Velikosrpski imperijalizam i kolonijalizam, stanje ljudskih prava u Crnoj Gori i otpor asimilaciji

Piše: Milorad Popović 

Velikosrpski imperijalizam u Crnoj Gori kolonijalnog je tipa: nacionalni Srbi na svim dosadašnjim popisima stanovništva činili su manje od jedne trećine stanovništva, a stranke koje su 30. avgusta 2020. godine – na krilima Moleban revolucije, beogradske i moskovske političke, finansijske, propagandne i obavještajne logistike – preuzele upravljanje državom, danas sa svojim kolaborantima Nikom Đeljošajem i Fatmirom Đekom, vrše sto posto vlasti. 

Ovaj civilizicijski atavizam – koji je u evropskom kontekstu, u manjoj mjeri prisutan još jedino u Bjelorusiji – uslovio je jednu drugu anomaliju: nacionalnim Crnogorcima, koji predstavljaju relativnu većinu stanovnika, osporavaju se osnovna ljudska prava na kulturnu, vjersku i jezičku raznolikost, uz to su diskriminisani i u egzistencijalnom smislu, pogotovo prilikom zapošljavanja u javnom sektoru, u onim resorima koji presudno utiču na oblikovanje nacionalnog karaktera i strateških opredjeljenja Crne Gore. Riječ je, naime, o organizovanom zločinačkom poduhvatu asimilovanja i uništenja jedne nacije, koja je izrasla iz desetovjekovnog odjelitog istorijskog procesa. 

U kontekstu savremenih rasprava važno je razbistiriti mutnu vodu koja je recidiv naslijeđenih stereotipa i površnosti: velikosrpski stratezi, dakle, ne namjeravaju bosnizirati Crnu Goru – kako to tvrde neki ovdašnji intelektualci – i nacionalnim Crnogorcima dati entitet koji su Bošnjaci izborili u ratu, čak ni prava koja imaju manjinske zajednice u evropskim, pa i balkanskoj zemljama. (Među crnogorskim suverenistima raširena je još jedna zabluda: da je pitanje crnogorske državne samostalnosti zauvijek riješeno. To jest, da je sadašnji evropski i svjetski poredak trajan do kraja svijeta: bez obzira na iskustva evropskog Dvadestog vijeka, i na činjenicu da je na teritoriji nekadašnje Jugoslavije u posljednje tri decenije stvoreno sedam nezavisnih država.) 

Ergo, Crna Gora u ovom času nema političku autonomiju niti bosansku kontroverzu: ona je potpuna kolonija – koja, istina, ima vladu, parlament, predsjednika – ali njeni stvarni vladari su Aleksandar Vučić, jereji Srpske pravoslavne crkve, srpske i ruske propagandne i obavještajne agencije, koje sprovode strateški plan decrnogorizacije Crne Gore. Nakon što su joj oteli kompletnu pravoslavnu sakralnu baštinu koja je vjekovima bila u vlasništvu nezavisne knjaževine i kraljevine Crne Gore, danas na čelo ministarstava i institucija, u domenu kulture, prosvjete i medija, pravosudnih organa, diplomatije, bezbjednosnog sistema i odbrane, ne može biti naimenovan nijedan nacionalni Crnogorac, Bošnjak, Albanac, Hrvat, koji ne slijedi velikosrpsku politiku. 

U prvom segmentu strateškog plana promjene nacionalnog, društvenog i kulturnog karaktera, vrši se diskriminacija i getoizacija autora i organizacija s crnogorskim kulturnim predznakom: danas u barem dvije trećine opština u kojima je na vlasti velikosrpska koalicija, zabranjena je prezentacija nepodobnih stvaralaca i djela. Uz to, Crnogorski PEN centar, Crnogorsko društvo nezavisnih književnika, Dukljanska akademija nauka i umjetnosti, i ostale strukovne i nevladine organizacije koje ne kontroliše režim, u posljednje tri godine nijesu dobile niti jedan euro od nadležnog ministarstva za svoje programe.

