Piše, Dr Branislav Radulović
Autor je predavač na Univerzitetu „Mediteran“ i potpredsjednik Udruženja pravnika Crne Gore
Crnogorsko društvo primarno, iz korpusa kapitalnih tema, dijeli pitanje pristupanja NATO-u. Pitanje bezbjednosti i spoljne politike, u javnosti, postalo je isključivo pitanje unutar političke orijentacije, koja prilično kontaminira prostor da se, bez navijačke isključivosti, sagledaju prednosti i/ili nedostaci ovog koncepta.
Način na koji će se ovo pitanje riješiti dugoročno će odrediti kojem civilizacijskom krugu će Crna Gora u budućnosti pripadati – Zapadu ili nekoj virtuelnoj „Vizantiji“.
Anđeo ili đavo
NATO je prevashodno vojni savez – klub država koje osiguravaju svoju bezbjednost. U tom klubu postoje pravila, a privilegije crpe samo njegovi članovi. „Sjeveroatlanski ugovor“ (zaključen 4. aprila 1949. godine) predviđa da „napad na jednu ili više potpisnica smatra se napadom na sve njih“ i od njegovog osnivanja, prerastao je u alijansu 28 država.
Danas okuplja i 12 bivših komunističkih država, tri sa dominantnim pravoslanim stanovništvom, šest sa dominantnim slovenskim stanovništvom, osam je pripadalo bivšem Varšavskom paktu … Od kada je 1952. godine prvi put proširen sa Grčkom i Turskom, Savez je širio svoj uticaj i period njegovog postojanja je najduži period mira u Evropi.
Ulazak Njemačke 1955. godine u NATO bio je fundamentalna prekretnica za posljeratnu Evropu, koja se, ne samo po pitanju bezbjednosti stabilizovala, već stvorila osnove današnje EU. Posebno je interesantan slučaj Španije koja je 1982. godine pristupila Savezu i koja je od tada, kao nerazvijena država evropskog juga, postala značajna ekonomija Evrope. Konačno, tu je i veliki talas priključenja (1999 – 2009) u kojem su države sa evropskog Istoka postale članice i koji je omogućio da Evropa, prvi put u svojoj istoriji, objedini svoj prostor.
Mir u Evropi dodatno je osiguran kada je u Parizu (27.05.1997. godine), potpisan Osnovni akt o uzajamnim odnosima, saradnji i bezbjednosti između NATO i Ruske Federacije, od kada Rusija ima svoju misiju pri NATO-u. Tu je i Evroatlanski partnerski savez (EARC) koji pored 28 članica, podržava još 22 države, među kojima su Austrija, Bjelorusija, Jermenija, Azerbjedžan, Srbija, Gruzija, Bosna i Hercegovina, Makedonija, Švedska ….
To nije klub „anđela“, niti je to humanitarna organizacija. To je vojni savez koji ima svoju jasnu misiju i cilj. Bombardovanje Miloševićeve Srbije 1999. godine urađeno je povredom međunarodnog prava i Povelje UN, u Iraku nije nađeno oružje sa masovno uništavanje, Libija, Sirija, Ukrajna … Ali, nema rata između Grčke i Turske, na Kipru je mir, Mađari i Rumuni vode dijalog o manjinama, Hrvatska i Slovenija pregovoraju o Piranskom zalivu …
Članovi kluba imaju sigurnost, ostali …
Rupa
U cijelom tom procesu, na karti Evrope, ostala je jedna velika rupa – Zapadni Balkan. Neintegrisana u EU, izlovana i ekonomski razorena nakon nacionalilstičkog divljanja devedesetih.Unutar te rupe danas se vodi intezivan „dijalog“ ostati u rupi ili se integrisati sa okruženjem.
Neutralnost jeste, na prvi pogled, dobra opcija koja eliminiše negativne elemente pripadnosti vojnom savezu. Međutim, Crna Gora teško da može imati poziciju nesvrstane SFRJ. Vojni potencijal, međunarodni uticaj, konstalacija snaga i personalni autoritet Josipa Broza bili su realan osnov za poziciju trećeg igrača, a današnja Crna Gora nema ni jedan od ova četiri ključna elemeneta. Pritom, unutar same Crne Gore, nakon čitave decenije nezavisnosti, još je dosta posla do uspostave funkcionalne demokratije, sa svim elementima liberalno-demokratskog društva, što je iznutra čini vrlo ranjivom.
