Da ne bude, nijeste znali!

Piše: Darko Šuković

Predsjednik Vlade Dritan Abazović, njegov potpredsjednik Vladimir Joković i ministar pravde Marko Kovač više i ne pokušavaju da sakriju namjeru da "temeljni ugovor" sa Crkvom Srbije ekspresno spakuju kao premijerov peškeš za klero-politički vrh Beograda, kad ih, ovaj put javno i zvanično, uskoro posjeti.

Uređenje odnosa države i vjerske zajednice nikada nije jednostavan pravni posao, ali ono što Beograd očekuje da dobije od Podgorice lako je normirati. Za obavljanje toga zadatka ne moraš biti Dimitrije Davidović ili Jovan Đorđević (počivali u miru, obojica), dovoljno je biti bez ljudske savjesti, državničke odgovornosti i znanja o materiji. Sve ostalo već su napisali pravnici Crkve Srbije, kako to jednom izleće Joanikiju II. 

U ovoj priči nema nepoznanice o suštini - Beograd želi da "temeljni ugovor" ozvaniči izmaštani osmovjekovni kontinuitet Crkve Srbije na ovom prostoru, pa da sljedstveno tome crnogorske crkve i manastiri, kao kapitalan dio naše kulturne baštine i svjedočanstvo našeg istorijskog trajanja, postanu svojina Beogradske patrijaršije. Ukratko, Vlada Crne Gore treba da prepiše DNK Crnogoraca na susjednu Srbiju. To je tako i sva gicanja izvršilaca Vučićevog naloga da je drugačije, samo su drsko i bezobrazno šutiranje Crnogoraca i kompletne javnosti u zdrav mozak.

E, pa da ne bi bilo, kao za Otvoreni Balkan, da naš premijer vapi za kontraargumentima, a niko da mu ih da, ovaj tekst naoružaće gospodina Abazovića, potpredsjednika mu Jokovića i ministra Kovača nepobitnim, dokumentovanim i lako provjerljivim istorijskim činjenicama. Da ne bude sjutra - nijesmo znali, vjerovali smo na časnu riječ srpskim popovima.

Uz dužno poštovanje nosilaca i državnih funkcija, lekcija je koncipirana kao za đake koji su temeljno zaostali u gradivu…

**********

U važećem Zakonu o crkvama i vjerskim zajednicama Republike Srbije iz 2006. koji je SPC „blagoslovila”, „Srpskoj pravoslavnoj crkvi priznaje se kontinuitet sa pravnim subjektivitetom stečenim na osnovu Načertanija o duhovnoj vlasti (Odluka Narodne Skupštine Knjaževstva Srbskog od 21. maja 1836. ) i Zakona o Srpskoj pravoslavnoj crkvi (‘Službene novine Kraljevine Jugoslavije’, br. 269/1929)” (čl. 11, st. 1).

Za one koji su tanki sa istorijom - tadašnja je Srbija u Osmanskoj carevini samo vazalna kneževina, a Mitropolija u Beogradu samoupravna eparhija Vaseljenske patrijaršije; autokefaliju joj je Carigrad priznao tek 1879. godine.

Vjerska ustanova, docnije poznata pod nazivom Srpska pravoslavna crkva, osnovana je 17. juna 1920. kao: Avtokefalna Ujedinjena srpska pravoslavna crkva Kraljevstva Srba, Hrvata i Slovenaca.

Kanonsku nadležnost nad Crnom Gorom za novoosnovanu Crkvu Kraljevine SHS odobrila je Vaseljenska patrijaršija, kako se naglašava, po postupku ikonomije – svjesnoga odstupanja od kanonskih načela – Tomosom iz februara 1922.

**********

Istina je da Vaseljenska patrijaršija danas ne priznaje Crnogorsku pravoslavnu crkvu kao kanonsku. Kao što do juče nije priznavala ni Makedonsku pravoslavnu crkvu - Ohridsku arhiepiskopiju. Istina je, međutim, i da je  dotadašnja autokefalnost Crnogorske crkve zapisana upravo u Tomosu iz 1922. koji je potpisao patrijarh Meletije IV.