Na javnim konkursima i u diskrecionim odlukama Ministarstva kulture diskriminisani su referentni izdavači, časopisi, pisci i umjetnici, što se drastično odrazilo na kvalitet i obim kulturne i umjetničke produkcije. Ova politika uzrokovala je gašenje subjekata koji su posljednjih decenija doprinijeli afirmaciji našeg stvaralaštva u regionalnom i internacionalnom prostoru. Potpunoj degradaciji kulture i obrazovanja doprinijelo je i to što su za čelne funkcije u ministarstvima i institucijama birane osobe bez stručnih referenci, koje forsiraju etnički nacionalizam i klerikalni kič, amaterizam i diletantizam. (Koliko je aktuelna Vlada zainteresovana za unapređenje kulture pokazuje i to da je čelna osoba ovog resora po struci fizijatar (!?), premda bi prema opštem stanju u kulturi primjereniji bio patolog.) 

U domenu obrazovanja glavni i jedini kriterijum za postavljanje direktora osnovnih i srednjih škola je ideološko-nacionalna podobnost tzv. srpskom svetu. Ista je situacija na državnom univerzitetu, gdje je rektor otvoreni propagandista putinovske velikoruske politike. U najavi je ukidanje akreditacije Fakultetu za crnogorski jezik i književnost, jedine visokoškolske ustanove koju srpski kleronacionalisti još nijesu stavili pod svoju kontrolu. U sferi informisanja pod beogradskom kontrolom je u ovom trenutku barem devedeset odsto javnih medija. Radio televizija Crne Gore je bilten beogradskih propagandnih službi, a istu sudbinu narednih dana očekuje i javni servis Glavnog grada. Na RTCG-u su degradirani nepodobni urednici i novinari koji su decenijama nosili program te kuće, uz to su ukinute njihove emisije i onemogućen im je nastavak profesionalnog djelovanja, dok je na podgoričkoj Gradskoj televiziji upravo objavljen raskid saradnje s autorima najgledanijih emisija iz politike i kulture. 

Planska degradacija kulturnog miljea i diskriminacija nerežimskih kulturnih djelatnika kombinovana je sa zastrašivanjem opozicionih intelektualaca. Ponovo se uvodi verbalni delikt: pokrenuti su egzemplarni sudski postupci, protiv Sretena Vujovića, potpredsjednika PEN-a i profesora Bobana Batrićevića, zbog kritike velikosrpske politike. (Agencija za nacionalnu bezbjednost, prema kredibilnim informacija, pod domenom „crnogorski ekstremizam“ opservira i prati profesore univerziteta, pisce, novinare, umjetnike, koji se verbalno suprostavljaju velikosrpskoj politici.) 

Na djelu je permanentna kriminalizacija suverenističke ideje i kroz tzv. spektakularna hapšenja koja se temelje na sumnjivim dokazima dužnosnika bivšeg režima, koja ni poslije nekoliko godina nemaju sudske presude. Ovaj metod služi prije svega da bi se pokazalo kako se današnja nezavisna Crna Gora ne temelji na odjelitoj istoriji, samobitnoj tradiciji i kulturi i interesima njenih naroda, nego da je proizvod otuđenih kriminalnih struktura koji su stvarali privatnu državu po svojoj mjeri. U tu svrhu su vremešni ministri, akademici, direktori velikih državnih firmi i fondova privođeni uz televizijske kamere, uz najavu bivšeg premijera Abazovića, koji je hvatao muštuluk javnosti i prije nego što su neki osumnjičeni bili fizički privođeni na saslušanje.

