Kako Filološki u Beogradu tretira Crnu Goru - čija je Crnojevića štamparija?

Za Antenu M piše: Jakov Marković

Pisana riječ je izvrstan svjedok vremena i jedne epohe. Književna djela Duklje, Zete i Crne Gore spadaju u jedna od najvažnih djela kod Južnih Slovena, pa i u Evropi toga vremena. Prikazuju događaje i živote ljudi koji su stvarali i oblikovali ovu zemlju. Dokaz tome su rukopisi: Regnum Sclavorum, Miroslavljevo jevanđelje, Oktoih prvoglasnik, Oktoih petoglasnik i drugi.

To pokazuje koliko je Crna Gora kulturološki bogata zemlja. Ali postoji jedan problem. Kulturološki. Od početka 19. vijeka na prostoru Crne Gore javlja se fenomen kulturne kolonizacije. Taj fenomen “stvorili” su srpski intelektualci koji su boravili i radili u Crnoj Gori u tom periodu, a posljedice njihovoga djelovanja ośećaju se i dan danas. Od osnivanja crnogorske štamparije dinastije Crnojevića na Cetinju 1493. ne prestaje njeno prisvajanje od strane drugih zemalja i kultura.

Iako je radila svega tri godine, štamparija Crnojevića predstavlja jedno od najvećih, ako ne i pojedinačno najveće dostignuće u kulturnoj istoriji Crne Gore, gledano u kontekstu vremena kad je nastala.

Kao najstarija ćirilska kod Južnih Slovena i, po mnogima, najstarija državna štamparija na svijetu, pripada svima i svakome, a najmanje onima koji su je stvorili. Tako su mnogi putopisci, istraživači, istoričari, književnici, umjetnici, crnogorsku štampariju predstavljali kao prvu srpsku štampariju. Za primjer uzmimo srpskoga i  jugoslovenskoga nobelovca Iva Andrića. U svojoj doktorskoj disertaciji Razvoj duhovnog života u Bosni pod uticajem Turske vladavine (1924) napisao je da je na Obodu, pored Cetinja, osnovana prva srpska štamparija.

Iole obrazovanome čovjeku jasno je da je ovo falsifikovanje kulture Crne Gore i pretapanje u kulturu druge zemlje.

Andrić nije izolovan slučaj, nažalost. Postojao je i dalje postoji veliki korpus srpskih intelektualaca oličenih u SANU-u koji rade istu stvar.

A da se situacija povodom kulturne kolonizacije Crne Gore nakon 2006. godine nije smirila, nego možda i intenzivirala, pokazuju manje poznati intelektualci.

Milanka Babić Vukadinov u zborniku radova Mapiranje balkanskih ruta 2: književni, kulturni i lingvistički pejzaži - evropske perspektive (Filološki fakultet Beograd) esejem Na početku beše reč: štamparije i štampane knjige na Balkanu (2021), piše da kod Srba postoje tri perioda pisane riječi: zetsko-humski (X-XII vijek), svetosavsko-raški (XIII-XIV vijek) i resavska škola (XV vijek).

Pa dodaje: „Najlepša i najznačajnija srpska rukopisna knjiga s kraja XII veka: Miroslavljevo jevanđelje.“

Ona dalje u eseju piše da se srpska štampa javlja krajem XV vijeka, kada je prednosti ove tekovine uočio Đurđe Crnojević. Autorka brani svoje teze tako što kaže da ne spori pravo da današnja Crna Gora smatra štampariju svojim kulturnim nasljeđem, ali da se u radu tretira kao i srpska, i jugoslovenska, što se može viđeti, kako kaže, u radovima najeminentnijih istraživača u Srbiji na koje se autorka poziva.

Po toj logici moguće je izvući tezu da kulturna baština nije omeđana vremenom i teritorijom sadašnjosti već se prostire kao hronotip u istorijskome trajanju jednog naroda. Jasno je da je izvjesna autorka ovog opskurnoga rukopisa zaogrnuta nacionalističkom ideologijom oličena u njihovim rakovićima, čavoškima, bećkovićima, medakovićima i sličnim. Što će autorka u fusnoti potkrijepiti sljedećim riječima: „Sve do 1. maja 1945. godine Crnogorci su bili deo srpskog naroda i to je bila samo geografska odrednica za pripadnike srpskog etnosa u Crnoj Gori, kada ih je Komunistička partija Jugoslavije proglasila posebnom nacijom. ... I danas u Srbiji, u predmetu istorija uči se da su Zeta i Duklja najstarije srpske države, bez ikakvih zlonamernih političkih konotacija od strane autorke MBV.“

Ne želi zlonamjerne konotacije, ali vjeruje u njih. Nije li to licemjerno. Ta istorija kojoj učite đecu pogrešna je. Učite ih da prisvajaju tuđe. Postavlja se pitanje zašto? Je li zbog toga što imate veliki vakuum u svojoj istoriji, pa daj crnogorsku da je dopunimo.

Sama istorija i kultura Srbije heterogena je i bogata, i ne treba nje da se stidite. Ali ne treba da prisvajate tuđe da bi ste se popunili rupu i pokazali da postojite kao narod.

Ovo je samo mali pokazatelj u kojemu pravcu ide naša kultura, umjetnost, istorija, tradicija, ako se ne stane na kraj pretapanju u druge prefikse. Vrijeme je da se siva eminencija Crne Gore, oličena u CANU, UCG i drugim institucijama, probudi iz stogodišnjega sna pogodnosti i lagodnosti i pokaže da je sposobna da brani svoju kulturu, umjetnost, tradiciju, istoriju, a ne da dozvoljava drugim zemljama da prisvajaju njenu kulturu.

Jer se onda postavlja pitanje čemu služe? A opet, možda njih i nije briga?

(Autor je istoričar umjetnosti i magistrand na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost)