Aktivne mjere

Za Antenu M piše: Miljan Vešović

 „Ako te đe sretnem, ima glavu da ti prospem. Bolje ne izlazi iz kuće. Spl**ino. Ciglom ću te i šakama u glavu, makar mi to bilo posljednje u životu“.

Ovo je poruka koja je, prije nekoliko dana, na društvenim mrežama sačekala crnogorskog političkog analitičara Ljubomira Filipovića. Ova poruka je stigla nakon što je Filipović kritikovao tenisera Novaka Đokovića zbog agresivnog srpskog nacionalizma.

Koji sat nakon ove poruke, uslijedila je nova, sa drugog profila. „Znam gdje ti živi kćerka, biće joj krvavo između nogu“ – poručio je Filipoviću nepoznati pošiljalac. Filipović, koji ne dobija prijetnje prvi put, slučaj je prijavio policiji. Medijima je kratko objasnio da „je i do sada više puta policiji prijavljivao prijetnje, ali ozbiljnog ishoda nije bilo.  Policija, zaključio je, „radi svoj posao, ali tužilaštvo ne“.

Filipović nije jedina ličnost iz Crne Gore i regiona koja je kritikovala eksponente malignog ruskog i srpskog uticaja, pa se suočila sa prijetnjama i gnusnim uvredama. Proruski ekstremista i osuđeni ratni zločinac Vojislav Šešelj nedavno je objavio knjigu s naslovom „Montenegrinska ku***štija Draginja Vuksanović“.

Za čitaoce van Crne Gore – Draginja Vuksanović je profesorka Univerziteta Crne Gore, bivša predsjednička kandidatkinja i poslanica crnogorske Skupštine, poznata po kritičkom stavu prema politici Srbije pod Vučićevim režimom.

Šešeljevu (ako se tako može nazvati) knjigu uvrstila je u svoj katalog i Narodna biblioteka Srbije, koja je državna ustanova. Time je zvanična Srbija direktno podržala objavljivanje knjige.

Crnogorska novinarka Jana Vlahović takođe je dobila prijetnje i uvrede najgnusnije sadržine zbog kritike postupaka Novaka Đokovića. Između ostalog, pretrpjela je salvu uvreda sličnih onima upućenih Vuksanović – Stanković, a takođe je bilo zahtjeva da joj se zabrani ulaz u Srbiju.

Poslanica crnogorske opozicije, Aleksandra Vuković – Kuč kritikovala je u crnogorskom parlamentu izbor proruskog i prosrpskog političara Andrije Mandića, osuđenog u prvom stepenu za pokušaj terorizma, za predsjednika Skupštine Crne Gore. Vrlo kratko nakon njenog izlaganja u Skupštini, društvenim mrežama počele su da kruže fotografije trudne Vuković-Kuč. Fotografije su bile praćene komentarima kojima se priželjkivalo da poslanica pobaci ili abortira.

Nesvakidašnji slučaj desio se kandidatu opozicije na predstojećim parlamentarnim izborima u Srbiji, Đorđu Miketiću. Miketiću je u januaru 2022. provaljeno u stan i ukraden mu je lični računar. Miketić je provalu prijavio policiji. Srpska policija i tužilaštvo, prema navodima Miketića, nikada se (prošlo je skoro dvije godine) nijesu javili i informisali ga o ishodu istrage.

U međuvremenu, Miketić je postao zapažen po razotkrivanju korupcionaških afera u Beogradu, u koje su vjerovatno bili umiješani i funkcioneri vladajuće (Vučićeve) Srpske napredne stranke (SNS). Prije nekoliko dana, Vučić je, na televiziji, Miketića nazvao „ljudska sramota“. Predsjednik Srbije je dalje prokomentarisao da „me Miketić neće mnogo pitati zašto ovo govorim“ (da je ljudska sramota), jer „on zna šta ja znam“.

