(Dis)funkcionalna Amerika?

Za Antenu M piše: Miljan Vešović

Prije nekoliko godina, u doba migrantske krize, Bregzita i referenduma za nezavisnost Škotske i Katalonije, našim regionom je kružila šala da je, umjesto evropeizacije Balkana, došlo do balkanizacije Evrope. Događaji posljednjih sedmica i mjeseci navode na pomisao da je došlo vrijeme da se šala primijeni i na SAD.

Zaista, ukoliko se bar površno, iz medija, informišemo o SAD, situacija ne izgleda dobro. Glavni kandidati za predsjednika su osamdesetogodišnjak (aktuelni predsjednik Bajden) kog opozicija optužuje da je koristio svoj uticaj da sinu olakša biznis i sedamdesetsedmogodišnjak (bivši predsjednik Tramp) protiv kog se vode četiri odvojena sudska postupka za ozbiljna krivična djela. Zakonodavna vlast već nekoliko sedmica ne funkcioniše jer republikanci (koji imaju većinu) ne mogu da se dogovore između sebe ko će da bude predsjedavajući Predstavničkog doma. U velikim gradovima smjenjuju se protesti pristalica i protivnika Palestine ili Izraela, a ogroman broj migranata svakodnevno prelazi meksičko – američku granicu kao da je nema.

Već duže vrijeme, od početka druge decenije ovog vijeka, politički diskurs u SAD je takođe “balkanizovan”. Republikanci i demokrate se međusobno čašćavaju epitetima koji su prije bili nezamislivi. Saradnja i donošenje odluka zasnovano na kompromisu između dvije glavne partije, takozvani dvopartizam, više nije poželjna pojava. Populistički, “anti – establišment” i anti – sistemski političari na obje strane političkog spektra na vrhuncu su popularnosti.

Moguće je izdvojiti tri važna razloga zašto je situacija ovakva.

Prvo, politički (i, uže gledano, izborni) sistem SAD, zasnovan na biranju kandidata prvo na stranačkim, a tek onda na opštim izborima, pomaže “tvrdolinijašima”. Ovo zato što kandidat, da bi uopšte došao u šansu da se takmiči za funkciju, mora prvo da na stranačkim izborima zadovolji partijsku bazu. A po prirodi stvari, partijska baza je mnogo “tvrđa” u stavovima od generalnog biračkog tijela.

Drugo, tehnološki razvoj uslovio je da su ljudi generalno, a američki birači (imajući u vidu da je SAD jedna od tehnološki najrazvijenijih zemalja) posebno izloženi prevelikoj količini informacija. Tu količinu ljudski mozak nije u stanju da obradi, pa je zato potrebno “filtriranje”. To filtriranje se obično vrši na osnovu političke orijentacije – slušaju se, čitaju i prate oni mediji i profili na društvenim mrežama koji su po stavovima najbliži. Ovo daje moć tim medijima ne samo da utiču na formiranje mišljenja o društvenim pojavama, već i da korisnicima njihovih usluga određuju šta je u politici važnije od čega.

Banalni primjer je sljedeći - prosječni republikanac, koji prati desno orijentisane medije i komentatore na Maskovom X-u (bivši tviter) pročitaće mnogo više o krizi na granici Meksiko – SAD, nego o odbijanju Trampa da prizna poraz na izborima 2020 i njegovom pokušaju da preinači volju građana. Sa druge strane, prosječni demokrata koji prati lijevo orijentisane medije i komentatore slušaće mnogo više o abortusu, nego o činjenici da pojedine demokrate podržavaju Hamas.

Treće, ovako izraženoj političkoj polarizaciji u SAD u velikoj mjeri su doprinijeli i tzv “kulturni ratovi”. Još od šezdesetih godina XX vijeka, ideje tadašnjeg političkog liberalizma (rasna i polna jednakost, “seksualna revolucija”, “pozitivna diskriminacija”, otvorenost za različitosti itd) su postale dominantne u političkom diskursu. Iz ubjeđenja ili nužde, prihvatili su ih u manjoj ili većoj mjeri i konzervativni političari. Međutim, u posljednje vrijeme široko je rasprostranjeno shvatanje da je liberalizam “otišao predaleko”.

Posebno su kritikovane sljedeće pojave: hipersenzitivnost na percipirane (često osporavane ili hiperbolizovane) pojave diskriminacije (tzv “woke” kultura); učenje da je rasizam u SAD “sistemski” i jedan od svrha postojanja institucija, a ne izazvan ponašanjem rasistički orijentisanih pojedinaca/grupa (tzv “kritička rasna teorija”); primjena političke korektnosti u svakoj prilici i korišćenje rodno – senzitivnog jezika čak i u situacijama kad zaista zvuči apsurdno (na primjer, govoriti “trudna osoba” umjesto “trudnica”) i slučajevi kada su pojedinci koji se ovih pravila ne pridržavaju bili podvrgnuti svojevrsnoj društvenoj izolaciji (“cancel culture”).

Ukazuje se i na negativan uticaj ovih pojava ne samo na unutrašnju politiku, već i na nacionalnu bezbjednost. Ističe se mogućnost da su ideologije poput “kritične rasne teorije” u stvari namjerno plasirane od ruskih i kineskih “agenata uticaja” u cilju slabljenja društvene kohezije u SAD i povjerenja u institucije te države.