Permanentno proizvođenje afera nadležna tužilaštva sprovode uz pomoć režimskih medija, starih protagonista specijalnog rata i u pokušajima državnih udara 2015. i 2016. te u Moleban revoluciji. Njihov cilj je da, osim selektivne borbe protiv kriminala i korupcije, neprestano drže tenziju i siju strah među svim istaknutim protivnicima velikosrpskog režima. Jer za srpske nacionalšovinste nema nevinog „separatiste“, „dukljanina“, „nikoliste, „titoiste“, kojega su luda pamet, inat ili interes odlučili od srpstva, i zato ne treba birati sredstva da ih se ponovo vrati u nacionalnu maticu. 

No, ko god je od naših savremenika bistrog pogleda bio svjedok Antibirokratske revolucije i ratova devedesetih godina, ne može biti iznenađen današnjim načinom djelovanja i metodama velikosrpske politike. Zato je izazovnije i svrhovitije pitati se što se to događalo u posljednje tri godine, sa suverenističkim političkim strankama, medijima, intelektualnim i nevladinim inicijativama, koje se zalažu za građansku, multinacionalnu i prozapadnu Crnu Goru? Kako su reagovali na seriju poraza, tabloidizaciju i karnevalizaciju javne scene, nazadovanje u evropskim integracijama, na šovinizam i svakodnevno ponižavanje svega što nosi crnogorski, građanski i multikulturni predznak. Zašto o tome nije povedena ozbiljna debata, u parlamentu i na drugim mjestima, na primjer u CANU ili Matici crnogorskoj? Zašto nema apela evropskoj javnosti o sistemskom uništavanju jedne male evropske nacije? Zašto sjede u parlamentu poslanici suverenističkih stranaka pod predsjedništvom Andrije Mandića, prvostepeno osuđenog za pokušaj državnog udara, čiji je tužilac u zatvoru? Odgovori na ova pitanja zahtijevaju opsežnu elaboraciju, te analizu nesposobnosti kritičkog preispitivanja doktrinarnih ideoloških zabluda opozicije, njenog lažnog ljevičarstva i kriptojugoslovenstva, te naslijeđenog klijentelizma iz vremena dugovremene vlasti, koji su u korijenu sadašnje dezorjentisanosti, apatije i beznađa. 

Istorija svih evropskih sukoba od vremena Francuske revolucije do danas svjedoči da se svakoj imperijalnoj ideologiji i politici mora suprostaviti odbrambena ideologija sa jasnim vrijednosnim i simboličkim sistemom koji mobiliše, i ugroženu naciju drži u stanju aktivne odbrane. Pojmovna i idejna zbrka u suverenističkom taboru uslovili su da otpor velikosrpskoj agresiji bude neorganizovan, nefokusiran, bez dovoljno strasti i inventivnosti. Nije izvučena pouka iz zabluda bivše vlasti koja je relativizovala opasnost od velikospskog nacionalizma: smrtonosne bolesti crnogorskog društva koju su liječiti aspirinima, odnosno iluzijama da će je protok vremena, relativni ekonomski boljitak, ulazak u NATO, omalomoćiti i gurnuti na političku marginu. Nije izvučena nijedna pouka iz poraza 30. avgusta 2020. godine. Naprotiv, zablude su se produbile, i umrtvile duh otpora koji je spontano stvoren kod suverenista na velikim mitinzima u Podgorici i na Belvederu, kao reakcija na brutalnost velikosrpskih nacionalista. 

Duh kolaboracije, oportunizma i malih taktika do kraja je ogoljen prihvatanjem i Andrije Mandića za predsjednika Skupštine Crne Gore, koji je najavio žurnu promjenu Ustava i Zakona o državljanstvu, to jest i formalno pretvaranje Crne Gore u trajnu srpsku provinciju. Ovakvo nedostojno ponašanje opozicije nema samo katastrofalane posljedice na stanje duha i morala pristalica građanske, prozapadne Crne Gore, nego će posljedice i spoljnopolitičkom planu biti dalekosežne. Jer, učestovanje u radu parlamenta kojim predsjedava Mandić uvjeriće i ono malo dužnosnika u međunarodnoj zajednici koji se preriferno bave Crnom Gorom da je državotvorna, prozapadna opozicija zapravo kapitulirala pred stranakama koje, otvoreno ili fingirano, sprovode politiku Vladimira Putina i Aleksandra Vučića. 

