Aleksandar Radoman: Strah od razlike kao povod za mržnju

Piše: Aleksandar Radoman

U zvaničnome saopštenju povodom kongresa GP Ure dato je obrazloženje zašto je taj događaj zakazan baš za 4. jul – „kao datum koji se obilježavao kao Dan borca, u čast donošenja odluke o podizanju ustanka širom okupirane Jugoslavije na početku Drugog svjetskog rata, s ciljem da se ukaže na antifašizam kao jasnu determinantu savremene Crne Gore“.

Tako je partija koja je na vlast dovela otvorene negatore crnogorskoga antifašističkog nasljeđa, a za premijera izabrala nesretnjika koji poručuje da ne treba slaviti Dan pobjede nad fašizmom i kleči na spomeniku četnika, čiji je jedini cilj bio uništenje jugoslovenskoga antifašističkog pokreta u Drugome svjetskom ratu, proklamovala da joj je do antifašizma neobično stalo.

Potvrdila je još jednom tako Ura da je, bar kad je njihova stranka posrijedi, premijer u pravu što tvrdi da je u crnogorskoj politici prisutan „nemoral i političko licemjerje“.

Fašizam je u nas imao razna lica, od onoga neskrivenoga tokom Drugoga svjetskog rata, kad je dio Crnogoraca upregnut da ratuje za kralja i otadžbinu, ali ne protiv okupatora nego protiv antifašista i onih koji nijesu zadovoljavali „rasni“ kriterij, preko onoga tokom potonjih balkanskih ratova, kad su po BiH i Hrvatskoj, podstaknuti tiradama vjerskih velikodostojnika i narodnih tribuna, bili upotrijebljeni za prljave ciljeve „vjekovnog razgraničenja“ s neprijateljem pravoslavlja, pa do današnje mržnje koju emituju zadojeni Amfilohijevim propovijedima i pokličima njegovih sljedbenika, što odijum prema antifašizmu zasad iskazuju samo skrnavljenjem spomenika i ponekim fizičkim obračunom s onima koji su „drugačiji“ i time neuklopivi u njihove naopake, fašistoidne koncepcije svijeta.

Istorijat svih verzija fašizma na ovim je prostorima bio usko vezan s velikodržavnim projektima, a njih na Balkanu redovno prate pogromi, masovni zločini nad onima koji se ne uklapaju u projektovani nacionalni i državni okvir, dok su povodi za zločine po pravilu argumentovani upravo repertoarom fašistoidnih konstrukcija.

Kako u knjizi Bijeda malih istočnoevropskih naroda veli Ištvan Bibo, na ovim se prostorima izrodio „najstrašniji monstrum modernoga evropskog razvoja: antidemokratski nacionalizam“. Pa ako demokratiju u osnovi karakteriše odsustvo straha od razlika, u antidemokratskome nacionalizmu taj strah je zapravo dominanta. U potonjih 100 godina Crnogorci su nekoliko puta učestvovali u fašistoidnim pogromima nad drugim narodima, uklapajući se tako u koncept o kojem piše Bibo, u kojem je „strah od razlika“ pokretač ośećaja ugroženosti koji potom, posljedično, vodi u krvave odmazde prema nosiocima te „razlike“. „Strah od razlike“ i u čuvenom eseju „Vječni fašizam“ Umberta Eka označen je kao jedan od prepoznatljivih elemenata fašizma.

VELIKI ZLOČINI

Prvi od tih pogroma, koji bismo danas mogli smatrati pretečom fašizma na ovim prostorima, zbio se novembra 1924. godine u Šahovićima, kad je izvršen stravični zločin nad lokalnim muslimanskim stanovništvom. Ubijeno je po nekim izvorima preko 1000 civila, dok je preživjelo stanovništvo raseljeno.

U februaru 1943. godine na teritoriji śeverne Crne Gore, istočne Bosne i jugozapadne Srbije četnici pod komandom Pavla Đurišića izvršili su zločin nad muslimanskim stanovništvom koji bi se savremenom pravnom terminologijom kvalifikovao kao genocid. Broj žrtava toga jezivog krvavog pira prelazi brojku od 9200, pri čemu, po Đurišićevu izvještaju, 8000 žrtava čine žene, đeca i starci.

Samo pola vijeka kasnije genocid je ponovljen. Projektant posljednjeg velikog zločina u Evropi u 20. vijeku bio je Slobodan Milošević, i po ocu i po majci Crnogorac. Njegov saizvršilac u BiH, odgovoran za stotine hiljada mrtvih opet je bio etnički Crnogorac, Radovan Karadžić.

Neprijatelj je u svim tim istorijskim situacijama bio vjersko drugo, a crnogorsko se društvo, kako se čini, nikad nije zaista suočilo s tim zločinima, o čemu svjedoče i savremeni pokušaji rehabilitacije Pavla Đurišića ili prijedlog podržan od beranskoga Savjeta za imenovanje ulica da se u tome gradu jedna ulica nazove imenom Karadžićeva generala Ratka Mladića, direktno odgovornog za genocid nad Bošnjacima u Srebrenici, opsadu Sarajeva, etničko čišćenje Istočne Bosne i dr.

