Beranski 21. jul

Za Antenu M piše: Prof. dr Draško Došljak

                                                      „Čovjek je neprolazan jedino kroz one

                                                    kojima je omogućio da žive poslije njega“.

                                                                                       (Milovan Đilas)

Dvadeset i prvi jul 1941. godine veliki je beranski, crnogorski, jugoslovenski i evropski antifašistički datum. Datum i ljudi učesnici ustanka i skupštine za poštovanje koje traje. Antifašistički ustanak u Beranskom srezu započeo je 16. jula 1941. godine razoružanjem karabinjerskih stanica na Brzavi i Lubnicama. Karabinjeri iz Petnjice napustili su taj kraj toga dana i prešli u Berane. Karabinjeri iz Berana i njihov ratni sud 93. puka osudio je na smrt 9 rodoljuba, koji su strijeljani na Jasikovcu. Sve je to kod naroda ovoga kraja izazvalo ogorčenje i poziv za ustanak. Krenula je tada antifašistička borba koja će trajati četiri godine...

Počinje velika istorija. Skupština narodnih predstavnika za izbor sreskog organa nove ustaničke vlasti, održana 21. jula 1941. godine, u sali Doma trezvenosti, brojala je 217 delegata, predstavnika Beranske, Budimske, Poličke, Donjoržaničke, Manastirske, Štitarske, Gornjoselske i Petnjičke opštine. Skupštinom je predsjedavao revolucionar i učitelj Panto Mališić.

Odluke ove skupštine glase:

1. „Na oslobođenoj teritoriji ovoga kraja sa današnjim danom prestaju svi organi vlasti – civilne, sudske i vojne, kako bivše jugoslovenske tako i okupatorske, a cjelokupnu civilnu, sudsku i vojnu vlast preuzima narod;
2. Formira se narodni odbor oslobođenja koji će imati cjelokupnu vlast u ovome kraju, a sačinjavaće ga predsjednik, sekretar i 19 članova;
3. Narodni odbor oslobođenja preuzeće cjelokupnu narodnu imovinu i finansijska sredstva svih nadleštava i banaka i sve upotrijebiti za potrebe borbe za narodno oslobođenje;
4. Garantuje se obezbjeđenje lične sigurnosti i imovine svim građanima ovoga kraja, a koji su obavezni da se odazivaju svim zahtjevima i odlukama Odbora, i
5. Na oslobođenoj teritoriji isticaće se kao zastava jugoslovenska trobojka“.

Na sjednici Skupštine je diskutovalo desetak delegata, iz svih društvenih struktura.  Gavro Cemović, prvi diskutant je istakao: “Ova borba je veličanstvena, ravna onoj koju su u svoje vrijeme vodili vojvoda Miljan Vukov, Panto Cemov i drugi narodni prvaci Vasojevića”. I bilo je tako! Prvi narodnooslobodilački odbor u porobljenoj Evropi!

Odbor narodnog oslobođenja činila su 22 člana: Predsjednik Aleksandar Bojović, prota, potpredsjednik Simo Kastratović, profesor,  sekretar Panto Mališić, učitelj, i članovi: Gavro Cemović, inženjer - Berane, Milan Popović, učitelj - Lužac, Milan Kuč, zemljoradnik - Polica, Mirko Dedović, inženjer - Berane, Radonja Golubović, advokat - Buče, Bogdan Obradović, učitelj - Gornja Sela, Radomir Jovančević, student - Dolac, Radoje Šćekić, preduzimač - Gornja Sela, Miljan Tomičić, zadrugar - Lužac, Božo Milačić, radnik - Berane, Mijaile Kuč, zemljoradnik - Polica, Savo Joksimović, student - Buče, Mirko Jelić, zemljoradnik - Donja Ržanica, Radovan Čubrović, zemljoradnik - Dapsići, Jagoš Šćekić, zemljoradnik - Polica, Radomir Mitrović, student - Berane, Miko Knežević, zemljoradnik - Budimlja, Dragutin Joksimović, učitelj - Pešca, Kojo Bubanja, učitelj - Štitari.

Na Skupštini je formirano  pet sekcija, i to: Upravna, Ekonomsko-finansijska, Vojno-sudska, Socijalno-zdravstvena i Kulturno-prosvjetna, kojim su rukovodili članovi iz reda novoformiranog Odbora.

