Poraz Zapada u Crnoj Gori

Za Antenu M piše: Miljan Vešović

Parlamentarna većina u Crnoj Gori izabrala je Andriju Mandića, lidera pro-srpske i pro-ruske partije „Za budućnost Crne Gore“ za predsjednika Skupštine Crne Gore 30. oktobra. Nedugo nakon toga, uz podršku pomenute pro-srpske i pro-ruske partije, izabrana je i nova Vlada Crne Gore na čelu sa Milojkom Spajićem.

Po sopstvenom priznanju, novi predsjednik Skupštine Crne Gore ima dvojno (crnogorsko i srpsko) državljanstvo. U skladu sa važećim propisima u Crnoj Gori, to je nezakonito.

Mandić je takođe prvostepeno osuđen za pokušaj državnog udara i terorističke aktivnosti na dan parlamentarnih izbora u Crnoj Gori, 16. oktobra 2016. Istom prilikom, kao organizatori zavjere, osuđeni su i operativci ruske vojne obavještajne službe GRU, ruski državljani Šišmakov i Popov. Shodno optužnici koja je tom prilikom potvrđena na sudu, cilj zavjerenika bio je da na dan izbora, 16. oktobra 2016, teroristička grupa fizički preuzme kontrolu nad crnogorskim institucijama i likvidira tadašnjeg predsjednika Vlade Crne Gore, Mila Đukanovića. Ovo kako bi pro-ruske snage (čiji je Mandić tada, kao i sada, lider) preuzele vlast i, za račun Rusije, spriječile Crnu Goru da uđe u NATO.

Nakon što je prvostepeno osuđen na 5 godina zatvora, Mandić se, zajedno s drugim optuženicima, žalio Apelacionom sudu. U međuvremenu, 30. avgusta 2020, pro-zapadne partije su izgubile izbore u Crnoj Gori. Novu parlamentarnu većinu činila je pro-srpska tročlana koalicija. Odmah nakon formiranja nove vlade, tadašnji ministar pravde Leposavić, inače poznat kao negator genocida u Srebrenici, počeo je da vrši javni pritisak na Apelacioni sud da ukine prvostepenu osuđujuću presudu. Nadležno vijeće Apelacionog suda je to i uradilo.

Nedugo nakon objave da se predmet vraća prvostepenom sudu na ponovno odlučivanje, mediji su prenijeli vijest da je Specijalno državno tužilaštvo podnijelo krivičnu prijavu protiv više lica za pranje novca ruskih biznismena u Crnoj Gori. Među optuženima našao se i muž jedne od članica sudskog vijeća koje je ukinulo presudu Mandiću, ali i operativcima GRU, za pokušaj državnog udara.

Prepuštamo čitaocima da prosude radi li se o koincidencijama.

Ruski predsjednik Vladimir Putin novog predsjednika Skupštine Crne Gore Mandića je nazvao „pravi heroj“. Mandić za Putina takođe ima samo riječi hvale. Na primjer, jednom prilikom je ustvrdio da „većinska Crna Gora doživljava Putina kao svog predsjednika”.

Što se tiče NATO, Mandić o ovoj alijansi ima sljedeće mišljenje: „NATO je gola sila, protivnik slobode. Nastavio je sa politikom terora i sile i u drugim državama, ali njegovo vrijeme očigledno prolazi. Naspram sebe sada ima moćnu Rusiju, koja je opet postala nada čovječanstva i branitelj vrijednosti civilizacijskog kruga kome pripada i pravoslavni narod“.

Neposredno prije održavanja parlamentarnih izbora nakon kojih je formirana aktuelna vladajuća većina, prije samo četiri mjeseca, Mandić je izjavio da će „ukoliko uđe u vlast, Crna Gora prvo izaći iz NATO, a zatim poništiti priznanje Kosova“.

Pored Mandićeve partije „Za budućnost Crne Gore“, vladajuća većina je sastavljena od još tri. „Za budućnost Crne Gore“ za sada nema ministre u vladi, već će biti zastupljena na nivou zamjenika ministara (državni sekretari). Takođe, predviđeno je da se nakon godinu Vlada rekonstruiše, kako bi u nju ušli i pripadnici Mandićeve partije, i to na ministarskom nivou.

