Crnogorci pred institucionalnim gašenjem

Gašenje “Arsa”, priprema za skidanje FCJK s budžeta Vlade Crne Gore, te najavljeni popis stanovništva u organizaciji Vlade u tehničkom mandatu, kojom još predsjedava notorni Dritan Abazović, više su nego očigledni signali da je u završnoj fazi projekt asimilacije Crne Gore u srpski kulturni i politički prostor, i to “bez ispaljenog metka”.

Piše: Adnan Hamfov Pejčinović 

Zapadna appeasement politika prema Srbiji svakim danom destabilizira Zapadni Balkan. Hoće li se promijeniti nakon terorističkog napada Srba na Kosovu, vidjet ćemo. Političke odluke zapadnih zemalja u njihovim su rukama. U našim su naše političke odluke, kao i javni prostor kojim raspolažemo. A u crnogorskom kontekstu, javni prostor potpuno je eutanaziran, što dugoročno prijeti nestanku crnogorske kulture, Crnogoraca kao etno-nacionalne zajednice, jer su im preostali organizirani oblici borbe za vlastite ciljeve pred samim nestankom. Kažemo “preostale”, jer su ključne već uveliko srbizirane.

Preciznije rečeno, ako ne postoji politička, vojna, ekonomska moć da se brani identitet, riječ, mogućnost govora neuništivi je Božiji dar koji Crnogorci, kako stvari stoje, ne koriste na njima potreban način. Da nije tako, javnost bi eksplodirala nakon kulturne katastrofe koja se u toj državi desila gašenjem jedinog relevantnog, a crnogorskog Časopisa za književnost, kulturu i društvena pitanja “Ars”. Šutnja zbog gašenja “Arsa” zlokoban je signal da će Crna Gora “šaptom pasti”, jer javnost neće prepoznati ni gašenje još jedne važne institucije za crnogorsku kulturu, Fakulteta za crnogorski jezik i književnost...

Prvobitna namjera ovoga teksta bila je pisati o posljedicama gašenja “Arsa”, ali recentni događaji u nama susjednoj državi motivirali su nas da temu proširimo i, sa svoje strane, javnosti ukažemo na opasnosti koje prijete Crnogorcima i crnogorskoj državi. Krenut ćemo od gašenja “Arsa”...

KRATKA POVIJEST JEDNOG ČASOPISA

“Ars” je više od časopisa. On je povijesna, nacionalna i kulturna institucija formirana 1986. godine. Što bi Crnogorci rekli, stala je na biljeg, pružila otpor komunističkom totalitarnom režimu i velikosrpskoj hegemoniji. I ne samo pružila otpor u kulturnom i političkom smislu, nego i u kontekstu književne estetike.

Časopis je pokrenula Književna opština Cetinje (jezgro iz kojeg se politički artikulirala ideja povratka nezavisnosti Crne Gore), koja je bila organizirana kao udruženje građana u okviru tadašnjeg Socijalističkog saveza radnog naroda Crne Gore. Prvi broj “Arsa” izašao je 1986. godine, a redakciju su sačinjavali pokojni Mladen Lompar (glavni urednik), Krsto Mijanović, Slavko Perović, Milorad Popović i Borislav Cimeša. Na jugoslavensko socijalističko sivilo djelovao je subverzivno na estetskom i na političkom nivou. Brzo je postao ugledan časopis u bivšoj Jugoslaviji, što ne treba čuditi jer su mu saradnici bili Borislav Pekić, Oskar Davičo, David Albahari, Mirko Kovač, Vlado Gotovac, Slavko Mihalić, Tomaž Šalamun, Raša Livada... Otvorio je prostor za kulturne i političke disidente toga vremena, što je uznemirilo komuniste, zbog čega su nakon svega dvije godine uspjeli ugasiti časopis.

