Želi li Zapad još demokratsko Kosovo?

Piše: Sidita Kushi

Nakon decenija dosljedne dvostranačke podrške, vanjska politika Sjedinjenih Američkih Država okrenula se protiv Kosova u pokušaju da odmami autoritarnu srbijansku vladu iz ruske orbite. Evropska unija je, u međuvremenu, nametnula oštre sankcije ovoj ranjivoj državi.

Ovo je iznenađujuće jer je samo postojanje Kosova rezultat podrške Zapada i trenutno se smatra najboljom državom u regiji u demokratskom napretku i težnjama.

Intervencija koju je predvodio NATO 1999. godine spasila je teritoriju sa većinskim etničkim albanskim stranovništvom od srbijanskih kampanja etničkog čišćenja, u kojima je ubijeno 10.000, a raseljeno više od milion ljudi.  Od tada je Kosovo zahvalan saveznik koji radi sve što SAD zatraži. Kosovo je primilo stotine afganistanskih izbjeglica na zahtjev Washingtona; u kontroverznom potezu je otvorilo ambasadu u Jerusalemu kako je zahtijevao SAD; i na Kosovu je je smješten Bondsteel, velika američka vojna baza. Kosovo je također osudilo rusku invaziju na Ukrajinu, sankcionisalo Moskvu kao što je to učinio i SAD i prihvatilo ukrajinske izbjeglice.

Uprkos svemu tome, SAD i EU vrše pritisak na Kosovo da zaustavi svoj put ka većem suverenitetu i institucionalnom kapacitetu kao uslov za podršku Zapada.

Poslije decenija skoro savršene poslušnosti svojim zapadnim partnerima, Kosovo ostaje u krhkom međuprostoru. Nema načina da učvrsti svoj suverenitet jer nekoliko država EU i NATO-a i dalje odbija priznati ga, a predsjednik Srbije Aleksandar Vučić insistira da njegova država nikada neće priznati Kosovo, bez obzira na sve.

Nedavne tenzije između Kosova i Srbije kulminirale su time što je Srbija „uhapsila“ tri kosovska policajca bez jasnog razloga, što je čin koji je Kosovo nazvalo „otmicom“ i „stranom agresijom“ unutar granica Kosova. SAD je zahtijevao od Srbije da odmah i bezuslovno oslobodi policajce. Ipak, u isto vrijeme, SAD, EU i NATO su nastavili sa apelima na „obostranu“ deeskalaciju, a Kosovo su kaznili diplomatskim gnjevom i sankcijama. Na kraju je mađarski premijer Viktor Orban bio taj koji je pokupio zasluge za ubjeđivanje Srbije da oslobodi kosovske policajce, a ne SAD ili EU.

Jasno je da SAD i njegovi evropski partneri na Vučićev režim gledaju kroz zamagljene, ružičaste naočale. Uprkos nasilju koje je sponzorisala Srbija u kojem je nedavno povrijeđeno 30 članova mirovnih snaga NATO-a i više novinara, američki ambasador Christopher Hill je hvalio Vučića kao „dobrog partnera“, a senator Chris Murphy je otišao tako daleko da je Vučića nazvao „prijateljem“.

Dok SAD kori, a EU sankcioniše Kosovo, njihov „dobar partner“ usklađuje svoju politiku sa Rusijom i postaje autokratskiji i bliži svojim iredentističkim ciljevima. Vučić također odbija potpisati ključne zapadne sporazume, a kamoli sprovesti zahtjeve.

Ipak, dok su Rusija i Kina izrazile podršku Srbiji u vrijeme nedavne eskalacije, zapadni saveznici ukorili su Kosovo što podržava svoju vladavinu prava. Čak i kada zapadna diplomatija nije aktivno protiv Kosova, opterećena je „lažnom ravnotežom obiju stavova“ koja ohrabruje Beograd da održi de facto vladavinu nad haotičnim sjeverom.

Ako ne budu pažljivi, zapadne diplomate će ponoviti iste umirujuće politike koje su ohrabrile srbijanskog „balkanskog koljača“, Slobodana Miloševića, prije više od 20 godina. Zapadne sile trebaju hitno promijeniti kurs ako ozbiljno misle osigurati suverenitet Kosova i zaštititi naslijeđe NATO-a na Balkanu. Ako SAD odustane od svojih historijskih obaveza prema Kosovu, ugrozit će najuspješniji zapadni projekat izgradnje države i demokratizacije nakon Hladnog rata. Također će otvoriti put za nasilne krize i antizapadne utjecaje nad strateškom regijom u Evropi.