Uz to, ako se potpredsjednik Vlade Vladimir Joković poziva na Vaseljensku patrijaršiju kao autoritet u tvrdnji da CPC danas nije priznata autokefalnost, onda bi morao da bude dosljedan i prihvati naziv Crkva Srbije, koji u zvaničnoj komunikaciji koristi ista ta Vaseljenska patrijaršija. Umjesto goropadnih reakcija na sjednici Vlade, predsjednik SNP treba samo da baci oko na prepisku Fanara i Crkve Srbije. Pa, ako mu se kriva, eto mu patrijarha Majke Crkve Vartolomeja da s njim raspravi pitanje “uvredljivog naziva”.

**********

Abazović, Joković i Kovač ne pokazuju, međutim, sklonost da čitaju knjige, nego pokriće za svoj opasni naum traže u popovskim konfabulacijama i sumanutim aktima, poput “Uvjerenja” herr Vladimira Leposavića, kojim je SPC priznao kontinuitet u Crnoj Gori od 1220! Ne mareći, pritom, što je Amfilohije sa svitom 2019. obilježio 800 godina od osnivanja Zetske arhiepiskopije?

A, kad bi vrh naše Vlade čitao knjige, i to one koje su napisali srpski istoričari, istoričari crkve, vizantolozi... znali bi da je Janko Šafarik, nakon temeljnog istraživanja arhiva Vaseljenske patrijaršije, đe ga je namjenski poslalo Društvo srbske slovesnosti (preteča SANU), u Izvještaju objavljenom 1855. napisao: „Mi nemamo podobnog akta, kojim je Sveti Sava postao samostalnim arhiepiskopom”.

„Do sada nije nigde štampana gramata, kojom bi se potvrdilo, ko je i kada je Sv. Savu proizveo za srpskog arhiepiskopa i na kom osnovu”, zapisaće 1904. arhimandrit Dimitrije Ruvarac, „a tek je tak[v]a gramata morala biti izdana i tako važan akt ne bi se mogao izgubiti. Stoga se ne zna pozitivno koje je godine, a da ne spomenemo meseca i dana, proizveden Sv. Sava za srpskog arhiepiskopa, kao ni ime dotičnog patrijarha koji ga je proizveo”.

U čemu je problem? Biografi Sv. Save, Domentijan i Teodosije ne ostavljaju tačan datum kad je osnivač Žičke arhiepiskopije dobio... to što je dobio - autonomiju, a ne autokefaliju, kristalno je jasno svakome ko hoće da čita i misli.

U najboljem slučaju, Srbi su, zahvaljujući Savi, dobili pravo da svoje arhijereje ubuduće rukopolažu sâmi, ali su ostali pod omoforom Carigrada. Najznačajnije ograničenje, primjećuje 1928. i vizantolog, akademik dr Dragutin Anastasijević, jeste da su za svaku od vladičanskih hirotonija ponaosob, Srbi morali tražiti i dobiti blagoslov od Vaseljenskoga Patrijarha.

Srpski istoričar crkve, Svetozar Niketić, 1870. zaključuje: „Premda se Srpska crkva još od Sv. Save smatrala kao nezavisna, opet su arhijepiskopi njeni, izabrani saborom srpskih jerarha, utvrđivani bili u tom zvanju od carigradskog patrijarha”.

Nakon ove suštinske digresije, vratimo se činjenici da su Domentijan i Teodosije u svojim spisima ostavili zbrku u datiranju. Jedan od njih piše o 14 godina koje je Sava proveo kao arhiepiskop; što bi značilo, s obirom na to da je 1233. (ili 1234) iz nekih razloga Sava odstupio sa trona Žičke arhiepiskopije, da je možda hirotonisan 1219, a tada je Vaseljenski patrijarh Manojlo Sarantin.

