Štetni narativi

Za Antenu M piše: Miljan Vešović

2023. je na samom kraju, a Crna Gora se i dalje nalazi pred veoma ozbiljnim prijetnjama njenoj državnosti, identitetu i nacionalnoj bezbjednosti. Istina je da su te prijetnje puno puta objašnjene. Ipak, neophodno je pojasniti određene aspekte.

Narative čiji je cilj destrukcija crnogorske državnosti i nacionalnog identiteta šire proruski i (pro)srpski mediji, nevladine organizacije, članovi akademske zajednice i naravno obavještajni operativci i drugi „agenti uticaja“. Pored toga, te narative propagiraju i ljudi koji nijesu u službi rusko – srpske obavještajno – propagandne mašinerije, ali nesvjesno pronose njihove stavove ili druge štetne narative. Ugrubo rečeno, postoje tri vrste narativa koji izazivaju najveću štetu.

Prvi je, naravno, najpoznatiji – radi se o narativu koji propagiraju srpski nacionalisti i proruski političari, mediji i drugi javni djelatnici u Crnoj Gori (naravno, srpski nacionalisti i proruski javni djelatnici su često isti ljudi). Ovaj narativ je takođe puno puta zvanično podržan od zvanične Srbije i Rusije, a obavještajne zajednice ovih zemalja koriste ga kao sredstvo u hibridnom ratu protiv Crne Gore.

Narativ, takođe, podržava Srpska pravoslavna crkva koja nažalost (objašnjeno je puno puta) nije samo vjerska zajednica, već i glavni centar ruske i srpske obavještajne aktivnosti i „crnih operacija“ na Balkanu.

Shodno ovom narativu, Crna Gora je „lažna država“ ili „klasična srpska država“, Crnogorci kao etnička grupa „ne postoje“ ili su „Đilasova kopilad“ (ovo su sve citati izjava raznih srpskih zvaničnika i visokorangiranih sveštenika SPC), a Crnu Goru treba ili prisajediniti Srbiji ili je ostaviti da postoji kao marionetski entitet Srbije (slično Republici Srpskoj u BiH).

Propagatori ovog narativa takođe aktivno šire lažne vijesti da su Srbi koji žive u Crnoj Gori ili sveštenstvo SPC u Crnoj Gori „ugroženi“ i „pod prijetnjom“ (nikad nijesu bili ni pod prijetnjom, ni ugroženi). Bave se i falsifikovanjem istorije – tvrde da su stanovnici Crne Gore „uvijek bili Srbi“ (nijesu), da Pravoslavna crkva u Crnoj Gori nikad nije bila autokefalna (što je notorna neistina, jer čak pojedini zvanični dokumenti SPC priznaju činjenicu da je Pravoslavna crkva u Crnoj Gori bila autokefalna) i da je Rusija uvijek bila „prirodni i jedini iskreni“ saveznik Crne Gore (još jedan primjer falsifikovanja istorije).

Glavni cilj ovog narativa je da drži nacionalne Srbe u Crnoj Gori radikalizovanim i da ih pokuša učiniti lojalnijim Srbiji i Rusiji nego Crnoj Gori. Imajući u vidu da se oko 30% stanovništva Crne Gore izjašnjava kao Srbi, jasno je kako njihovo konstantno radikalizovanje čini Crnu Goru nestabilnom. Srpske obavještajne službe i njihovi agenti uticaja, uz pomoć Rusije, tako koriste isti obrazac djelovanja kao onaj koji je koristila Rusija u Ukrajini i baltičkim državama.

Drugi, veoma štetan narativ za crnogorsku državnost, identitet i nacionalnu bezbjednost je onaj koji propagira nekoliko tzv. „umjerenih“, „zelenih“ ili „građanski orijentisanih“ političkih partija u Crnoj Gori, zatim popularnih medija (posebno onih iz koncerna „Vijesti") i velikog broja nevladinih organizacija, aktivista, članova akademske zajednice i „influensera“ na društvenim mrežama. Glavne teze ovog narativa su da je opasnost koja prijeti iz Srbije i Rusije „precijenjena“ ili je nema uopšte, ili da su „crnogorski i srpski nacionalizam jednako štetni po crnogorsko društvo“.