Ove politike, u kombinaciji sa opštim padom povjerenja u američku federalnu vladu i političare uopšte (što je manje – više konstanta na političkoj sceni SAD još od afere “Votergejt”) izazvale su žestoki anti – establišment odgovor koji je, između ostalog, bio ključan i za pobjedu Donalda Trampa na izborima 2016.

Ono što može da bude problematično, međutim, je pojava da tzv “anti – establišment” političari često previše odu u drugu krajnost i ugroze/osporavaju one tekovine liberalizma ili institucije koje dokazano dobro funkcionišu i, samim tim, takođe slabe društvenu koheziju. U istu kategoriju ide i relativizovanje djelovanja rasističkih i ultra – desnih pojedinaca ili grupa, čemu konzervativno orijentisani političari takođe ponekad pribjegavaju.

Situaciju dodatno komplikuju i za SAD prilično nepovoljni eksterni faktori. Posljedice pandemije kovida, ruske agresije u Ukrajini, rastuće prijetnje terorizma i stalnih kriza na Bliskom istoku osjetila je i američka ekonomija. Izražena inflacija, oštar rast cijena goriva i nekretnina učinile su da percepcija prosječnog američkog birača o stanju ekonomije bude prilično negativna. Ovo i pored toga da pokazatelji govore o stabilizaciji, usporavanju inflacije i padu nezaposlenosti. Međutim, ti pozitivni efekti još uvijek se nijesu “prelili” u džepove građana.

Sve ovo utiče da Bajdenova administracija, Kongres, Vrhovni sud (gdje sudije imenuje predsjednik, obično po ideološkoj liniji, a potvrđuje ih Senat) ali i republikanska partija i bivši predsjednik Tramp imaju, po gotovo svim anketama, negativan rejting. Takođe, većina anketiranih ne bi željela da Tramp i Bajden budu predsjednički kandidati, već preferiraju da oba lidera odu u političku penziju i time daju šansu drugim, po mogućnosti mlađim, kandidatima.

Generalni elektorat je, međutim, jedno, a partijski profilisani birači na stranačkim izborima drugo. A na stranačkim izborima, kako sad stvari stoje, stvar je jasna – ubjedljiva većina demokrata će glasati za aktuelnog predsjednika, a ubjedljiva većina republikanaca za Trampa. Pod uslovom da tako ostane i da ova dvojica budu i formalno nominovani za predsjedničke kandidate, može se procijeniti da veće šanse za pobjedu ipak ima Bajden. Iz dva glavna razloga.

Prvo, u situaciji kada obje glavne partije registruju rast popularnosti “tvrdog” lijevog (demokrate) odnosno desnog krila (republikanci), Demokratska partija ipak pokazuje veću sposobnost da djeluje jedinstveno. To se dobro vidjelo i kroz izbor predsjedavajućeg Predstavničkog doma. Za razliku od republikanaca koji, u vrijeme pisanja ovog teksta, još uvijek nijesu odlučili ko im je kandidat, demokrate su ujedinjene oko lidera manjine kongresmena Džefriza. U političkim uslovima gdje je elektorat od strane obje partije “bombardovan” katastrofičnim scenarijima i kampanjama blaćenja usmjerenim prema protivničkim kandidatima, prirodno je da oni birači koji nijesu jasno partijski profilisani (a takvih je u SAD veoma velik broj) kao “manje zlo” preferiraju onu opciju koja im se čini stabilnija i sigurnija. A za sada su to ipak Bajden i Demokrate.

Drugi razlog je mnogo prozaičniji – Tramp će efektivno izgubiti kandidaturu i predsjedničku trku ukoliko bude osuđen za neko od krivičnih djela za koje je optužen. Ovo i pored činjenice da mu propisi ne zabranjuju da se, čak i da bude osuđen, kandiduje ili bude predsjednik. Ipak, praktično gledano, situacija da neko bude predsjednik SAD i “lider slobodnog svijeta” iz zatvorske ćelije je vjerovatno nezamisliva. Pored toga, ukoliko bude osuđen, Trampova argumentacija da su optužbe protiv njega u stvari progon od strane političkih protivnika će biti u velikoj mjeri obesmišljena. Jer jedno je kada nekog optuži tužilac koji je možda naklonjen demokratama, a drugo je kada tu istu osobu osudi porota od 12 ljudi u čijem izboru i on sam (ili posredstvom advokata) učestvuje.

Ono što je, međutim, značajno je činjenica da su, kroz istoriju, SAD i njen sistem uspjeli da prebrode i mnogo ozbiljnije izazove od ovih sa kojima se sada suočavaju. Takođe, upravo zbog snage i ukorijenjenosti institucija, kao i zbog federalnog uređenja države, SAD je dizajnirana da upravo uspješno absorbuje političke i društvene podjele. Većina pitanja koja direktno utiču na prosječnog birača, i samim tim ga/je najviše opterećuju, rješava se na nivou saveznih država, a ne na federalnom nivou. Ostrašćenost koju Amerikanci ponekad pokažu u političkim raspravama više liči na ljutitu diskusiju navijača dva rivalska kluba, nego na uvod u građanski rat.

Velika većina Amerikanaca, kakvih god političkih stavova bila, ima manje ili više izraženo mišljenje da živi na jednom od najboljih mjesta za život na planeti, i svjesna je važnosti toga. Upravo je to “lijepak” koji drži SAD na okupu i nešto što tu državu čini stabilnom i funkcionalnom. Dok god je situacija takva, nije vjerovatno da društvena kohezija u SAD i politička stabilnost bude ozbiljnije ugrožena.