Drugi hagiograf, međutim, tvrdi da je Savu za arhijereja rukopoložio German II, za koga je provjerljivo da je Vaseljenski patrijarh postao tek 29. juna 1222. tj. da on u svojstvu patrijarha 1219. nije Savu mogao rukopoložiti!

Živorad Janković, istoričar crkve piše: „Sve dok se ne reši pitanje (ne)pravilnog pomena, odnosno odsustva pravilnog pomena (zavisi kako ko gleda) ova dva jerarha [patrijarhâ Manojla i Germana II] kod srpskih biografa, ne može se smatrati da je problem nastanka Srpske crkve ni približno rešen”.

Priznajem, bio sam šokiran kad mi je u jednom intervjuu, prije šest-sedam godina, mitropolit Amfilohije odgovorio da ne zna đe se nalazi dokument o osnivanju Srpske crkve. Moje znanje o ovoj temi tada je bilo više nego skromno i slučajno sam pogodio slabu tačku cijele svetosavske konstrukcije.     

Da zakucamo zaključak utemeljen na činjenicama: do dana današnjega niko od istoričara nije objavio nesumnjivi dokaz koje je godine Sava Nemanjić uopšte rukopoložen za episkopa i koji je poimenično od carigradskih patrijarha, navodno rukopoložio Savu za episkopa! Tačka. Onaj ko bi takav document pokazao, zadužio bi vaskoliko srpstvo i svetosavlje kao niko prije.

**********

A kakva je, tek, preispoljna manipulacija tvrdnja da je 1219. utemeljena i Zetska arhiepiskopija. Iste godine, a možda i ranije nego njena “majka” Žička arhiepiskopija, u doba bez interneta i redovne autobuske linije između Šumadije i Boke! Budibogsnama!!!

Ne obazirući se na kontekst vremena i prostora, promoteri ove logikom neopterećene konstrukcije tvrde da je Sava Srpski, u svojstvu predstojatelja Žičke arhiepiskopije u Zeti postavio prvoga arhijereja i da je to bio stanoviti Ilarion (Ilarija) Šišojević. Kao jedini dokaz  navodi se tobožnja hrisovulja kojom Sava, potpisan kao „Arhiepiskop Srbske zemlje i Pomorske”, od Ilariona prima manastir Svetoga Nikole na ostrvu Vranjina u Skadarskome jezeru.

Original, ispostaviće se “original” – dakako, nije sačuvan. Postojala su tri navodna prijepisa. Prvi, izvjesnoga Radiča Stjepova, s početka 17. vijeka koji je čuvan na Cetinju, ali je, pogađate - nestao „još prije 1870. godine”. Drugi prijepis bio je u Zborniku monaha Gavrila iz 1721. ali je, opet pogađate - zagubljen. Treći prijepis, ako i on nije bestragan, trebalo bi da je u Arhivu SANU u Beogradu (Istorijska zbirka br. 1).

Ilarion Ruvarac (Камичци – прилошци,1993, str. 530-536,645-646) odlučno je zastupao mišljenje da je to falsifikat. Tako misli i Vasilije Marković, (Pravoslavno monaštvo i manastiri u srednjovekovnoj Srbiji, 1920, str. 78), i Vladimir Ćorović, (Spisi svetog Save, 1928, XXXVII-XL), i Miodrag Purković (Srpski episkopi i mitropoliti srednjega veka, 1937, str. 17)...

Zašto tako tvrde ovi umni, a nauci odani Srbi? Zato što je ispisan na pergamentu brzopisom 18. vijeka! Ima logike, saglasićete se, barem dok se ne dokaže da prijepisi mogu da putuju kroz vrijeme.

Ko je, zaista, bio prvi pravoslavni zetski episkop u Zeti?

Pljevaljski trebnik tako je nazvan nakon što je pronađen u Manastiru Svete Trojice kod Pljevalja. Vjeruje se da je nastao 1286-92. i donosi najraniji poznati popis srpskih episkopija i njihovih prvojerahâ.  Hronološki, tu se navode episkopi u Zeti: German, Neofit, Mihajlo i Andrija. Nikakav Ilarion Šišojević  ne navodi se u tome svojstvu.