Konkretan povod likvidacije “Arsa” 1988. godine bio je knjiga narodnog heroja Sava Brkovića Etnogenezofobija, koju je objavila Književna opština Cetinje. Knjiga se polemički suprotstavila zvaničnom stavu Saveza komunista Jugoslavije da je crnogorska nacija nastala iz srpskog etničkog stabla. Zbog Etnogenezofobije, zasjedao je CK SK Crne Gore, smijenio redakciju “Arsa”, te kaznio njene članove, koji su bili i članovi SK Crne Gore (dakle, sve osim Milorada Popovića, koji nije bio član partije). U redakciju su imenovani lokalni partijski aktivisti, potpuni autsajderi u književnom i kulturno-političkom životu, što je dovelo do gašenja “Arsa”.

Deset godina poslije, nakon povratka Milorada Popovića iz emigracije (zbog atentata na njega koji je bio pripreman, bio je prisiljen napustiti Crnu Goru 1991), ovaj crnogorski pisac zajedno s pokojnim Mladenom Lomparom ponovo pokreće “Ars”. Ovoga puta izdavač mu je Crnogorsko društvo nezavisnih književnika (CDNK) osnovano još 1990. godine kao protuteža tadašnjem Udruženju književnika Crne Gore, kontaminiranom velikosrpskim ideologemom. Cilj CDNK bio je komunikacija sa svjetskim kulturnim trendovima, afirmiranje crnogorske kulture, otvorenog društva i unapređenje demokratije, a osnovali su ga Jevrem Brković, Mirko Kovač, Ognjen Spahić, Novak Kilibarda i drugi.

“Ars” je u krilu CDNK obnovljen 1999. godine, godinu nakon što se politička klima u Crnoj Gori počela desrbizirati (poslije razlaza Mila Đukanovića i Momira Bulatovića), i nastavio ondje gdje je stao. Zbog nemogućnosti da samostalno finansira časopis, suizdavač, a poslije glavni izdavač “Arsa”, postao je Otvoreni kulturni forum Cetinje, koji vodi Milorad Popović, poslije smrti Mladena Lompara 2017. godine i glavni urednik “Arsa”

Estetska i kulturna paradigma nije promijenjena, samo su imena bila nova – nova generacija pisaca rođenih sedamdesetih godina – Pavle Goranović, Balša Brković, Aleksandar Bečanović, Andrej Nikolaidis. Proširila je prvobitni tematski i žanrovski krug, pa su u časopisu pored domaće i inostrane književnosti, likovne umjetnosti, teatra i društvenih pitanja, zastupljene i rok-kultura i filmsko stvaralaštvo. Osim promocije crnogorskog književnog stvaralaštva, “Ars” se otvara i književnosti takozvane južnoslavenske interliterarne zajednice, ali bez intencije da (re)afirmira jugoslavenstvo u ideološkom i političkom smislu. Svojom koncepcijom “Ars” je postao paradigma književnog časopisa koji njeguje kulturu iz koje je potekao (crnogorsku), ali otvorenu za dijalog s drugima: u posljednjih nekoliko godina u “Arsu” su objavljeni temati iz savremene slovenske, bosanskohercegovačke, hrvatske i makedonske književnosti.

Istančani estetski kriteriji, otvorenost za književni i kulturni dijalog, svjetonazorska paradigma imanentna autentičnim vrijednostima liberalno-demokratskog poretka svrstavaju “Ars” u jedan od najznačajnijih časopisa za književnost i kulturu na Zapadnom Balkanu. Zato i ne čudi što je na Sarajevskom sajmu knjiga 2018. godine proglašen za najbolji časopis na prostoru bivše Jugoslavije i što je jedini časopis sa Zapadnog Balkana uvršten u srednjoevropsku mrežu časopisa Revija u reviji, višegodišnjem projektu u kojem su participirali časopisi iz baltičkih zemalja, Poljske, Češke, Slovačke, Njemačke, Švicarske, Mađarske i Austrije.

