih i energetskih partnera, rusofobna politika, podaništvo i strahopoštovanje prema Sjedinjenim Američkim Državama, bezidejnost u politici proširenja – sve su to također dokazi evropske neinventivnosti i nedoraslosti za globalne izazove.

Nesposobnost za strateško odlučivanje je najopasniji neprijatelj današnje Evrope, a dnevnopolitičko spletkarenje ubojica vizionarstva unutar evropskih institucija bez kojeg nije moguća ne samo toliko potrebna ravnoteža moći na vagi globalnih previranja, već je iluzorno sanjati i o liderskoj ulozi Evropske unije u globalnom poretku u nastajanju. A upravo se o tome osebujno mašta u zanosnoj deklaraciji konferencije o budućnosti Evrope.

Rasklimanost evropske vanjske i sigurnosne politike je posebno poglavlje. S Charlesom Michelom, Davidom Sassolijem, Ursulom von der Leyen i Josephom Borrellom ove dvije strateške oblasti su srozane na nivo cirkuske zabave. Trebat će vrijeme i novi ljudi da bi se ove dvije ‘politike časti’ vratile makar u ravan prethodne evropske administracije s veteranom evropeizacije Jen-Claude Junckerom.

Nesposobnost sadašnjih čelnika da prepoznaju vizionarstvo iz kojeg je Evropska unija iznicala još od 18. stoljeća, a ni nepotizam balkanskog soja, ne mogu se izliječiti samo sveevropskom građanskom debatom.

Još mnogo pitanja bez odgovora

Pitanje je također da li je strateški prioritet Evropske unije takozvani „zeleni dogovor“ o nultom zagađenju do 2050. godine, digitalna tranczicija ili je to ipak postkovid stravrnost koja, čini se, izaziva zebnju kod svih ljudi Planete osim kod onih jedan posto najbogatijih koji posjeduju više od polovice bogatstva cijelog čovječanstva. A među tih jedan posto bogatih su naravno i onih 100 najbogatijih pojedinaca koji posjeduju više bogatsrva nego četiri milijarde ostalih ‘običnih’ građana. A među tih stotinu većina je korona virus preživjela u još većem bogatsvtu i rastrošnosti nego prije pandemije.

Ni Evropa ni Evropska unija nisu mimo takvog svijeta. Zbog toga se i nameće tako teško pitanje: da li ovakva Evropska unija može promijeniti samu sebe, i može li upravo ona prilagoditi Evropu za epohu enigmatskih izazova?