Srbija ponovo eskalira situaciju, a Zapad je saučesnik

Ovo nije prvi put da Srbija eskalira tenzije na sjeveru Kosova, a potom ih deeskalira, za što je Zapad hvali. Samo u protekle dvije godine, Srbija je u više navrata raspoređivala vojnike na granici s Kosovom. Svaki put kad Srbija „eskalira da bi deeskalirala“, američki i diplomate Evropske unije požure da osude Kosovo, ali nikada Srbiju, U decembru je Srbija poslala tenkove na granicu s Kosovom kako bi ugušila recipročnu politiku o registarskim tablicama. Kosovo je insistiralo na tome da građani srpske nacionalnosti zamijene svoje tablice koje izdaje Srbija sa tablicama koje izdaje Kosovo kako bi nježno promovisali suverenitet Kosova na sjeveru. Tada su SAD i EU poručili Kosovu da se povuče nakon što je Beograd sponzorisao nemire među srpskom manjinom, koji su kulminirali ostavkom svih srpskih javnih zvaničnika na sjeveru. Kosovski lider je pristao na zahtjeve Zapada i odložio sprovođenje recipročne politike. Srbi nisu ništa priznali, a sjeverne opštine su ostale prazne.

U novije vrijeme, rulje koje sponzoriše Beograd naoružane pištoljima i eksplozivima napale su vojnike NATO-a, novinare i prolaznike na sjeveru Kosova.

Ovog puta, varnica je bila insistiranje kosovske vlade da se četiri novoizabrana gradonačelnika uvedu u svoje urede. Po naređenju Beograda, Srbi na sjeveru su bojkotovali aprilske izbore uprkos uvjeravanjima Zapada da će Srbi učestvovati. Zapravo, Beograd je izvršio pritisak na posljednjeg od srpskih političkih kandidata da odustane od učešća nekoliko dana prije opštinskih izbora. To je dovelo do toga da su etnički Albanci i Bošnjaci izabrani na upražnjena mjesta.

SAD i druge zapadne zemlje odobrile su rezultate izbora. Ali, kada je došlo vrijeme da novi gradonačelnici počnu raditi, Srbi na sjeveru su im blokirali ulazak u urede.

Suočena sa srpskim protestima i barikadama, kosovska policija je morala ispratiti izabrane političare u opštinske zgrade, što je izazvalo sukobe između etničkih Srba i kosovske policije. Kao odgovor, Srbija je ponovo stavila svoju vojsku u stanje visoke pripravnosti na granici.

Rezultati izbora i plan da gradonačelnici uđu u zgrade nisu bili iznenađenje za SAD ili EU. Kosovski premijer Albin Kurti najavio je polaganje zakletve gradonačelnika nekoliko dana ranije. Uprkos tome, američki državni sekretar Antony Blinken okrivio je Kosovo za sprovođenje rezultata izbora koje podržava SAD. Kvinta, NATO i EU su slijedili ovaj primjer kritikujući Kosovo zbog jačanja njegovog institucionalnog integriteta.

Blinken nije okrivio Srbiju što je stavila svoju vojsku u punu borbenu pripravnost i pozicionirala vojnike na granici. Diplomate SAD-a i Evropske unije nisu mnogo rekle nakon što je prvi krug demonstranata zapalio policijske automobile i napao novinare. Bez kažnjavanja od strane SAD-a, nije iznenađenje da su demonstranti pomjerili granice zapadnog umirivanja i nastavili sljedećeg dana, kada su ozlijedili 30 NATO vojnika, uništili medijska vozila i obilježili više automobila KFOR-a i EULEX-a simbolima „Z“.

Umjesto da osudi napade koje su pokrenuli Srbi, SAD je poništio učešće Kosova u vježbama NATO-a i prekinuo aktivnu podršku globalnoj kampanji za priznanje Kosova. Dok EU uvodi jasne sankcije, mnogi se pitaju želi li Zapad i dalje nezavisno, demokratsko Kosovo.

Put umirivanja vodi do smrtonosnih ‘stabilitokratija’

Obrazac smirivanja od strane SAD-a i EU-a na Balkanu je očigledan i narušava regionalni kredibilitet u zapadnim diplomatskim kapacitetima i principima. Čini se da američka diplomatija favorizuje jače autoritarne režime poput srbijanskog, dok osuđuje slabije aktere poput Kosova. Kosovo je ove godine bilo jedina država u regiji koja je doživjela demokratska poboljšanja. Ipak, zarad stabilnosti i da bi Srbiju doveo pod zapadni utjecaj, SAD je promovisao mnoge regionalne prioritete Srbije kao vlastite, kao što je zajednica opština sa srpskom većinom na Kosovu, koja bi omogućila srpskoj manjini da ima izvršne vlasti slične zasebnoj suverenoj sili na severu, bez ikakvog recirpročnog obećanja o formalnom priznanju kosovske državnosti.

Sada kada su u Srbiji u toku najveći antivladini protesti u više decenija, Vučić provocira nasilje na Kosovu kako bi skrenuo pažnju sa nezadovoljstva u Srbiji. I sa svakom vojnom provokacijom, Vučić pomjera granice onoga što je Zapadu prihvatljivo. Čak i nakon nekoliko dana nasilja predvođenog Srbima, Zapad traži hitne ustupke od Kosova, dok nježno traži od Vučića da „zatraži smirenje među kosovskim Srbima“. Iako je kosovska vlada pristala na održavanje novih izbora i ponudila jasne korake za deeskalaciju, njeni zapadni partneri zahtijevaju još više. Ali, Kosovo ne želi prepustiti sjever de facto vladavini paralelnih institucija dok Vučićev režim nekažnjeno provocira.

