Strah i Nada u Doba Političkog Popisa

Za Antenu M piše: Dr. Srđa Pavlović

Partijska sukobljavanja oko predstojeceg popisa stanovništva su, u suštini, odavno poznato nadgornjavanje oko prihvatlive forme i intenziteta upotrebljivosti identitetske politike. Ta odlučna razmjena optužbi i saopštenja principijelnih političara je igrokaz u kojem su građani nijemi posmatrači ili u najboljem slučaju statisti u partijskoj predstavi i predstavlja jednu od glavnih karakteristika crnogorske društvene i političke zbilje. Kao što znamo iz iskustva, sve se završava potpisivanjen nekog sporazuma ili nekog spiska želja.

Sve političke partije u Crnoj Gori se žale na to da njihovi suparnici politizuju predstojeći popis, a svi se istovremeno žestoko bore da taj proces stave pod partijsku kontrolu. Političke partije su svjesne konkretne i simboličke snage popisne statistike, i spremnosti, odnosno, mogućnosti, da ona bude manipulisana. 

Ako isključimo emocije na kojima počiva svaka identitetska politika, partijsko pregovaranje oko popisa, koje građani prate veš više neđelja, podsjeća i na svojevrsno posmrtno slovo tobožnjim nepartijskim i nezavisnim institucijama crnogorske države, ali je tako e i ilustracija mučne realnosti života u partitokratskom društvu.

Čini se da je nastupajući popis višestruko važan za pro-srpske partije u Crnoj Gori i njihovo izborno tijelo.

To je, prije svega, statistički metar kojim će se mjeriti domet njihovog decenijskog napora na poslu prekomponovanja nacionalne i etničke slike Crne Gore. Svako procentualno uvećanje broja onih koji se u Crnoj Gori danas izjašnjavaju kao Srbi će biti slavljeno kao pokazatelj efektnog ideološkog, vjerskog, i identitetskog inženjeringa – srbijanizacije - na kojem su te partije radile, uz nemjerljivo veliku pomoć zvaničnika i institucija Crkve Srbije, kao i  svake srbijanske vlade u posljednjih pedeset godina.

Nadalje, moguće procentualno povećanje broja nacionalnih Srba bi za pro-srpske partije u Crnoj Gori i njihove saveznike izvana, obilježilo prekretnicu u procesu implementacije srpske identitetske politike u Crnoj Gori. Sjetimo se segmenta stanovništva Crne Gore čija je identitetska odrednica tokom kasnih 1990tih bila neformalno klasifikovana kao “politički Srbi”. Za njih bi nastupajući popis mogao da ima izuzento važnu legitimizuirajuću funkciju, koja bi ne samo potvrdila njihovo nacionalno opredjeljenje, nego ga i oslobodila ranijeg političkog tereta.

Konačno, za političare pro-srpskog bloka koji sada formalno rukovode zakonodavnom granom vlasti, svako brojčano uvećanje bi poslužilo za legitimizovanje i još dublje ankerisanje političkog zahtjeva i predizbornog obećanja da će se iznova provjeriti narodna volja o državnom statusu Crne Gore.

Za političke predstavnike suverenističkog izbornog tijela i njihove glasače, situacija oko popisa je mješavina straha i nade.

Strah od lažiranja popisnih rezultata je legitiman kada se ima na umu deklarisana namjera, odnosno, želja pro-srpskih partija na vlasti da nacionalne Crnogorce svedu u kategoriju manjine u sopstvenoj državi, delegitimišu crnogorski nacionalni identitet, i od suverene države naprave praznu ljušturu.

Iako su uvjereni da glasačima daju nadu za odbranu, DPS i njeni saveznici u opoziciji prave pogrešne korake u naporu da nađu oslonac za svoje djelovanje. Prvi korak u formulisanju uspiješne strategije iz defanzivne pozicije jeste prepoznavanje sopstvenih grešaka koje su prouzrokovale krizu. Dnevna dešavanja nam pokazuju da opozicione partije okupljene oko DPS nemaju snage za takvu važnu introspekciju.

Pošto su dugo odbijali da pokažu da imaju politički puls u ranijim brojnim prilikama, uključujući i onu kada se potpisivao Temeljni Ugovor s Crkvom Srbije, opozicione partije vođene DPSom najednom vide popis kao ono poslovično brdo na kojem je sada vrijedno politički poginuti. Nije nemoguće da se oni uzdaju u snagu emotivnog cunamija kojeg generiše identitetska politika, ali i nada u kratko pamćenje svojih glasača.