Nedugo nakon toga, Miketiću su počele na telefon da stižu fotografije iz njegove privatne kolekcije, „skinute“ sa ukradenog ličnog računara. Fotografije su bile praćene ucjenjivačkim porukama i prijetnjama da će biti objavljene. Čitava operacija je razotkrivena kada je Miketić, umjesto da „poklekne“ pred ucjenom, učinio sporne fotografije i prijeteće poruke javnim.

Poznata ekspertkinja Fondacije za odbranu demokratije (FDD) za Rusiju i Zapadni Balkan, Ivana Stradner, suočila se sa sličnim napadima u režimskim srpskim medijima nakon što je je, zajedno sa Dejvidom Šedom, objavila u uglednom američkom časopisu „Spoljni poslovi“ (Foreign Affairs) članak naslova „Drugi front Rusije u Evropi – Zapad mora da spriječi Putina da izazove sukob na Balkanu“.

Proruski i prorežimski mediji u Srbiji zatim su objavili više desetina tekstova o Stradnerovoj, koja je porijeklom iz Srbije. U orvelovskom maniru, nazvali su je „bivša Beograđanka“ (iako mjesto rođenja, u ovom slučaju Beograd, ostaje za čitav život i ne može biti „bivše“). Čašćena je i sa „mala Medlin Olbrajt“ koja „truje protiv Srbije na sva zvona“.

Kao ni Filipoviću, Vlahović, Vuksanović, Vuković-Kuč ili Miketiću, ni Stradner ovo nije prvi put da se suočava sa uvredama i/ili prijetnjama zbog protivljenja malignom ruskom i srpskom (pod Vučićem) uticaju.

Kad smo već kod Ivane Stradner, ova ekspertkinja je primijetila i komentarisala i uznemiravajući posljednji primjer malignog srpsko – ruskog uticaja u Bosni i Hercegovini i Sjevernoj Makedoniji. Naime, u obje ove države osvanuli su grafiti koji podstiču na međusobno ubijanje Hrvata i Bošnjaka (u BiH) i Albanaca i Makedonaca (u Sj. Makedoniji).

Grafiti ratnohuškačke, nacionalističke i šovinističke sadržine nažalost nijesu nikakva novina na Zapadnom Balkanu. Stradner je, međutim, primijetila da vijesti o ovim grafitima učestalo dijele pro-Putinovski profili/kanali na društvenim mrežama i aplikacijama poput „Telegrama“. Na to se nadovezuju prethodne izjave ruskih spoljno – političkih analitičara o velikoj vjerovatnoći izbijanja sukoba na Zapadnom Balkanu.

Svoj doprinos daje i glavni agent malignog ruskog i srpskog uticaja u BiH – predsjednik Republike Srpske Dodik, koji sve učestalije poziva na raspad BiH i jednostranu secesiju RS. Sve to stvara klimu da konflikt na Balkanu, koji Rusija priželjkuje, postane „proročanstvo koje se samo od sebe ispunjava“.

Poplava agresivno – nacionalističkih i šovinističkih sadržaja usmjerenih prema protivnicima ruskog uticaja i agresivnog srpskog nacionalizma ne nailazi na adekvatan odgovor državnih institucija. U Srbiji je to, naravno, očekivano. Kao što pokazuje izjava Vučića o Miketiću, tamošnje institucije to same podstiču.

Adekvatne reakcije nema, međutim, ni u Crnoj Gori. Već smo naveli opis Filipovića da, u slučaju prijetnji upućenih njemu i porodici, tužilaštvo ne radi svoj posao. Interesantno je, međutim, da je to isto tužilaštvo pokrenulo postupak protiv kolumniste Antene M i uglednog crnogorskog istoričara, Bobana Batrićevića. Povod za pokretanje postupka – kritika koju je Batrićević u kolumni uputio Srpskoj pravoslavnoj crkvi (SPC).

Kolumna objavljena na Anteni M, sadržala je oštre, ali opravdane kritike djelovanja SPC u Crnoj Gori. Opravdane, jer je već opšte poznato da je SPC jedan od glavnih centara za širenje malignog srpskog i ruskog uticaja na Zapadnom Balkanu. Ono što je, međutim, važno – kolumna nije sadržala nikakve uvrede ili prijetnje. Međutim, po ocjeni tužilaštva, kolumna predstavlja „prekršaj Zakona o javnom redu i miru“.