Za slaganje mozaika, Vladina trojka zbrzavatelja “temeljnog ugovora” mora da zna i sljedeće…

„Svetosavska” katedra u Prečistoj Krajinskoj samougasila se – njezini posljednji arhijereji do 1450-ih priznali su Papu za prvojerarha, pounijatili se i otpali od Istočno-pravoslavne Crkve.

U aktu ovjerenom odlukom gospodara Zete, velikoga vojvode Stefana Crnojevića i Zbora od Zete (predstavnici preko 50 crnogorskih plemena) od 6. septembra 1455. u Manastiru Vranjina nedvosmisleno je saopšteno „da neće da budu pod latinskim arhiepiskopom iz Krajine”.

Slijedom odluke od 6. sepembra 1455, Stefanov sin – gospodar Ivan Crnojević, uz saglasje dvojice arhijereja, Visariona i Vavile, te bratije manastirske, objaviće na Cetinju 4. januara 1485. utemeljenje katedre mitropolijske nove autokefalne Crkve.

Crnogorska crkva, dakle, nema problema sa svojim osnivačkim aktom! Tačka!

Na Miholjskoj prevlaci crkvenoga života stoljećima nije bilo. Nalazila se van granica slobodne Crne Gore. Ipak, na osnovu posebnoga akta (dukala) vlasti Mletačke republike, pravoslavni Crnogorskoga primorja, od Spiča do Herceg-Novoga, uključujući i Grbalj, od 1718. do oko 1814. godine pod jurisdikcijom su autokefalne Mitropolije crnogorske - Crnogorske pravoslavne crkve.

Obnavljanje, tj. gradnja novih pravoslavnih crkava na tome području bila je teško dostižna u katolički pristrasnoj mletačkoj administaciji. Od 1814. katolička austrijska administracija opozvala je jurisdikciju Crnogorske pravoslavne crkve, i u ove prostore uvodi srpsku autokefalnu Karlovačku mitropoliju.

**********

Poštenima i pametnima ovoliko bi trebalo da bude dovoljno da im na pamet ne padne da u “temeljni ugovor” upišu laž sa potencijalno strahotnim posljedicama – navodni osmovjekovni kontinuitet Crkve Srbije /SPC u Crnoj Gori.

Šta o Crnogorskoj crkvi piše u Sintagmi iz 1855. u Ustavu Sv. Sinoda Crnogorske crkve iz 1904. ili u Ustavu knjaževine Crne Gore iz 1905. računam da nijesu mogli izbjeći da pročitaju ni trojica uzdanica Crkve Srbije u Vladi Crne Gore.

Da se Crnogorsko primorska mitropolija prvi put u istoriji pominje u Ustavu SPC 1931. kao jedna od četrdesetak eparhija, ni po čemu različita od ostalih, lako je provjerljivo. Kao i sve gore napisano.

A, što ovo nijesu notorne činjenice za vaskoliku crnogorsku javnost, što se ovo ne nalazi u udžbenicima iz kojih đeca uče u školama… e, to pitajte živuće članove neke od 43 vlade, pitajte one koji su uticali na sadržaj istorijskih čitanki. Možete pogled pun sumpornih isparenja okrenuti put CANU i Istorijskog instituta, bez straha da ćete nauditi budućnosti našega naroda i države.

Inače, ovo je abeceda o crkvenim pitanjima u Crnoj Gori. Zato nijesam htio smarati Vlada Jovanovića da troši vrijeme na obnavljanje gradiva za ponavljače. Nego sam, koristeći neprocjenjivo blago koje je objavljeno na ovom portalu, uložio skroman trud da Premijeru, Potpredsjedniku i Ministru pravde s umišljajem razorim alibi – nema vađenja na neznanje, ako odlučite da “najširim konsenzusom” izgurate “temeljni ugovor”. Računajte da ćete, nadam se dugo, živjeti s tim žigom.