Ogledalo na kraju puta

Za Antenu M piše: Miljan Vešović

Postoji poznata američka poslovica koja glasi: „Na kraju puta uvijek se nalazi ogledalo“.

Kako sada stvari stoje, velika je vjerovatnoća da Crna Gora brzo dobije novu vladu i parlamentarnu većinu čiji će ključni konstituent biti anti-crnogorska i anti-zapadna, a pro-srpska i pro-ruska koalicija „Za budućnost Crne Gore“ (bivši Demokratski front).

Najavljeno je i sprovođenje popisa stanovništva početkom novembra. Po svemu sudeći, popis će se sprovesti bez bilo kakve domaće ili međunarodne kontrole. Građani su izloženi kampanji i pritiscima pro-srpskih političkih snaga i Srpske pravoslavne crkve da se izjasne kao Srbi i vjernici SPC. Osnovano se sumnja da je prava svrha popisa „etnički inženjering“ u Crnoj Gori, kao uvod u poništenje građanskog karaktera države.

Ukoliko se ova dva politička projekta (ulazak pro-srpskih i pro-ruskih političkih partija u Vladu i sprovođenje popisa) ostvare, Crna Gora će se naći na kraju puta koji je započela „litijaškim protestima“ i izborima 30. avgusta 2020. Taj put vodi dalje od evropskih i evro – atlantskih vrijednosti i bliže pretvaranju naše države u „Republiku Srpsku na moru“.

Ključni faktor koji je doprinio takvom razvoju događaja je maligni srpski i ruski uticaj i hibridni rat koji je, prvo iz Beograda, a kasnije i iz Moskve, vođen protiv Crne Gore praktično bez prekida od obnove državnosti 2006. Veliki broj autora se već podrobno bavio ovom pojavom.

Nesporno je, da su ovakvoj situaciji doprinijele i greške međunarodnih partnera u politici prema Zapadnom Balkanu. U prvom redu se tu radi o usporavanju procesa evropskih integracija regiona, kao i o politici popuštanja američkih i evropskih zvaničnika prema Vučićevom režimu u Srbiji. O ovoj tematici se, takođe, pričalo dosta.

Međutim, objektivne i konstruktivno – kritičke analize postupaka građanskih i pro-zapadnih političkih snaga u Crnoj Gori u ovom periodu je bilo jako malo, ako i uopšte. Možda je vrijeme, da se građanska opcija u Crnoj Gori „pogleda u ogledalo“ i pokuša učiti iz prošlih grešaka.

Gotovo sve pro-zapadne političke i društvene snage u Crnoj Gori entuzijastično su podržale usvajanje Zakona o slobodi vjeroispovijesti krajem 2019. Podržao ga je jednako entuzijastično i autor ovih redova. Svi smo napravili grešku.

Sadržaj samog Zakona nije sporan. Nije sporna bila ni potreba njegovog donošenja. Vrijeme kad se to uradilo, međutim, jeste. Nije se prepoznalo, da taj Zakon ima potencijal da, pod vođstvom SPC, mobiliše anti-zapadne snage u Crnoj Gori a istovremeno otuđi dio glasača građanske opcije koji su istovremeno i pravoslavni vjernici. Konsekventno, takva vrsta političkih projekata se radi odmah nakon što se dobiju izbori, a ne pola godine prije njihovog održavanja.

Neprepoznavanje uticaja donošenja tog Zakona, kako na unutrašnju političku scenu u Crnoj Gori, tako i na naše odnose sa međunarodnim partnerima, uslovilo je i drugu grešku. Usvajanju Zakona, naime, nije prethodila ozbiljna priprema na unutrašnjem i na spoljašnjem planu. Nije bilo one vrste pripreme koja je prethodila referendumu o nezavisnosti i učlanjenju u NATO, a koja je bila ključna da oba ta projekta uspiju. U slučaju Zakona o slobodi vjeroispovijesti, biračima nije adekvatno objašnjeno zašto se to radi.

Našim saveznicima i partnerima, takođe, nije dovoljno dobro objašnjena potreba kretanja u projekat koji ima potencijal da destabilizuje Crnu Goru. Upravo zbog tog destabilizacionog potencijala podrška za taj projekat je izostala.

Ovo posebno imajući u vidu da suverenistička opcija u Crnoj Gori, od dolaska Aleksandra Vučića na vlast 2012. pa skoro do perioda aktuelizacije pitanja crkvene imovine u Crnoj Gori 2019. nije bila dovoljno agilna u upozoravanju na opasnost koja nikad nije prestala da prijeti iz Srbije. Takođe ni u objašnjavanju te opasnosti zapadnim partnerima. Naprotiv, u periodu 2012-2016. došlo je do neke vrste taktičkog, prećutnog savezništva suverenističkih političkih partija i Vučićevog režima. U ovom periodu, naša država je „zažmurila“ i na infiltraciju srpskih nacionalista (i službi bezbjednosti) u crnogorski medijski i kulturni prostor.