Prijetnje Filipoviću ostale su, za sada, bez jačih reakcija crnogorskih državnih zvaničnika. Isto kao i uvrede na račun poslanice Vuković-Kuč i njenog (tada nerođenog) djeteta. Crnogorski zvaničnici jesu reagovali na uvrede upućene profesorki Vuksanović – Stanković (Šešeljeva „knjiga“). Reakcije su se, međutim, fokusirale na mizogini aspekt Šešeljevih navoda. Taj aspekt je nesporan. Međutim, isto tako je nesporno da Šešelj ne vrijeđa Vuksanović – Stanković samo zato što je ona ženskog pola, već zato i što svojim djelovanjem predstavlja prepreku ruskim i srpskim planovima na Zapadnom Balkanu.

Reakcija na taj aspekt je izostala. A (namjerna ili nenamjerna) relativizacija uvreda zanemarivanjem njihovog političkog aspekta aktivno pomaže malignom srpskom i ruskom uticaju, jer se skreće pažnja s njegovog razotkrivanja.

U svom izuzetno informativnom djelu, „Putinov plan“ (Putin's Playbook), jedna od vodećih ekspertkinja za Rusiju u američkom javnom prostoru i bivša visoko-rangirana pripadnica američke obavještajne zajednice, Rebeka Kofler (Rebekah Koffler) definisala je, između ostalog, sovjetsku/rusku obavještajnu doktrinu „aktivnih mjera“ (активные мероприятия). Radi se o obavještajnom radu “dizajniranom da destabilizuje, potčini, diskredituje ili neutralizuje rivala radi ostvarenja strateških ciljeva Kremlja i sprečavanja protivnika da ostvari svoje”.

Aktivne mjere uključuju, između ostalog, širenje dezinformacija, ucjenjivanje kroz korišćenje kompromitujućih materijala, zastrašivanje, proturanje falsifikata i lažnih vijesti, a ponekad i atentate.

Koflerova dalje objašnjava da Rusija, u svrhu sprovođenja “aktivnih mjera” koristi obavještajce, državne institucije ili privatne kompanije pod kontrolom države, ali i “agente uticaja” – koji mogu biti vrbovani od strane ruskih obavještajnih službi, ali i ljudi koji nijesu regrutovani od službi, ali im se politički i ideološki stavovi poklapaju s ruskim ciljevima, pa tako nesvjesno služe u svrhu njihovog ostvarivanja.

Iz čitavog dosadašnjeg teksta nameće se zaključak da ruske obavještajne službe konstantno targetiraju Zapadni Balkan “aktivnim mjerama”, da su srpske službe, sa kojima ruske odavno i uveliko sarađuju, uveliko preuzele rusku doktrinu “aktivnih mjera” i redovno je koriste, te da je Zapadni Balkan, a posebno Crna Gora, temeljno premrežena ruskim i srpskim, hotimičnim ili nehotičnim, “agentima uticaja”.

Ovo posebno zbog činjenice o kojoj je puno pisano – da je sektor bezbjednosti u Crnoj Gori temeljno “izbušen”, kao i “premrežen” prosrpskim i proruskim kadrom. Mediji su prenijeli izjavu jednog od tih kadrova – komandanta Specijalne antiterorističke jedinice Uprave policije Crne Gore Kneževića. Intervju u kojem je izjavio da bi “poginuo za Srbiju i Republiku Srpsku” i u kom je takođe prijetio političkim neistomišljenicima, Knežević je dao izrazito pro – ruskom internet portalu IN4S.

“Agenti uticaja” i “aktivne mjere” koje sprovode mogu se podijeliti u dvije grupe. Ovdje nezavisno od, i ne tvrdeći/ulazeći u to da li neko podstiče širenje malignog srpskog i ruskog uticaja namjerno/svjesno ili nenamjerno/nesvjesno.