Ovakva nada je uokvirena partijskim narativom o još jednoj egzistencijalnoj krizi u kojoj nema vremena za preispitivanje bilo čega, niti za analitička zakeranja malobrojnih nevjernih Toma. Istini za volju, život u stanju permanentne krize je temeljna karakteristika Crne Gore tokom posljednjih tri decenije. Kao što znamo, stanje permanentne krize ne dopušta da se o procesima i modelima upravljanja državom, i odgovornosti za loše poslovanje razgovara mirno i racionalno, jer je fokus na gašenje opasnih političkih, ekonomskih, socijalnih, ili finansijskih požara. Istovremeno, političke elite odlažu do u nedogled rješavanje sistemskih problema i utvrđivanje odgovornosti za nastajanje tih problema. Ovo je model vladavine karaterističan za hibridne režime proto-demokratskog tipa.

Sadašnja opozicija je tokom posljednjih decenija potpuno zanemarila važan posao na polju uokviravanja identitetske politike kroz sfere kulture i obrazovanja. Ono što svakog dana postaje očiglednije jeste želja opozicionih partija da nastave da žmure pred činjenicom decenijskog zanemarivanja ovih vitalnih pitanja, što je značajno doprinijelo formiranju trenutne tenzične, etno-nacionalne stratifikacije u Crnoj Gori.

Sada smo suočeni s rezultatima nečeg što bi se mogo nazvati idealna oluja koja se sastoji od dva elementa opasna po suverenu i nezavisnu Crnu Goru. Prvi je agresivna kampanja srpskih kleronacionalista u identitetskom inženjeringu. Drugi je katastrofalna nepažnja, ili možda nezainteresovanost, kao i indolentnost takozvanih suverenističkih partija da svih ovih decenija rade na stabilizovanju identitetske politike u Crnoj Gori.

Posmatrano iz administrativnog ugla, odavno poznata loša zakonska rješenja o pravu na državljanstvo i prebivalište u Crnoj Gori, koja su dijelom bila proizvod specifičnih političkih želja i potreba vladajuće strukture u prošlosti, su sada, ovim popisom, došla na naplatu s izuzetno visokom kamatom. Ova zakonska rješenja se ne mogu popraviti za par nedjelja, i bilo je jasno još odavno da se zakonske korekcije neće desiti, niti za njih ima vremena i volje. A te korekcije su jedini način da se popis istinski depolitizuje.

Moram priznati da prijetnje bojkotom i pozive na bojkot popisa posmatram kao partijsku projekciju straha od egzistencijalne krize. Tu projekciju prati zahtijev za apsolutnim jednistvom duha i tijela svih suverenističkih birača: savršen primjer klasične identitetske politike!

Da budem iskren, ja ne razumijem svrhu poziva na bojkot popisa. Nijesam siguran da bi bojkot bio efikasna alatka u borbi s kleronacionalizmom Velike Srbije. Sklon sam da vjerujem u to da bojkot popisa neće promijeniti stanje na terenu kada su u pitanju nacionalna opredjeljenja. Ono čega se bojim jeste da bojkot može započeti opasni proces samo-segregacije Crnogoraca.

Mislim da je nerealno očekivati da bi bojkot, uz svu podršku opozicionih partija, mogao da bude katalizator kampanje koja bi vodila ka renesansi stare “suverenističke” političke elite. Ipak, dosadašnje iskustvo o apsolutnom primatu partijskih interesa te elite je jos uvijek vrlo živo i bolno.

Štavise, vjerujem da je projektivanje ovakve nade u bojkot kao tačku okupljanja suvernista pod vođstvom DPS i njenih partnera, u stvari, dobro poznati partijski narativ. Nije nemoguće da sadašnje opozicione partije predvođene DPSom vide bojkot popisa kao tačku koja bi mogla volšebno da ih oživi i iznova učini relevantnim. Iako ova vizija partijskog oporavka ima malo dodirnih tačaka s realnošću, DPS i njeni partneri su je prepoznali kao vrijednu žrtve na ranije pomenutom brdu. Ova činjenica bi trebala da zamisli svakog racionalnog građanina Crne Gore.

Iako sam svjestan nepopularnosti slijedeće teze, vjerujem da se ona mora javno formulisati zarad svih građana: realna opasnost od falsifikovanja popisnih rezultata ne može da umanji važnost činjenice da se etnička i nacionalna kompozicija u Crnoj Gori promijenila od 2011. do danas, a pogotovo u odnosu na ranije popise stanovništva.

Mislim da će nastupajući popis to konstatovati, i nikakav bojkot to ne može promijeniti, a kamo li djetinjasti prijedlozi o isključivanju popisnih pitanja o identitetu. Naravno, sumnje u ispravnost računanja rezultata su brojne i duboke, i one se možda mogu djelimično otkloniti značajnijim učešćem nepartijskih eksperata iz oblasti prava, kvantitativne analize i srodnih pod-disciplina u procesu popisa i interpretacije popisnih rezultata. Ako to partije dozvole, naravno.