Crna Gora imala je časopis kojim bi se mogla ponositi svaka evropska država. Više ga nema zahvaljujući novoj političkoj i kulturnoj realnosti u Crnoj Gori.

NEVOLJE NAKON MOLEBAN REVOLUCIJE

Nakon moleban revolucije u Crnoj Gori država je okrenula leđa “Arsu”. Otvoreni kulturni forum Cetinje redovno se prijavljivao na konkurse i dobijao sredstva, ni blizu dovoljna da realizira kapacitete koje ima, ali dovoljna da se časopis objavljuje redovno. I tako je bilo dok se nisu pojavile litije, na čijim je krilima došao Dritan Abazović i kao potrčko Aleksandra Vučića i saveznik rusko-srpskih političkih partija u Crnoj Gori počeo destrukciju crnogorskih institucija.

Najprije je stradala ključna institucija – Ministarstvo za kulturu, kada je poslije 30. augusta na mjesto ministrice došla notorna Vesna Bratić, deklarirana velikosrpkinja. Zatim je za rektora Univerziteta u Crnoj Gori instaliran Vladimir Božović, za kojeg je Crna Gora zemlja “srpske pravoslavne, proruske i panslovenske duhovne suštine” i koji se 2015. godine javno žalio što Rusija “nije u potpunosti iskoristila Srpsku pravoslavnu crkvu kao najznačajniji i najvitalniji proruski društveni organizam u Crnoj Gori”. Javni servis Crne Gore, Radio-televizija Crne Gore, od 30. augusta 2020. godine medij je na kojem se emitiraju srpske serije i filmovi, u goste dovode politički analitičari i umjetnici iz Srbije, a bilježimo i slučaj zabrane novinarima da koriste jotovane suglasnike “s” i “z”, specifične za crnogorski jezički standard.

Crnogorska akademija nauka i umjetnosti institucija je koja postoji formalno – u posljednje tri godine, otkako se Crna Gora transparentno posrbljava u institucionalnom smislu niti jednom se nije javno oglasila, niti jednom zauzela stav o turbulentnim kulturno-političkim dešavanjima, čak ni kada je u pitanju tzv. Temeljni ugovor kojim je Dritan Abazović Crkvi Srbije poklonio milenijsko kulturno-historijsko nasljeđe Crnogoraca.

PROBLEM AUTODIDAKTA MILORADA MIJA POPOVIĆA

Zato je za dobre poznavaoce kulturno-političkih prilika u Crnoj Gori gašenje “Arsa” bilo pitanje dana. Na ovogodišnjem konkursu Ministarstva za kulturu za dodjelu sredstava za izdavačku djelatnost izdavaču “Arsa” dodijeljeno je samo 2.000 eura, čime je nova vlast poslala jasan signal Crnogorcima: “Nećete imati ni svoj časopis.” Jer, “Ars” je institucija važna ne samo zbog svoga književnoga kvaliteta nego i zbog njenog lidera Milorada Mija Popovića. Mijo Popović jedina je javna ličnost u Crnoj Gori čiji je kulturno-politički narativ autentičan crnogorski narativ. Srpskoj vlasti u Crnoj Gori on je trn u oku.

Lahko se DF i URA, a danas PES, mogu nositi sa suverenistima koji ne mogu ili ne žele osloboditi se okova jugosocijalističke paradigme, pa se u Crnoj Gori ponašaju kao partizani koji se bore protiv četnika. Domet takvih suverenista jeste pisanjem jotovanih suglasnika “s” i “z” braniti crnogorstvo. Suštinski, riječ je o pripadnicima mlađe generacije, ideološki intoksiranim jugosocijalističkim vrijednostima prepakovanim u briselski novogovor, koji savršeno odgovara upravo Srbima. Pod skutima socijalističke ljubavi u bratstvu i jedinstvu, velikosrpska politika vješto je obavljala posao asimilacije tog malobrojnog naroda: odani Jugoslaviji, Brozu i partizanima Crnogorci nisu ni mogli vidjeti da u okvirima propale ideologije sami nestaju.