Da paradoks bude veći, defanziva suverenista događa se u vrijeme izuzetno povoljnih spoljnopolitičkih okolnosti, koje determiniše oštri geopolitički i ekonomski sukob Zapada sa Rusijom. Umjesto da skrenu pažnju na dominaciju marioneta Moskve i Beograda, opozicioni političari valjda očekuju da će birokrate u Briselu i Vašingtonu bojkotovati aktuelni režim dok oni s Mandićem sarađuju u parlamentu. 

Bojažljivost i kalkulanstvo suverenističkih političkih stranaka i neorganizovanost nestranačke opozicije, intelektualnih inicijativa i nevladinog sektora, olakšava anticrnogorskom režimu da nesmetano nastavi politiku duplih standarda: da verbalno pokazuju prozapadnu orijentaciju – kunu se u Evropsku uniju i NATO – a na unutrašnjem planu kontinuirano sprovode putinovsko-vučićevsku agendu forsiranja antievropskih kadrova i politika. Poslije svega veoma je uzak krug izvanjaca koji su spoznali da u se i u Crnoj Gori, u kontekstu sukoba Rusije i Zapada, vodi jedna slabo vidljiva bitka, između prozapadnih i proruskih političkih snaga, u kojoj su prozapadni suverenisti sami, bez strateških saveznika, za razliku od vladajuće koalicije koja od Beograda i Moskve dobija enormnu podršku. 

Poslije gotovo tri godine od dolaska na vlast velikosrpskih nacionalista možemo kazati da je svake godine, poslije svih izbora, lokalnih i državnih, sve manje građanske, multikulturne, suverene Crne Gore. Prema dosadašnjoj inerciji, u izgledu su samo dva scenarija: ili će se nastaviti daljnje propadanje i konačno nestajanje građanske Crne Gore i crnogorske nacije, te potpuna marginalizacija manjinskih naroda, ili će se proces preokrenuti, pa će konsolidovana prozapadna opcija aktivnim djelovanjem, urbi et orbi, vratiti samopouzdanje svojim pristalicama i jasno pokazati dramatičnost prilika u Crnoj Gori. 

Stoga je, da bi se zaustavio proces daljnjeg urušavanja i nestajanja prozapadne samostalne Crne Gore nužno osmisliti nove taktike i strategije. U tom kontekstu, s obzirom na neravnopravan odnos snaga između usamljenih suverenista i aneksionista, koje permanentno podržavaju i koordiniraju Beograd i Moskva, nužno je osnovati Uniju za odbranu suverene i građanske Crne Gore, u kojoj bi pored političkih subjekata bile i organizacije civilnog društva i istaknuti pojedinci. Jer, svaka pojedinačna inicijativa, formiranje novih stranaka suverenista koje se bore za istu ciljnu grupu birača, vodi u daljnju atomizaciju, produbljivanje unutrašnjih sukoba i traženja krivice za sadašnje stanje.

Ponovno stvaranje jedinstvenog referendumskog bloka povoljno bi uticalo na mobilizaciju dezorjentisanih suverenista i poslalo jasnu poruku međunarodnoj zajednici o ugroženosti crnogorske demokratije. Takođe bi otežao namjere velikosrpskih štabova da među manjinskim narodima pronađu nove Abazoviće, Đeljošaje i Đeke, jer bez većine Bošnjaka, Albanaca i Hrvata, ne može opstati građanska, nezavisnua Crna Gora. Stvaranje ujedinjenog suverenističkog bloka primoralo bi srpsko-ruske ekspanzioniste da barem unekoliko zaustave brutalne metode diskriminacije i asimilacije. (Jer, svaka autoritatna i ekspanzionistička ideologija temelji se na konfliktima i nasilnim metodama: imperijalizam, fašizam, komunizam, ne mogu, i kad bi htjeli, obuzdati sami sebe. Jedino što ove ideologije respektuju je sila i odlučan otpor.) Obnovljeni suverenistički pokret, osim stranačko-političkog, istovremeno mora parirati i u kulturno-identitetskom smislu, kako bi se spriječio dovršetak procesa decrnogorizacije Crne Gore. Glavnu ulogu u revitalizaciji kulturne obnove i borbe za očuvanje nacionalnog identiteta treba da preuzme Matica crnogorska, kojoj je to per definizione i do sada bio osnovni zadatak. 