Pripadnici ostalih partija koje čine vladu, kao i novi premijer Spajić u više navrata su iskazivali svoju pro-evropsku i pro-NATO orijentaciju i obavezivali se da će slijediti evropski i evro – atlantski put kojim se država kretala od obnove državnosti. Imajući, međutim, u vidu ko im je koalicioni partner, tim obećanjima nije lako povjerovati.

Spajić je politički aktivizam započeo lobirajući za, nesumnjivo prorusku, Srpsku pravoslavnu crkvu. Nakon što je bio ministar finansija u Vladi Crne Gore, a zatim i lider trenutno najveće partije, pokreta „Evropa sad“,  pokušao je da napravi otklon od pro-srpskih početaka i pozicionira se kao moderan pro-zapadni političar, koji naglasak stavlja na ekonomska pitanja. Pro-srpske partije u Crnoj Gori, kao i obavještajna i medijska efektiva Vučićevog režima u Srbiji mu to nijesu oprostili. Lansiranjem afera su ga prvo spriječili da bude predsjednički kandidat, a zatim pokušali oslabiti njegovu poziciju nakon parlamentarnih izbora u junu 2023.

Pritisak Srbije (a preko nje i Rusije) se najviše osjetio u procesu formiranja vlade i nove parlamentarne većine nakon izbora. Spajićeva prvobitna ideja je bila da isključi pro-ruske partije iz pregovora i formira vladu umjerenih pro-srpskih i partija nacionalnih manjina. Međutim, poklekao je pod pritiskom organizovanim iz Beograda i uključio Mandića i njegovu grupaciju u sastav vladajuće većine.

Postoji velika vjerovatnoća da je ključni instrument srpskog pritiska bio aktuelni (pro-srpski) predsjednik Crne Gore Milatović. Milatović i Spajić potiču iz iste političke partije, „Evropa sad“. Mediji su više puta logicirali da je upravo aktuelni predsjednik izvršio uticaj na nekoliko poslanika te partije da odbiju prijedlog Spajića da se vlada i vladajuća većina formiraju bez pro-ruskih elemenata. Samim tim, uskratio je Spajiću većinu za taj prijedlog.

Inače, Milatovićev savjetnik za nacionalnu bezbjednost, Vukšić, je takođe (dok je bio advokat) poznat po vezama sa pripadnicima ruske biznis-zajednice. Nakon dolaska pro-srpskih partija na vlast u avgustu 2020, Vukšić je postavljen za šefa crnogorske obavještajne službe ANB. Više medijskih analiza je ustvrdilo da je, za vrijeme Vukšićevog mandata, ANB temeljno infiltriran agentima ruskih i srpskih obavještajnih službi, pa je stoga postao bezbjednosni problem za NATO.

I ovom prilikom ćemo prepustiti čitaocima da prosude radi li se o koincidenciji.

Sa druge strane, sa Zapada su stigle jasne poruke da, prema riječima neformalnog izaslanika predsjednika Bajdena za Zapadni Balkan Eskobara, su „SAD bile vrlo jasne da žele da vladu čine isključivo partije usredsređene na evropske integracije i posvećene NATO, koje dijele američki stav u vezi s Rusijom“. Očigledno je da je ova poruka ignorisana i da je vladajuća većina prosudila da su stavovi Beograda, Srpske pravoslavne crkve i posredno Moskve ipak važniji, a da premijer Spajić, makar za sada, nije uspio da se odbrani od anti-zapadnog pritiska sa ovih adresa.

Dakle, situacija koju u Crnoj Gori imamo je trenutno sljedeća: funkcije predsjednika Skupštine, više zamjenika ministara u Vladi i najbližih savjetnika predsjednika države obavljaju anti-zapadni, anti-NATO i pro-ruski zvaničnici. To stavlja zapadne saveznike i partnere Crne Gore pred dva krupna bezbjednosna problema.