Ovo je, naravno, teška laž jer agresivni, ekspanzionistički crnogorski nacionalizam ne postoji – Crna Gora, kao i broj etničkih Crnogoraca u njoj su isuviše mali da bi i pomislili na tako nešto, a kamo li pokušali da taj nacionalizam osmisle i sprovedu.

Vrlo prisutna teza u ovom narativu je i da je crnogorski patriotizam ili „anahron“ ili šovinistički – na primjer, omiljena aktivnost pomenutih influensera na društvenim mrežama je da se sprdaju sa građanima Crne Gore koji ističu crnogorske zastave ili organizuju proslave Dana nezavisnosti i Dana državnosti, ili onih koji javno slave uspjehe crnogorskih reprezentacija u sportu.

Propagatori ove relativizatorske priče pokušavaju sebe da predstave kao ljude koji „idu u korak s vremenom“ koji su iznad „primitivnog patriotizma“ i koji žele da se Crna Gora fokusira na „stvarne probleme“ – borbu protiv korupcije i organizovanog kriminala ili „crnogorskog nacionalizma“.

Jasno je da ti ljudi, ili nehotično ili namjerno (usuđujemo se reći, većinski namjerno) služe ciljevima srpskog nacionalizma i srpskih i ruskih obavještajnih službi. Jedna od glavnih meta ove vrste propagande su mlađe generacije u Crnoj Gori, koje su većinski podrža(va)le crnogorsku nezavisnost – pokušavaju ih ubijediti da biti ponosni, patriotski građanin Crne Gore „nije kul“ i da učešće u politici/političkoj debati u Crnoj Gori (pogotovo sa stanovišta suverenizma) nije nešto čime se treba baviti i da postoji mnogo drugih stvari koje je umjesto toga potrebno raditi.

Cilj ove propagandne operacije je, naravno, „čišćenje terena“ za srpske nacionaliste i pro – ruske političke snage tako što će se prijetnja od njih namjerno minimizirati a drugačije orijentisani ljudi obeshrabriti da sudjeluju u politici. Višegodišnja negativna reakcija vladajućih struktura u CG na hibridne prijetnje koje dolaze iz Beograda i Moskve može se djelimično objasniti i uspješnim širenjem ovog narativa među crnogorskim biračkim tijelom.

Treći štetan narativ, nažalost, dolazi od ljudi čiji je (uz rijetke izuzetke – ruskih i srpskih agenata nažalost ima svuda) patriotizam, lojalnost Crnoj Gori i čvrsta vjera da crnogorska država i nacija nijesu „lažni“ van svake sumnje. Ipak, pojedini djelovi suverenističkih, građanskih, patriotskih i (makar do neke mjere) prozapadnih političkih snaga i medija u Crnoj Gori su u proteklih nekoliko godina počeli sa propagiranjem nostalgičnih, krajnje – lijevih teza o bivšoj (socijalističkoj) Jugoslaviji.

Ovaj narativ idolizuje unutrašnju i spoljnu politiku Titove Jugoslavije i predstavlja ih kao (jedini) „efikasan lijek“ za srpski nacionalizam. Ruku pod ruku s ovim ide i kulturna idolizacija socijalističke Jugoslavije – počevši od organizacije koncerata gdje se izvode partizanske pjesme, pa do neutemeljenog divljenja brutalističkoj arhitekturi i socijalističkom realizmu, u književnosti i filmu. Ponekad se, u privatnim razgovorima, od ljudi ove orijentacije čak čuje da je nezavisna Crna Gora svakako bolje rješenje od zajednice sa Srbijom, ali da je najbolja ipak bila „Velika Jugoslavija“.

Ovaj narativ se nažalost proširio i na spoljnu politiku i nacionalnu bezbjednost. Posebno je (bio) prisutan među pojedinim (definitivno ne svim) istaknutim crnogorskim donosiocima odluka, diplomatama i obavještajcima koji su započeli karijere u socijalističkoj Jugoslaviji. Pristalice ovog narativa, u vezi spoljne politike, veoma često (i veoma opravdano) kritikuju politiku popuštanja Zapada Vučićevom režimu u Srbiji. Međutim, iz tog izvlače pogrešan zaključak (takođe utemeljen u nostalgiji) da vanjska politika Crne Gore treba da se u izvjesnoj mjeri distancira od Zapada i najviše da slijedi ideje Pokreta nesvrstanih.