Dakle tačno je – zapadni saveznici su „zaspali na dužnosti“ i nijesu prepoznali prave namjere Srbije. Međutim, zajedno sa njima nažalost „spavala“ je i Crna Gora i građanska opcija u njoj.

Pored pro-evropske i pro-NATO orijentacije, ključni razlog zašto je građanska politička opcija u Crnoj Gori, do 2020, uvijek mogla da računa na (manje ili više javno izraženu) podršku Zapada je konstruktivna uloga te opcije kao faktora stabilnosti u zemlji i regionu. Onog momenta kad se stvorila percepcija da ove političke snage više nijesu faktor stabilnosti, podrška je izostala ili se značajno smanjila.

Nakon poraza na izborima 2020, pojedini pripadnici građanske opcije u Crnoj Gori započeli su oštru medijsku i drugu kritiku politike zapadnih zemalja prema Zapadnom Balkanu i Crnoj Gori. Na meti kritike su se našli kako pristupi Zapada, tako i pojedinci – ambasadori pojedinih članica NATO i EU u Crnoj Gori. Već je objašnjeno da razlozi za kritiku postoje. Međutim, postoje i nedostaci.

Prije svega, Zapad je potreban Crnoj Gori mnogo više nego Crna Gora Zapadu. To je politička realnost, određena veličinom Crne Gore, njenom političkom, vojnom i ekonomskom snagom i njenim položajem u međunarodnoj zajednici koji je time determinisan. Samim tim, prozapadna politička opcija u Crnoj Gori, bez obzira na to je li u vlasti ili u opoziciji, treba da ulaže stalni napor da podsjeća zapadne zemlje na značaj Crne Gore. Takođe, da povlači one poteze koji će pokazati da su upravo te političke snage najbolji partner Zapada.

Nažalost, propušteno je dosta takvih šansi prethodnih godina. Jedna od tih je bilo povlačenje američkih snaga iz Avganistana 2021, koje je uslovilo talas izbjeglica iz te države. Tadašnja pro-srpska vlada na čelu sa Zdravkom Krivokapićem nije primila avganistanske izbjeglice u Crnu Goru. Ovo i pored činjenice da je Crna Gora više od 10 godina učestvovala u misijama ISAF/Odlučna podrška u Avganistanu. Avganistanska situacija bila je prilika da se napravi pritisak od strane pro-zapadne opozicije da se makar mali broj izbjeglica prihvati i time pošalje jasan signal koje su snage u Crnoj Gori zaista evro - atlantske. Takav pritisak je izostao.

Slična prilika se ukazuje i sada, nakon terorističkog napada Hamasa na Izrael. Bez obzira na lična mišljenja o širem kontekstu izraelsko – palestinskog sukoba, sadašnja situacija pruža priliku građanskim snagama u Crnoj Gori da jasno i javno podrže stav naših zapadnih saveznica. Taj stav se zasniva na, s jedne strane, snažnoj afirmaciji prava Izraela na samoodbranu i potrebe da se terorističke organizacije unište. Sa druge strane, radi se o jednako jasnoj podršci humanitarnim naporima u Pojasu Gaze i isticanju potrebe da izraelske vojne operacije budu u skladu sa međunarodnim humanitarnim pravom. Za sada, ovakav javni nastup izostaje.

U ekonomskoj sferi, urađeno je nedovoljno na privlačenju investicija iz članica NATO i EU u Crnu Goru. Jasno je, da dio problema leži u nezainteresovanosti privatnog sektora u zapadnim zemljama za ulaganje u našu državu. Međutim, upravo zato je bilo potrebno uložiti veći napor da se interesovanje poveća. A i prilika je bilo, a nijesu baš sve iskorišćene.

Ono što takođe nedostaje je „moralna jasnoća“ i čvrsto vjerovanje da su evro – atlantske i evropske vrijednosti nešto što je stvarno, dobro i za što se vrijedi boriti. Ovo posebno imajući u vidu da je Crna Gora, od momenta kada je postala članica NATO, dio Zapada. Dakle nije se približila Zapadu, nije most između Istoka i Zapada, već je dio Zapada. I stoga snage koje su bile najzaslužnije da Crna Gora postane dio Zapada treba da se ponašaju u skladu s tim.