Kratkoročno, najveći problem predstavljaće sigurnost tajnih podataka NATO, kojim Crna Gora, kao i sve saveznice, ima pristup. Mandić, kao predsjednik Skupštine, postaje i član vrhovnog bezbjednosnog organa u zemlji, organa koji komanduje Vojskom Crne Gore – Savjeta za bezbjednost i odbranu. Taj organ odluke donosi jednoglasno, što znači da postoji velika vjerovatnoća da će Moskva, preko Mandića, biti u stanju da zakoči svako učešće Crne Gore u NATO misijama i operacijama.

Pored toga, Mandić, „Putinov heroj“, prvostepeno osuđen za pokušaj terorizma po narudžbi GRU, kao član Savjeta za bezbjednost i odbranu, po funkciji automatski dobija pristup tajnim podacima najvišeg stepena tajnosti „Strogo tajno“. Svi izvještaji sa sjednica raznih komiteta i tijela NATO, koje naša diplomatska i vojna misija u toj organizaciji po službenoj dužnosti pišu, stizaće i za Mandićev sto. To dalje znači, da je velika vjerovatnoća da detalji o, na primjer, NATO vojnim i obavještajnim procjenama položaja i kapaciteta ukrajinskih i ruskih snaga, istog dana završe u Ambasadi Rusije u Podgorici.

Dugoročno, formalno uključivanje pro-srpskih i pro-ruskih partija u Vladu i parlamentarnu većinu je još jedan korak ka ostvarivanju scenarija urušavanja crnogorske državnosti, stavljanja Crne Gore pod političku, bezbjednosnu i ideološku kontrolu Srbije i Rusije i destabilizacije regiona. Prethodnih tri i po godine, kada su dvije pro-srpske vlade Crnu Goru praktično ostavile na „izvol'te“ operativcima i agentima uticaja ruskih i srpskih bezbjednosnih službi, stvorile su plodno tlo za ovaj scenario.

Prvi naredni korak u planu je lažiranje rezultata popisa stanovništva, kako bi se predstavilo da je u Crnoj Gori najviše etničkih Srba. Na osnovu tih rezultata, dalji korak je promjena ustavnog uređenja Crne Gore, koja više neće biti građanska država, već država naroda. Nakon toga, može se pristupiti federalizaciji Crne Gore po etničkim linijama. Kad se to završi, na redu je promjena državno-pravnog statusa Crne Gore i prisajedinjenje iste Srbiji. Naravno, to uključuje i istupanje iz NATO (članica više neće postojati) i „otpriznavanje“ Kosova, što su politički ciljevi  novog predsjednika Skupštine Crne Gore.

Ili, ako se zato nema većine, teroristički napadi i proglašenje samostalnosti opština sa većinskim srpskim stanovništvom, u stilu Donbasa ili Sjevera Kosova.

Naravno, za ostvarivanje ovog, najcrnjeg, scenarija potrebne su godine. Međutim, on je mnogo bliže nego što se pro-zapadnim snagama u CG, ili samim zapadnim saveznicama, čini. Podsjetimo se – 1996 je malo kome i u Crnoj Gori, i van nje, padalo na pamet da će naša država biti u mogućnosti da obnovi državnost. Samo 10 godina kasnije, to se desilo. Sama ta činjenica ukazuje da mogućnost da se desi obrnuti proces – vraćanja Crne Gore u neku vrstu, formalne ili de facto, Unije sa Srbijom, takođe postoji.

Posebno je problematično što Crna Gora, za razliku od, na primjer, Kosova, čiji je bezbjednosni aparat kompaktan, čvrsto pro-zapadan i posvećen odbrani nacionalnih interesa te države, više nema bezbjednosnih kapaciteta da se suprotstavi ovakvim pokušajima. A zaštitu NATO kroz aktiviranje članova 4 i 5 Vašingtonskog ugovora nemoguće je tražiti, kad na najvišim državnim funkcijama, sa kojih se to traži, sjede upravo oni, koji scenario uništenja Crne Gore sprovode.