Veliki resurs Crne Gore je dijaspora, koja je je takođe rascjepkana, bez potrebne koordinacije i sposobnosti da učinkovitije pomogne domovini, u odbrani onih civilizacijskih vrijednosti koje su oni sami prihvatili u zemljama gdje trenutno borave. Zato treba formirati Crnogorski kongres, koji će uključivati političke i kulturne subjekte iz domovine, kao i organizacije i uticajne osobe sa inostranom adresom. Crnogorski kongres bi, s obzirom na to da oficijelna diplomatija ne radi u nacionalnom interesu, trebalo da otvori kancelarije u Vašingtonu i Briselu – po mogućnosti i u Berlinu, Londonu, Parizu, Rimu – koje bi prezentirale stvarno stanje stvari u Crnoj Gori. Podsjetimo se da je u mnogo težim istorijskim uslovima, poskitana crnogorska emigracija dvadestih godina prošlog vijeka, bila formirala komitete za odbranu Crne Gore u Italiji, Švajcarskoj, Velikoj Britaniji, Francuskoj, SAD-u, Kanadi, gdje su imali i svoju lobističku mrežu. Današnji suverenisti – u potpuno drugačijoj geopolitičkoj situaciji – imaju neuporedivo veće mogućnosti da se izbore za svoje ideje, ukoliko imaju barem dio borbenosti i motivisanosti starih indipendista, boraca Za pravo, čast i slobodu Crne Gore. 

Da bi se spriječio potpuni kolaps crnogorske kulture i opozicionih medija, nužno je stvoriti i nacionalnu Fondaciju za kulturu i medije, u kojoj bi participirale organizacije i pojedinci iz zemlje i dijaspore. Jer, iskustvo nas uči da se treba pripremiti za možda dugu borbu preživljavanja dok se – na unutrašnjem i spoljnjem planu – ne promijene okolnosti u korist prozapadnih suverenista. U ovoj neravnopravnoj borbi – bez djelatnih saveznika – ne možemo se održati i pobijediti ukoliko velikosrpski nacionalnisti potpuno preuzmu kontrolu nad sferom informisanja i duhovno-kulturnog života. 

Da zaključim, sadašnje političke okolnosti su povoljnije od stanja duha i morala zagovornika suverene građanske Crne Gore. Aktuelne okolnosti neuporedivo su bolje nego, na primjer, 1996. godine, kad je Milošević pripremao daljnju unitarizaciju takozvane SRJ, u vrijeme kad u republičkom parlamentu nije bilo nijednog poslanika koji je javno zastupao ideju nezavisnosti. No, samo godinu dana kasnije odnekud se pojavio stari crnogorski instinkt za preživljavanje, koji je svojevremeno pretrajao, i Nemanju, i Murata, i Napoleona, i politički proces je krenuo u pravcu povratka suverenosti. Stoga, i danas, na kraju 2023. godine, vjerujem, da uprkos svemu, Beograd i Moskva neće uspjeti u svojim namjerama. Tačnije, razumno je očekivati da će ponovo – barem u tragovima – uskrsnuti stara crnogorska visprenost i borbenost, za koju je Đuzepe Garibaldi rekao da „čini čast čovječanstvu“.

 Cetinje, 28. decembra 2023. godine

(Izlaganje na godišnjoj Skupštini Crnogorskog PEN kluba)