Austrija, npr. ima proklamovanu neutralnost Državnim ugovorom iz 1955. godine, kada je ponovo, nakon anšlusa od strane fašističke Njemačke, uspostavljena kao suverena država. Iste godine je austrijski parlament usvojio Deklaraciju o neutralnosti, na osnovu koje je ova država postala trajno neutralna. Švedska nije članica NATO, ali ima zajedničke programe sa Savezom i jednu od najbolje obučenih vojski u Evropi. Pritom, Švedska nije ratovala više od 200 godina! Norveška, na drugoj strani, nije članica EU, ali jeste NATO, osiguravajući svoje granice. I konačno – Švajcarska. Ova država je tradicionalno neutralna i može poslužiti za primjer, ali pod uslovom da imate društvo kao švajcarsko.
Pokvarena igra
U regiji u kojoj se komšije tradicionalno gledaju kroz nišan, bolje je biti pod „kišobranom kolektivne bezbjednosti” nego pod kišom komšijskih i domaćih rafala. Bez obzira što je izbor novog američkog predsjednika Donalda Trampa umanjio privlačnost „zapadnog modela”, crnogorskom orlu sa državnog grba je mjesto uz bjeloglavog američkog, iako neodoljivo podsjeća na ruskog.
Rusija jeste faktor i to mnogo snažan faktor na Balkanu. Međutim, kako se to navodi u tekstu „Rojtersa“ – „Rusija u regionu ne nastupa kao prava alternativa, nego kao neko ko kvari igru“. Stoga, ovo nije nikakva 1948. godina. Osjećaj naklonosti ruskoj književnosti, slovenska i jezička bliskost, istorijska savezništva su zajedničko dobro koje treba i dalje čuvati. Ali, na „velikoj šahovskoj tabli“ Crna Gora ne smije biti pion. Crna Gora treba bezbjednost, da bi se iz društva nefunkcionalne ili kako je Imanuel Volestrin naziva fasadne demokratije, razvila u društvo zapadne demokratije. Naravno, u „zapadnoj demokratiji“ pod okriljem NATO-a su i Orbanaova Mađarska, Erdoganova Turska ili Francuska sa snažnim uticajem Lepenove, koje više baštine „putizam“ od ideala Vilija Branta.
Međutim, u Evropi ne stanuju despotije, bez obzira koliko u jednom trenutku desnica bila jaka ili sama Evropa dezorjenitisana nakon „bregzit-a“. Upravo odbrana od despotija, nedemokratskih režima, svih oblika totalitarizma nalazi se u ujedinjenoj Evropi i „kolektivnom sistemu bezbjednosti“. Danas je to NATO, sjutra moguće neki oblik evropskih odbrambenih snaga …
Sloboda i/ili bezbjednost
Autor kultnog filma „Plastični Isus” i jedan od čuvenih iz „generacije 1968″ Lazar Stojanović (1944-2017), pred smrt, zapisao je: „Ključna riječ šezdesetih godina prošlog vijeka bila je sloboda, a danas je to bezbjednost.”
Slobodan let zamijenjen je sigurnom prizemnošću.
Balkan jeste prostor gdje je riječ sloboda po vrijednosti iza riječi bezbjednost i gdje je svaka generacija imala „svoj” rat. Sloboda, u tim uslovima, teško da je mogla biti više od doživljaja kolektivne slobode. Upravo zato pojedinačne (građanske) slobode teško da su imale vremena za svoj razvoj. Stoga, da se narednih 30-40 godina ne bi bavili pitanjima „rata i mira“ i „kojem se privoljeti carstvu“, za crnogorsko društvo, po uzoru na većinu evropskih država, bilo bi primjereno da postane dio Saveza, integriše svoje bezbjedonosne strukture, osigura granice i onda počne sa čišćenjem sopstvenog dvorišta …
Komentari (0)
POŠALJI KOMENTAR