Na primjer, pristalice ovakvog narativa aktivno pokušavaju ugušiti svaki neutralni ili pro-Izraelski glas o konfliktu na Bliskom Istoku – crnogorski suverenisti, tvrde oni, treba isključivo da podržavaju Palestinu jer je to „borba potlačenih protiv tlačitelja“ i tako se ostaje na „pravoj strani istorije“. Ili, u multilateralnoj diplomatiji, šire ideje da Crna Gora, iako članica NATO i vodeći kandidat za članstvo u EU, treba jednako da podržava zapadne i druge inicijative i kandidate za međunarodne organizacije kako ne bi ispalo da „trčimo za Amerikom“.

Definitivno je potrebno naglasiti da se ovdje, kritikujući, mora primijeniti maksimalan oprez – jer se pretežno radi o ljudima čiji su patriotizam, lojalnost Crnoj Gori i (posebno važno) ogroman doprinos koji su dali obnovi crnogorske državnosti van svake sumnje. Ipak, nema ni sumnje da je ovaj gore opisani narativ veoma štetan. Prije svega, nije baziran na činjenicama, nego na nostalgičnim sjećanjima iz djetinjstva grupe ljudi koji su rođeni četrdesetih, pedesetih ili šezdesetih godina XX vijeka – i zato rijetko nailazi na razumijevanje bilo koga mlađeg od 50 godina.

Ovakve ideje još manje nailaze na razumijevanje ljudi čiji su preci propatili od komunističkog režima u bivšoj Jugoslaviji (a takvih je, mora se priznati, nemali broj). Narativ je anahron i vrlo nepodesan za godinu 2024. Podstiče i nestabilnosti tako što produbljuje podjele u crnogorskom društvu – a nestabilnost odgovara Beogradu i Moskvi.

Ovaj narativ takođe (pogrešno) ne pravi razliku između epske borbe Crnogoraca i drugih naroda bivše Jugoslavije, pod vođstvom partizana i KPJ, protiv nacizma i fašizma u Drugom svjetskom ratu, borbe koja uvijek treba biti slavljena i poštovana, sa onim što je došlo poslije. A ono što je došlo poslije je komunistička diktatura. Diktatura koja je bila „meka“, koja je u mnogo čemu unaprijedila prostor Crne Gore i bivše Jugoslavije, koja je bila mnogo „slobodnija“ od one u SSSR, Kini, Rumuniji ili naravno Sjevernoj Koreji ili Kambodži pod Crvenim Kmerima, ali ipak diktatura.

Pored svega navedenog, ovaj narativ je takođe štetan za crnogorsku vanjsku politiku i prozapadnu društvenu i kulturnu orijentaciju. Naši zapadni saveznici, kada naiđu na ove stvari, u najboljem slučaju ih dožive kao naivnu razbibrigu i skretanje pažnje, a u najgorem slučaju ih posmatraju kao dokaz da su suverenisti u Crnoj Gori nepouzdani partneri, da uopšte nijesu prozapadno orijentisani, i da zato SAD, EU i UK treba da pronađu druge političke snage da sa njima sarađuju. Ovaj najgori slučaj je naravno vrlo aktivno promovisan u Briselu, Vašingtonu, Berlinu, Londonu i Parizu od srpskih i/ili ruskih lobista.

Ovaj narativ zato nije dobra protivteža narativima koji otvoreno atakuju na crnogorsku državnost i identitet, a koji su opisani u prvom dijelu teksta. Kako bi Crna Gora preživjela i razvijala se kao ponosna nezavisna država, pouzdana NATO saveznica posvećena promovisanju slobode, Crnoj Gori je potreban novi narativ i patriotizam koji je podesan za 21. vijek. Da parafraziramo izvjesnog bivšeg predsjednika SAD – potrebno je učiniti patriotizam ponovo velikim.

Više o tome u sljedećem članku, koji je planiran za 9. januar. Do tada – svim čitaocima želimo srećne novogodišnje i božićne praznike!