Ali teško je s Mijom Popovićem, koji niti je komunista, niti socijalista, nego crnogorski nacionalist, liberalno-demokratskog opredjeljenja. On se ne kiti parolom “tuđe nećemo, svoje ne damo” jer je imanentna jugosocijalističkoj ideologiji, njemu bi se mogla pripisati parola kao i svakom racionalnom, a dostojanstvenom čovjeku: “Svoje ne dam, a s tuđinom sam spreman na dijalog i kompromis.” Zato je najveća prepreka velikosrpskoj agendi. Nisu zalud devedesetih spremali atentat na njega. Ali crnogorska malograđanština još nije u stanju prepoznati njegovu važnost, bizarnog razloga radi – nema fakultetsku diplomu.

Zalud najviše crnogorske književne nagrade za književnost (Trinaestojulska i Njegoševa), zalud i književne nagrade iz Bosne i Hercegovine (Cum grano salis, Bosanski stećak)... Njegove zbirke eseja Mali narod i nacionalizam (1998), Crnogorsko pitanje (dva izdanja, 1999. i 2000), Podijeljena nacija (2010), Njegoš i crnogorska nacija (Cetinje, 2011), a posebno posljednja Zbilje i prividi (2020) trebale bi biti osnovna lektira za svakoga Crnogorca koji ima namjeru participirati u kulturnoj i političkoj stvarnosti savremene Crne Gore. Sudeći po sadržaju javnog prostora u toj zemlji, bojimo se da je malo onih koji su ih čitali.

Milorad Mijo Popović ne samo da je paradigma Crnogorca koji se bori za pravo, čast i slobodu svoje zemlje, nego je i simbol u odnosu prema kojem se može procijeniti socijalna i emocionalna inteligencija svih suverenista u Crnoj Gori. Bez imalo političke korektnosti, konstatirat ćemo da im je na nedovoljno visokom nivou za povijesni trenutak u kojem se ova kultura našla.

FCJK I POPIS STANOVNIŠTVA

Osim nevladine organizacije Otvoreni kulturni forum Cetinje (izdavača “Arsa”), još četiri su institucionalna, organizirana oblika koji su ostali na raspolaganju Crnogorcima, a ne kontroliraju ih Srbi ili neskriveni jugonostalgičari i socijalisti: Fakultet za crnogorski jezik i književnost, Crnogorski PEN Centar, Crnogorsko društvo nezavisnih književnika i Matica crnogorska. Možda bi se trebala spomenuti i Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, formirana kao protuteža srbiziranoj Crnogorskoj akademiji nauka i umjetnosti, ali njene aktivnosti svedene su na minimum, nažalost bez ikakvog utjecaja na stvarnost.

Danas je aktuelan novi udar srpske vlasti u Crnoj Gori na Fakultet za crnogorski jezik i književnost (FCJK). Potrebno je znati da je FCJK nastao transformacijom Instituta za crnogorski jezik i književnost kao javne naučnoistraživačke institucije osnovane radi izučavanja i afirmacije crnogorskoga jezika i književnosti. Institut je osnovala Vlada Crne Gore 29. jula 2010. godine. Četiri godine poslije, Vlada ga je transformirala u naučnoistraživačku i visokoobrazovnu ustanovu – Fakultet za crnogorski jezik i književnost sa sjedištem na Cetinju. Na ovom mjestu nameće se razumno pitanje: Zašto je Vlada jedne države, pored postojećeg Filološkog fakulteta u Nikšiću, Univerziteta u Crnoj Gori, osnovala još jedan? Razlog je bizaran – tada aktuelna Vlada Crne Gore koju je kontrolirala vodeća suverenistička partija, DPS, nije imala, a sada uopće nema kapacitet potreban za desrbiziranje već postojeće crnogorskih institucija, pa tako i fakulteta u Nikšiću, u kojem se osim srpskog izučava i crnogorski jezik, ali ne i crnogorska književnost, nego “južnoslavenska”. Tema je to koja zaslužuje posebnu pažnju, pa je ovom prilikom nećemo otvarati.