Prvu grupu čine otvorene pristalice ruske i/ili srpske nacionalističke politike. To su pojedinci, političke partije, mediji, nevladine organizacije i (vjerovatno najveći dio) sveštenstva SPC koji otvoreno šire pro-srpske i pro – ruske stavove. Ukoliko je cilj Rusije i Srbije destabilizacija Crne Gore (a jeste) – to i rade. U svom radu obilato se koriste i širenjem lažnih vijesti i dezinformacija. Na društvenim mrežama, “pješadija” ove političke opcije je ta koja upućuje uvrede i prijetnje poput onih Ljubomiru Filipoviću ili Aleksandri Vuković – Kuč koje su opisane na početku teksta – time sprovodeći aktivnu mjeru zastrašivanja. Ucjenjivanje kompromitujućim materijalima – pročitajte gore-pomenuti slučaj srpskog političara Miketića.

Drugu grupu čine političari, medijski poslenici i pripadnici civilnog sektora koji pomažu širenje malignog ruskog i srpskog uticaja time što relativizuju tu prijetnju. Na primjer, aktuelni predsjednik Crne Gore Milatović, bivši predsjednik Vlade Crne Gore Abazović (oba poznata po, javno dokumentovanom, veoma snishodljivom odnosu prema predsjedniku Srbije Vučiću) i novinari, intelektualci i analitičari okupljeni oko medijskog koncerna “Vijesti” su “eksperti” za to.

Njihova omiljena taktika je skretanje pažnje sa malignog ruskog i srpskog uticaja izmišljenom pričom o “dva nacionalizma” (crnogorskom i srpskom) – istina je da agresivni crnogorski nacionalizam ne postoji. Drugi narativ koji se često plasira je tvrdnja da je prijetnja iz Beograda i Moskve predimenzionirana od “bivšeg režima” koji je time htio da skrene pažnju sa korupcionaških afera. Ovo i pored nespornih činjenica da je maligni ruski i srpski uticaj, ako ništa drugo, od bivše vladajuće koalicije dugo bio potcijenjen, a ne predimenzioniran.

Na ove priče nasjeli su, nažalost, i pojedini zapadni zvaničnici, i to ne samo u vezi sa Crnom Gorom. Sjetimo se izjava koje su dolazile sa Zapada da je u BiH korupcija veći problem nego nacionalizam. Ta izjava, koja je otprilike tačna kao i ona da je pacijentu oboljelom od raka veći problem grip kojim se upravo zarazio, nego tumor, bila je muzika za uši ruskih i srpskih zvaničnika, ali i obavještajaca.

Nekoliko primjera kako “aktivne mjere” funkcionišu u Crnoj Gori. Sjetimo se Novaka Đokovića s početka teksta. Đoković već duže vrijeme aktivno promoviše agresivni srpski nacionalizam – samim tim on se svrstava u hotimične ili nehotične agente ruskog i srpskog uticaja. Zbog svoje svjetske slave, činjenice da se nedvosmisleno radi o najboljem teniseru svih vremena, kao i simpatija koje je zbog odbijanja da se vakciniše protiv koronavirusa pobrao i u određenim krugovima na Zapadu, veoma je efikasan kao agent uticaja.

Analitičar Ljubomir Filipović kritikovao je Đokovića zato što je ovaj nedavno izašao na teniski teren praćen nacionalističkom srpskom pjesmom koja poziva na aneksiju Kosova i Crne Gore od strane Srbije. Osoba koja pjeva tu pjesmu, Danica Crnogorčević, je po informacijama dobijenim iz medija takođe pjevala i na proslavi dvadesetogodišnjice osnivanja srpske obavještajne službe BIA. Tamo je otpjevala numeru koja poziva na povratak srpske vojske na Kosovo.