Sama činjenica da se ovakva vrsta crnih scenarija uopšte razmatra, da NATO mora da razmišlja da li su tajni podaci sigurni od predsjednika Parlamenta jedne od članica, a posebno pojava da vladajuća većina u Crnoj Gori očigledno ignoriše vrlo jasna upozorenja zapadnih saveznica, ukazuje da je politika Zapada (EU i SAD) u posljednjih nekoliko godina prema Crnoj Gori i Zapadnom Balkanu doživjela neuspjeh. A doživjela je neuspjeh zato što se zasnivala na popuštanju Srbiji.

Popuštanje Srbiji se pokazalo kontra – produktivnim. Iz istog razloga iz kog se kontra – produktivnim pokazalo popuštanje Kini devedesetih, popuštanje Rusiji (čuveni „reset“) krajem prve decenije XXI vijeka i popuštanje Iranu kako bi se zaključio nuklearni sporazum. U svim ovim slučajevima, ispostavilo se da je mišljenje da će autoritarne, duboko anti – zapadne zemlje čiji se interesi nikako ne podudaraju sa američkim i interesima drugih zapadnih zemalja odjednom postati prijateljske države ukoliko se s njima uspostavi ekonomska saradnja, a tolerišu se njihove autoritarne prakse, zabluda. Kako real – politički razlozi, tako i potpuna nekompatibilnost sistema zasnovanih na slobodi i onih zasnovanih na strahu i poslušnosti, uslovljavaju da Zapad sa Komunističkom partijom Kine, KGB-om i Savjetom islamske revolucije Irana ne može biti prijatelj, niti pomenuti entiteti žele prijateljstvo, pa čak ni miroljubivu koegzistenciju sa Zapadom.

Ista situacija je sa Vučićevom Srbijom. Real – politički, Srbija smatra Crnu Goru, Kosovo, BiH, Sjevernu Makedoniju i dio Hrvatske ili teritorijama koje joj istorijski pripadaju, ili svojom interesnom sferom. NATO (članstvo Hrvatske, Crne Gore i Sjeverne Makedonije, prisustvo KFOR-a na Kosovu i misije EU u BiH) je od strane srpskih nacionalista (kojim, nedvosmisleno, pripada i Vučić) percipiran kao glavna prepreka da tako i bude. Zato je cilj srpske politike da se prisustvo i uticaj NATO što je više moguće umanji. Naravno, Moskva i Peking imaju isti cilj.

Vrijednosno, veće prisustvo Zapada na Balkanu znači i stalno podsjećanje građana Srbije na to kako izgleda život zasnovan na slobodi, demokratiji, slobodnom tržištu i relativnom ekonomskom prosperitetu. Za jedan autoritarni režim, takvo podsjećanje je anatema.

Naravno, Vučićev režim je svjestan da se NATO ne može pobijediti vojno. Umanjenje zapadnog uticaja, međutim, žele postići kroz jačanje savezništva sa Rusijom i Kinom s jedne strane, a pokušaj da se Vučić Zapadu predstavi kao „faktor stabilnosti“, kom treba činiti ustupke kako bi Srbiju učinio kooperativnom, s druge.

Na koji način je Vučić „vratio“ Zapadu za ustupke i žmurenje EU i SAD na hibridne operacije koje Srbija sprovodi na Kosovu, u Crnoj Gori i u BiH govori i primjer njegove skorašnje posjete Kini. Tamo je boravio na samitu inicijative „Pojas i put“. Stigao je da sa Kinom potpiše sporazum o slobodnoj trgovini. Takođe je najavio da Srbija razmišlja da dio deviznih rezervi, sa američkog dolara, prebaci na kineski juan. Time Vučić direktno podržava rusko – kineski finansijski udar na SAD kroz pokušaj da se smanji dominantni udio dolara u svjetskim deviznim rezervama i globalnim finansijskim transakcijama.  