Iako podržan i od lokalnih Demokrata koje se i dalje lažno predstavljaju kao građanska stranka, prijedlog je odbacio predśednik Opštine, ali ne zbog genocida, već što ne zadovoljava birokratski uslov da je od smrti onoga čije ime ulica treba ponijeti prošlo 20 godina! U drugoj, pak, crnogorskoj opštini, Nikšiću, nedavno je za predśednika opštine, i to glasovima navodno građanskih stranaka Ure i Demokrata, izabran neskriveni poklonik četničkoga pokreta, kojem uriniranje po spomeniku Ljubu Čupiću nije predstavljalo problem zbog samoga čina, već zbog komunalnih razloga.

Kad se sumiraju rezultati svih crnogorskih zločina u potonjih sto godina, izvjesno je da su posrijedi stravični pogromi činjeni u ime velikodržavnih planova. Ti su se velikodržavni planovi nekad odazivali na Velika Srbija, nekad na Homogena Srbija, a nekad na „Svi Srbi u jednoj državi“.

Crnogorci su se tako pokazali kao revnosni izvršioci tuđih hegemonističkih ambicija. Da su, pak, ti planovi utemeljeni na ideologiji krvi i tla nema nikakve sumnje, budući da je „sandžačka operacija“ crnogorskih četnika bila zasnovana na instrukciji Draže Mihailovića Pavlu Đurišiću i Đorđu Lašiću od 20. 12. 1941. godine kojom je u tački 4 propisano „čišćenje državne teritorije od svih narodnih manjina i nenacionalnih elemenata“, uz dodatni naglasak da Pešter treba „očistiti od muslimanskog i albanskog življa“.

Pola vijeka docnije, u BiH je izvršen genocid, zasnovan takođe na fašistoidnim premisama, na osnovu ratne platforme 6 strateških ciljeva „srpskog naroda u Bosni i Hercegovini“ koju je 12. maja 1992. godine donijela tzv. Narodna skupština Srpske Republike Bosne i Hercegovine i koja je predviđela, između ostaloga, „državno razgraničenje“ Srba i ostalih naroda u BiH, podjelu Sarajeva na dva dijela te etničko čišćenje Podrinja i Posavine.

VEĆ VIĐENO

Crna Gora danas neodoljivo podśeća na BiH s početka devedesetih, kad je ideja o građanskoj državi poražena ulaskom u vlast Karadžićeva SDS-a, čiji je politički program bio utapanje BiH u Savez srpskih država. Epilog je poznat.

Za razliku od BiH, đe su vlast početkom 90-ih formirale tri nacionalne stranke, u Crnoj Gori, pak, velikodržavne stranke dobile su priliku da učestvuju u vlasti s cijelih 90 odsto udjela, a to su im omogućili pseudograđanisti što su na fabrikovanom narativu o dva istovjetna nacionalizma od kojih Crnoj Gori prijeti podjednaka opasnost, pružili ruku onome uvoznom, istorijski potvrđenom klerofašizmu koji je dobio priliku da Crnu Goru preoblikuje spram tuđih interesa.

Početkom devedesetih za realizaciju fašistoidnih namjera u BiH upregnuta je Jugoslovenska narodna armija potčinjena Slobodanu Miloševiću i njegovim političkim apetitima, dok najveća opasnost po Crnu Goru danas kao građansko, sekularno i multikulturno društvo dolazi od Beogradske patrijaršije, odnosno Crkve Srbije kao ključne poluge ruskoga i srpskoga uticaja u Crnoj Gori, kako je to kvalifikovao i aktuelni rektor Univerziteta Crne Gore Vladimir Božović prije neku godinu koncipirajući plan za duhovno i kulturno porobljavanje Crne Gore.

U protekle tri decenije predanoga terenskoga rada Beogradska je patrijaršija preko svojih ekspozitura u Crnoj Gori pod maskom „povratka tradiciji“ uspostavila svoju moć i uticaj, blagodareći u dobroj mjeri i bivšoj vlasti koja je slijedeći sitne dnevnopolitičke dobiti zanemarila dugoročne štetne posljedice paktiranja s dosljednim promoterima ideologije krvi i tla.

Bazirajući svoje učenje na notorno fašistoidnim premisama – poput odbacivanja modernizma, propovijedanja iracionalizma, straha od razlike, opsesije zavjerom, kultom tradicije „izabranog naroda“ i sl. – Amfilohije Radović i njegovi sljedbenici svoju su moć gradili na platformi negiranja naroda, klerofašizmu, segregaciji, kulturrasizmu, islamofobiji, homofobiji i razgradnji temelja građanskoga i multikulturnoga društva.

I formalno preuzimanje političke moći, što su je stekli prije nešto manje od godinu dana, prijeti da trajno izmijeni lice savremene Crne Gore. Jedna od prvih vrijednosti koja se našla na udaru bio je upravo antifašizam o kojemu je Radović decenijama propovijedao kao o strašnoj bolesti „brozomori“ i uzročniku „bogoubistva“ i „bratoubistva“, istovremeno veličajući pripadnike fašistoidnoga četničkog pokreta i ratne zločince iz potonjih ratova.

Danas kad Crkva Srbije preko svojega Sinoda čini sve da zatre uspomenu na Amfilohija i nasljeđe koje se vezuje za njegov kult, ukinuvši titulu arhiepiskopa i Episkopski savjet u Crnoj Gori, za njim će, nakon što izblijede cerade i bilbordi s njegovim likom, ostati samo mržnja koju je decenijama posvećeno i neštedimice sijao.