Odmah nakon formiranja “svetosavske” Vlade Crne Gore, sa Zdravkom Krivokapićem na čelu, 2020. godine, Ministarstvo prosvjete, nauke, kulture i sporta, odnosno ministrica Vesna Bratić s Draganom Koprivicom, penzioniranim profesorom Filološkog fakulteta u Nikšiću, bez ikakvog zakonskog osnova potpisala je Ugovor o pružanju ekspertsko-konsultantskih usluga. Uslugu koju je Koprivica trebao napraviti srpskoj vlasti bilo je pronaći administrativno-pravne nepravilnosti na relaciji OKF Cetinje – Vlada Crne Gore (do 2020. godine) i FCJK – Vlada Crne Gore (do 2020. godine). Cilj je bio pronaći bilo kakav nezakonski čin kako bi se dobio motiv za skidanje OKF Cetinje s liste organizacija koje imaju pravo pristupa fondovima Ministarstva za kulturu, te zatvoriti FCJK. Koprivicin posao je propao, jer nije našao niti jednu nepravilnost. FCJK još je na budžetu Vlade Crne Gore. Međutim...

Ovih dana izvršena je medijska priprema za novi udar na Fakultet za crnogorski jezik i književnost. U režimskom i najutjecajnijem mediju u Crnoj Gori, Vijesti (crnogorski Dnevni avaz), objavljen je tekst urednika portala “ND Vijesti” Srdana Kosovića, pod više nego znakovitim naslovom: “Slučaj FCJK: Sumnjiva zvanja iz Srbije, plata iz budžeta Crne Gore” i rasistički intoniram istaknutim dijelom teksta: “Svi predavači na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost, koji su birani u akademska zvanja, ne ispunjavaju uslove za to, prema aktuelnim propisima u Crnoj Gori. Iako im to nije navedeno u biografijama, svih osam predavača, od dekana Radomana do Adnana Čirgića, u zvanje su birani u Novom Pazaru, na takozvanom ‘muftijinom univerzitetu’.” Kosović u tekstu opisuje Uslove i kriterijume za izbor u akademska zvanja koje je utemeljio Savjet za visoko obrazovanje 2019. godine i tvrdi da ih predavači na FCJK ne ispunjavaju.

Ovaj tekst, po sebi, ne bi smio biti problematičan da je objavljen u stabilnoj državi, koja politički nije okupirana od nosilaca zloćudne (velikosrpske) ideologije i da nije pred nestankom identitet jednoga naroda (crnogorskog) čije jezičke i književne osobenosti, u znanstvenom smislu, čuva konkretna institucija (FCJK). Međutim, u okolnostima kakve jesu, Kosovićev tekst nije ništa drugo do narativna priprema onome što će najvjerovatnije uslijediti, a to je još jedan oficijelni, Vladin udar na ovu vrlo važnu instituciju za crnogorski kulturni i nacionalni identitet.

Gašenje “Arsa”, priprema za skidanje FCJK s budžeta Vlade Crne Gore, te najavljeni popis stanovništva u organizaciji Vlade u tehničkom mandatu, kojom još predsjedava notorni Dritan Abazović, više su nego očigledni signali da je u završnoj fazi projekt asimilacije Crne Gore u srpski kulturni i politički prostor, i to “bez ispaljenog metka”. U Crnoj Gori još nemamo organizirani, ujedinjeni otpor svih političkih partija, nevladinih organizacija, intelektualaca, umjetnika, pisaca čije je opredjeljenje Crna Gora u euroatlantskoj hemisferi. Crnogorcima je i Crkva podijeljena, a nacionalnu stranku još nemaju. (U pripremi jeste osnivanje Crnogorske evropske stranke, ali još nemamo dovoljno informacija je li riječ o ozbiljnom organiziranju koje smo na stranicama Stava prije dvije godine savjetovali Crnogorcima.)