Stoga se može zaključiti da je odavno došlo vrijeme za promjenu kursa u politici Zapada prema Zapadnom Balkanu, uključujući i Crnu Goru. Što se tiče Crne Gore, promjena može da se ogleda u korišćenju svih kanala (od javne, preko diplomatije „iza zatvorenih vrata“ do obavještajnih) da se ponovi poruka da pro-ruske partije u vlasti ne mogu biti partneri SAD, EU, UK i NATO. Takođe, postoje mehanizmi da se agenti malignog ruskog uticaja sankcionišu (kao što je to urađeno sa Vulinom ili Dodikom) – možda bi bilo uputno iskoristiti te mehanizme. Posebno, što su ti agenti ruskog uticaja često i korumpirani ili povezani s organizovanim kriminalnim grupama. Na primjer, jedan od ključnih funkcionera Mandićeve partije „Za budućnost Crne Gore“, gradonačelnik Budve Božović, trenutno sjedi u pritvoru jer je osumnjičen za organizaciju šverca narkotika.

Što se generalno Zapadnog Balkana tiče, preporuka je mnogo puta pomenuta – manje šargarepe, a više štapa prema Vučićevoj Srbiji. Posebno je od ključne važnosti odvratiti Vučića od miješanja u unutrašnja pitanja NATO članica poput Crne Gore. „Štap“ bi u takvim situacijama morao „jače da udari“ – a do sada, nažalost, nije udarao dovoljno jako.

Naravno, možda i nije neopravdano da se donosioci odluka u EU, SAD i UK zapitaju (posebno u SAD, koja se nalazi sa druge strane Atlantika) zašto bi se „mučili“ Crnom Gorom i kakve interese uopšte tamo mogu da imaju. Međutim, borba protiv malignog srpskog i ruskog uticaja u Crnoj Gori i regionu jeste u interesu Zapada. Iz više razloga.

Prvo, udaljavanjem Crne Gore od NATO i njenim ulaskom u pro-srpsku (što automatski znači pro-rusku i pro-kinesku) orbitu, Rusiji i Kini se otvara mogućnost da imaju pristup Jadranskom moru, preko Luke Bar. Rusija je već jednom tražila od Crne Gore da se ruskoj mornarici dozvoli pristup u tu luku. Tada pro-zapadna vlada u Crnoj Gori je to odbila. Međutim, veoma je vjerovatno da će Rusija i Kina u bliskoj budućnosti ponovo pokušati, jer je politička klima u Crnoj Gori zato povoljna. Već su se pojavile špekulacije u medijima da su pojedine srpske kompanije zainteresovane da kupe vlasnički udio u Luci Bar. I Moskva i Peking bi nesumnjivo požurile da iskoriste blagodeti Vučićeve kontrole nad tom lukom. Samim tim, Rusija i Kina bi stekle dobru platformu za ugrožavanje interesa EU i SAD na čitavom Mediteranu, kao i Sjevernoj Africi i Bliskom Istoku.

Drugo, definitivan pad Crne Gore pod srpsko – rusko – kinesku kontrolu bi predstavljao žestok udarac za prestiž EU i SAD svuda u svijetu. Sama činjenica da političari mogu sebi da priušte da potpuno ignorišu jasne preporuke Zapada i rade potpuno suprotno pokazuje da je taj prestiž na Zapadnom Balkanu ozbiljno poljuljan. Ukoliko se zapadne zemlje pokažu nesposobnim da zaustave Vučićevu Srbiju (koja je relativno mala država), nije teško pogoditi kakav će zaključak iz toga izvući Putin, Ši, Hamnei ili Kim Džong Un. Zaključak će biti da je Zapad nespreman da demonstrira snagu, što je signal da se započne sa još jačim napadima na američke i evropske interese u drugim regionima svijeta.

Za sada, još uvijek nije kasno da se snaga demonstrira i najcrnji scenario izbjegne. Ni u Crnoj Gori, ni u regionu. Štaviše, sredstva koja je potrebno iskoristiti nijesu vojna, niti podrazumijevaju slanje stotina milijardi dolara/eura iz džepova američkih i evropskih poreskih obveznika. Za saniranje negativnih posljedica koje je maligni srpsko-ruski uticaj ostavio i na Crnu Goru, i na region, biće potrebne godine. Međutim, kombinacijom diplomatskog, ekonomskog i obavještajnog pritiska može se, za početak, spriječiti dalje pogoršavanje situacije. U suprotnom, zaista je sve moguće, pa i ono najgore – ponovni ratni sukobi na Zapadnom Balkanu.