Suprug pomenute Crnogorčević je sveštenik SPC – u javnosti poznat po ekstremnim proruskim stavovima i promociji ruskih vojnih dejstava u Ukrajini. Veze Đokovića i SPC su odavno dokumentovane – posebno sa pokojnim poglavarem SPC Amfilohijem, kog je, između ostalog, nazvao “zvijezdom vodiljom za srpski pravoslavni narod”. Taj isti Amfilohije, poznat po izjavi da je NATO “satanistička organizacija” bio je glavni gost na promociji knjige bivšeg ruskog obavještajca Leonida Rešetnjikova, kog su regionalni, ali i svjetski mediji, označili kao jednog od glavnih organizatora pokušaja državnog udara u Crnoj Gori 2016.

Sudija koja je prvostepeno osudila operativce GRU i njihove agente u Crnoj Gori za pokušaj državnog udara sada je na udaru medija (uključujući i koncern “Vijesti”). Ti mediji koriste detalje iz njenih privatnih prepiski (sms poruke) da bi je kompromitovali. Jedan od glavnih ciljeva ruskih “aktivnih mjera” u Crnoj Gori je pokušaj osporavanja činjenice da su ruski operativci organizovali pokušaj državnog udara kako bi spriječili Crnu Goru da uđe u NATO.

Pokušaj državnog udara nijesu samo detektovale i dokazale crnogorske pravosudne institucije, već i zvaničnici i obavještajne službe zapadnih država (između ostalih, SAD i Ujedinjenog kraljevstva), kao i mediji iz tih zemalja. Čak je i Aleksandar Vučić 2016. priznao da je postojao pokušaj državnog udara. Agente ruskog i srpskog uticaja u Crnoj Gori sada, međutim, za to nije briga. Za ruske službe, diskreditacija činjenica koje su utvrdile zapadne obavještajne i druge institucije je, naravno, bonus.

Kao što je već pomenuto, jedan od prvostepeno osuđenih za pokušaj državnog udara po ruskim direktivama je i sadašnji predsjednik Skupštine Crne Gore Mandić. Taj isti Mandić je juče aktivno radio na destabilizaciji Crne Gore i podsticanju etničkih tenzija. To je uradio tako što je zatražio promjenu Ustava u Crnoj Gori kako bi se srpski jezik (umjesto crnogorskog) proglasio službenim.

U istom danu kada je Mandić podigao tenzije zahtjevima za promjenu Ustava, predsjednik Milatović je napao rad Agencije za anti – korupciju. Ovo iako je ta institucija jedna od rijetkih koja je dobila pozitivnu ocjenu u godišnjem izvještaju Evropske komisije o pristupnim pregovorima Crne Gore i EU. Nekoliko sati nakon Milatovićevog napada uslijedio je i incident u Skupštini Crne Gore koji je izazvao bivši predsjednik Vlade Abazović (sada poslanik).

To se sve dešava u vremenu kada je Crna Gora izabrala sedmog sudiju Ustavnog suda a predsjednik Vlade Spajić i opozicija su postigli kompromis o načinu održavanja popisa stanovništva. Time su ispunjeni neki od ključnih uslova EU za dalji napredak u pristupnim pregovorima. Ne može se zasigurno znati, naravno, da li je sve povezano. Ali teško je ne zapitati se da li se prevashodno Vučiću situacija u Crnoj Gori učinila “previše stabilnom” – pa su agenti uticaja brže bolje krenuli da je destabilizuju.

Ono što je razlog pojedinih, konkretnih političkih poteza manje je bitno. Veći je problem sljedeće – „aktivne mjere“ i hibridni rat često prethode otvorenom ratu. Tako je bilo na Balkanu devedesetih. Tako je bilo u Ukrajini. Predsjednik te države Zelenski je skoro javno upozorio da ima saznanja da Rusija priprema izazivanje konflikata na Balkanu. Putin za takve akcije ima podršku Srbije i Vučića, jer dijele isti cilj – destabilizaciju regiona. Adekvatne reakcije u regionu, kao i od zapadnih država, još uvijek nema. Zaključak – mir i stabilnost na Zapadnom Balkanu su sve manje izvjesni.