Jedna od najvažnijih poruka sa ove Skupštine bile su riječi predsjednika Aleksandra-Leka Bojovića: “Ovo smo započeli! Treba ići naprijed”! I išlo se naprijed! Antifašistički!

Narodnooslobodilački odbor je radio 18 dana. U tom kratkom periodu donesene su važne odluke. Na osnovu uputstava Privremene vrhovne komande, Odbor je smijenio dotadašnje predsjednike opština i imenovao nove. Masovnost i snaga ustanka nagovijestili su pobjedu antifašističkih snaga. Pobjeda u ovom kraju je došla 15. septembra 1944. godine. Poražene su fašističke snage i njihovi pomagači.

U različitim studijama nailazimo na mnoštvo definicija fašizma. Ali svaka definicija uključuje sljedeće aspekte: totalitarizam, rasističku komponentu, komponentu revanšizma i borbe za životni prostor i konačno identifikaciju s ratom. S druge strane, običan  čovjek fašizam  vezuje za genocidne ideje, za logore, deportacije, gasne komore, krematorijume i tematiku Trećeg Rajha, za tekovine Hitlera, Musolinija.

Umberto Eko (1932 – 2016), jedan od najznačajnijih svjetskih intelektualaca svoga doba u eseju „Vječni fašizam“  navodi sljedeće indikatore ‘vječnog fašizma’: 1. Kult tradicije; 2. Odbacivanje modernizma; 3. Iracionalizam, koji se zasniva na odbacivanju tekovina prosvetiteljstva i raspirivanju sumnje prema svim oblicima kritičkoga mišljenja kao i tekovina moderne kulture; 4. Neslaganje kao izdaja; 5. Strah od razlika; 6. Individualna ili socijalna frustracija; 7. Opsesija zavjerom; 8. Osjećaj poniženja zbog moći neprijatelja; 9. Oslonac na sintagmu „Život je permanentno ratovanje“; 10. Prezir prema slabijem; 11. Kult heroizma i herojska smrt; 12. Mačizam; 13. Selektivni/kvalitativni populizam i 14. Novogovor.

Kao reakcija na fašizam nastao je antifašizam kao pokret svjetskih razmjera. Cilj antifašizma je  očuvanja mira, ravnopravnosti i slobode. Antifašizam je suprotnost i borba protiv svega onoga što je fašizam u svim svojim pojavnim oblicima i to ne samo oružana borba, već kontinuirana i programska borba obrazovanjem, kulturom, medijima, pozitivnim uticajem na svijest ljudi.

Ratko Krsmanović piše da se u posljednje vrijeme u javnosti mnogo govori o antifašizmu, ali se malo toga kaže, pa bi taj “govor mogao slijediti onaj primjer sa dječakom koji je prečesto upozoravao na pojavu vuka, pa kada je opasnost bila stvarna, niko mu više nije vjerovao. Nerijetko se samim floskulama tobožnjeg antifašizma, maskira zlodjelo u vidu rehabilitacija kvislinga i kolaboracionista fašizma. Neka zastupnici takvog razumijevanja antifašizma dođu do još živih boraca NOR-a ili članova SUBNOR-a i pitaju preživjele učesnike antifašističke borbe da mu kaže što je za njih značio antifašizam prije 77 godina. A značio je život, slobodu i bratstvo sa onima koji druge nijesu ostavljali same, nezavisno od njihove nacionalnosti i vjeroispovesti”.

Istaknuti bugarski pisac Georgi Gospodinov se pita: “Ako nas nema  u nečijem sjećanju, postojimo li uopšte”? Učesnici ove Skupštine, antifašističke borbe (1941-1945) žive u našim zahvalnim sjećanjima, kroz nazive škola, ulica, mostova, trgova, obilježavanje velikih datuma, Dan Opštine Berane, u poeziji Zogovića, Vešovića, Lalića, Kostića,… Je li to dovoljno!? Radovan Zogović bi rekao: “…vrijedi – da se, uspravno, prosto stoji”!

I ovog 21. jula poruka: “Mi stojimo postojano”! Antifašistički!