Aspiracije Kosova su iste kao i one koje proklamuje veći dio Zapada: da se promoviše državnost Kosova, da se izgradi multikulturalno i multietničko društvo sa čvrstim manjinskim pravima i da se približi strukturama NATO-a i EU. Ipak, sadašnja zapadna diplomatija promoviše Vučićeve ciljeve iako je Vučićev režim prkosio SAD-u iznova i iznova, kao naprimjer kada je Trumpov izaslanik za Kosovo i Srbiju Richard Grenell zahtijevao da Srbija prekine svoju kampanju nepriznavanja Kosova. Ministar vanjskih poslova Srbije Ivica Dačić je to direktno odbio. Srbijanski režim i dalje kupuje oružje od Rusije, sponzoriše kriminalne i destabilizujuće elemente na sjeveru Kosova, promoviše Miloševićevo naslijeđe i odbija potpisati glavne sporazume o normalizaciji koje predvodi Zapad. Sve bez ikakvih zapadnih sankcija.

Ove promjene politike nas vraćaju na zapadno naslijeđe „stabilitokratija“ ranih 1990-ih, koje je završilo genocidom, masovnim zločinima protiv čovječnosti i nekoliko NATO intervencija na Balkanu. Vučićev agresivni stav prema Kosovu omogućava njegovom nepopularnom režimu da konsoliduje vlast reaktiviranjem etnonacionalističkih mitova i mobilizacijom duž etničkih linija, što je strategija koja odražava onu njegovog prethodnika Miloševića.

Umjesto da spriječi uspon još jednog Miloševića, američka diplomatija je ohrabrila Srbiju da eskalira tenzije za nagradu. Umjesto podrške demokratskom napretku Kosova i prozapadnom žaru, SAD implicitno podržava srpske kampanje za oduzimanje priznanja i opasne etnonacionalističke mobilizacije, koje mogu izazvati krizu i širom Bosne i Hercegovine.

Posljedice lažne neutralnosti u zapadnoj diplomatiji

Kao odgovor na napade na NATO koje je sponzorisala Srbija, najbolje što je Blinken mogao uraditi bilo je da izgovori nejasnu retoriku o „obje strane“, ponavljajući isti narativ koji nas je doveo ovdje. Moje istraživanje ukazuje na štetu primjene narativa o izjednačavanju „obiju strana“ tokom sigurnosnih kriza.

Čak i nakon srpskih napada na vojnike NATO-a, predstavnici SAD-a i EU nisu imenovali agresora, već su pozvali „obje strane“ na deeskalaciju. Ova strategija kulminira smirivanjem jače agresorske države i kažnjavanjem žrtava agresije.

Etnički Srbi koji žive na sjeveru Kosova također pate zbog srbijanske vlade jer služe kao bezlični politički pijuni. Pod optužbom za „izdaju“, Srbija je ponekad hapsila Srbe sa sjevera kada su sarađivali sa kosovskim institucijama. Nedavno se još jedan lokalni srpski političar povukao iz politike na sjeveru zbog prijetnji upućenih njemu i porodici. Politika Beograda, dakle, kažnjava integraciju etničkih Srba u legalne kosovske institucije i odbacuje multikulturalni okvir.

Bez brzih promjena, zapadna Alijansa će se uvući u štetnu ovisnost koja se oslanja na neliberalne vođe kako bi održala stabilnost. Ovaj put omogućava liderima poput Vučića da se udobno razvijaju u svojim autoritarnim tendencijama i čak hvale Miloševićeve namjere da nametne srpsku dominaciju. Ovaj put gazi demokratskim principima i okreće leđa zapadnim saveznicima u korist dodvoravanja prijateljima Rusije.

Trenutno, i SAD i EU utiru put ohrabrenoj autokratskoj Srbiji koja koristi isti plan kao i Milošević da zadrži vlast. Na tom putu, Zapad napušta demokratske i liberalne težnje Kosova, ostavljajući da uvenu njegova višedecenijska ulaganja.

Zapadna diplomatija bi trebala promijeniti brzinu prije nego što bude prekasno i prije nego što put postane ukleasan u kamenu. Diplomate SAD-a i EU moraju voditi nagradom za savezničko Kosovo da promovišu saradnju sa Srbijom koja se ne izvinjava i koja odbija preuzeti odgovornost za zločine iz svoje prošlosti i čak je zrela da ih ponovi. SAD bi posebno trebalo da iznese izvjestan stepen diplomatskih kažnjavanja ili sankcija za srpske obrasce eskalacije i odbijanja da pregovara u dobroj namjeri sa državom Kosovo, a ne Kosovom kao bivšom pokrajinom. Ako Zapad još misli ozbiljno kada je riječ o suverenitetu Kosova i sigurnosti ove regije, trebao bi se ponašati u skladu s tim.