Problem u kojem su Crnogorci identičan je problemu u kojem su Bošnjaci. Velikosrbi, uz prešutnu saglasnost zapadnih emisara, preuzimaju ili uništavaju njihove državne i nacionalne institucije. Svaki dan koji prođe, a nije napravljen korak ka zajedničkim, organiziranim oblicima borbe kojima se štiti identitet i jednog i drugog naroda, istovremeno je dodatno vrijeme njihovim neprijateljima. Šutnja, ignorancija, čekanje da neko nekako sredi stvari za nas nemoralna je i neprihvatljiva.

Popis stanovništva kao pokušaj da se stvori još jedna država srpskog naroda

Četiri crnogorske institucije kulture i obrazovanja oglasile su se Apelom kojim pozivaju da se spriječi planirani popis stanovništva, zbog toga što smatraju da nije planiran kao običan statistički poduhvat, nego kao “smrtni udarac crnogorskoj naciji”.

“Crna Gora već pune tri godine živi u uslovima nacionalne asimilacije i brutalnoga kršenja osnovnih ustavno zagarantovanih vrijednosti i međunarodnim konvencijama zagarantovanih ljudskih prava koje klerošovinistički politički subjekti sprovode po nalogu rusko-srpskih centara moći. To je danas jasno čak i onima koji su pobjedu litijaškoga kleronacionalističkog pokreta pozdravljali kao dio procesa demokratizacije društva.

Posljednje dvije Abazovićeve vlade Crnu Goru su sklonile s evropskoga kolosijeka, uništile ionako krhke i prilično nefunkcionalne institucije te kompletnu pravoslavnu sakralnu baštinu i najvrednije nacionalne kulturno-istorijske spomenike predale u vlasništvo Beogradske patrijaršije preko koje Moskva i Beograd vrše kadrovsku selekciju.

Crnogorske vlasti pokušavaju trajno promijeniti civilizacijski, kulturni i politički karakter Crne Gore. Poslije potpisivanja Temeljnoga ugovora na red je došao i popis stanovništva osmišljen kao smrtni udarac crnogorskoj naciji, građanskom državnom ustrojstvu i multikulturalizmu. Popisnim etnoinženjeringom žele se stvoriti uslovi za temeljnu preobrazbu državnoga ustrojstva kako bi Crna Gora postala nepopravljivo nefunkcionalna država. Žele se stvoriti uslovi za promjenu Ustava, kojim bi se Crna Gora definisala kao još jedna država srpskoga naroda.

U ovakvom društvenom ambijentu aktuelna marionetska Vlada Crne Gore ne može obezbijediti validan popis stanovništva. Stoga apelujemo na sve građanske i državotvorne partije te na predstavnike međunarodne zajednice da spriječe planirani popis stanovništva koji je projektovan kao posljednji čin dramatičnoga nestanka doskora jedinoga funkcionalnog građanskog društva na Balkanu.

Validni rezultati popisa mogu se dobiti isključivo uz direktno praćenje i nadzor od opozicije i međunarodne zajednice, i to u ambijentu koji bi kreirala neka nova vlast koja bi imala puni izborni legitimitet i koja ne bi radila po nalozima Moskve i Beograda.

U suprotnom, ako ne postoje politički faktori u zemlji i diplomatska podrška koji bi obezbijedili regularne uslove za održavanje popisa, pozivamo građane Crne Gore na bojkot popisa kao legitiman politički čin nepristajanja na rusko-srpski plan nestanka one Crne Gore koja je obnovljena na referendumu 2006. godine”, napisano je u apelu kojeg potpisuju Crnogorski PEN centar, Fakultet za crnogorski jezik i književnost, Crnogorsko društvo nezavisnih književnika i Matica crnogorska.