Umjesto toga, često se Crna Gora posmatra kao država koja se nalazi na liniji sukoba „velikih sila“, a između „velikih sila“ se pravi neka vrsta vrijednosne i moralne ekvivalencije. Naime, one se percipiraju kao države koje se „bore za svoje interese preko leđa malih nacija“. Ne. Ovo više nije doba Tita, Nehrua i Nasera i Crna Gora više nije dio SFRJ i Pokreta nesvrstanih. Crna Gora je sada dio „velike sile“, koja se zove NATO i koji je najveća i najmoćnija alijansa slobodnih i demokratskih zemalja u istoriji. Revizionističke velike sile, koje se trude da unište ili temeljno izmijene svjetski poredak zasnovan na pravilima, su naši rivali.

Ono što tim rivalima pravi najveći problem je kad je trans-atlantska zajednica ujedinjena i složna. To se dešava kada svi saveznici daju svoj doprinos i ispunjavaju obaveze. Stoga prozapadne snage u Crnoj Gori treba da nastave da budu najveći glasnogovornici što većeg izdvajanja za odbranu i što većeg doprinosa naše države u okviru NATO. I to ne da bi se „ispunio standard“ ili „štrihiralo“ učešće u misijama i operacijama Alijanse, već da bi se ponašali onako kako je realno potrebno, a i kako se očekuje od saveznice koja je na „prvoj liniji vatre“ malignog uticaja iz Rusije i Srbije.

I evropskim i evro – atlantskim vrijednostima kao što su sloboda, demokratija, tržišna ekonomija, anti – korupcija ili ljudska prava često se u Crnoj Gori pristupa sa cinizmom. Nažalost, i od strane pripadnika građanske, prozapadne opcije. Taj cinizam građanska opcija u Crnoj Gori takođe sebi ne smije da priušti. Realnost je sljedeća – mi nijesmo SAD, Velika Britanija ili Francuska. Mi nemamo njihovu institucionalnu ili demokratsku tradiciju. To nije naša greška, već naša istorija. Te zemlje sebi mogu da priušte da pojedinci u njima evro – atlantske vrijednosti shvataju na način na koji ih shvata Najdžel Faraž, Aleksandrija Okazio – Kortez ili Marin Le Pen.

Crna Gora i crnogorski suverenisti to ne mogu sebi da priušte. Upravo zato jer su Crna Gora, crnogorska nacija, jezik, crkva, društvo i kultura „na liniji vatre“. A bez prozapadne orijentacije, suverenistička opcija u Crnoj Gori ne postoji. Čvrsta vjera u evropske i evro – atlantske vrijednosti i želja da se Crna Gora odvede u svijet gdje te vrijednosti važe bile su ključ referendumske pobjede. Sada je ta čvrsta vjera važnija nego ikad.

Drugi nedostatak kritika koje se Zapadu upućuju za politiku prema Zapadnom Balkanu je nedostatak konstruktivnosti. Nije dovoljno reći „šta ne valja“. Potrebno je predložiti i alternativan pristup. To takođe u velikoj mjeri izostaje. A može da bude jako uspješno. Dobar primjer može da bude inicijativa „Otvoreni Balkan“. Opravdana kritika te inicijative, koja je stizala iz Crne Gore i regiona bila je uvijek praćena alternativnim prijedlogom – da se jača Berlinski proces. Kako sada stvari stoje, interesovanje za inicijativu „Otvoreni Balkan“ na Zapadu je prilično zamrlo. Pored toga, zvaničnik koji je bio jedan od najvećih regionalnih glasnogovornika tog projekta, premijer Albanije Rama, javno je prije nekoliko mjeseci izrazio skepticizam i podržao Berlinski proces.

Ovaj primjer može da bude recept za dalje vanjsko – političko djelovanje građanski i suverenistički orijentisanih snaga u Crnoj Gori. I put ka povratku povjerenja Zapada u te snage. Čvrsta vjera u evroatlantske vrijednosti, stalna želja da se učini što više na njihovoj afirmaciji i u svakoj mogućoj prilici, na bilateralnom i multilateralnom planu, podrže naše saveznice, kombinovana sa konstruktivnim pristupom koji se ne libi da prozove greške, ali to uvijek proprati nuđenjem rješenja.

Moguće je da će, ukoliko bude koristila ovakav pristup, građanska, pro-zapadna opcija u Crnoj Gori moći da se pogleda u ogledalo sa početka priče i bude zadovoljna onim što vidi. Takođe postoji nada, da će na ovakav način biti moguće dati doprinos da Crna Gora, na srednji ili dugi rok, bude u mogućnosti da se vrati sa pogrešnog puta kojim je krenula 30. avgusta 2020.