Profesor Milenko Perović – filozof blistavog uma

Riječ na ispraćaju u Novom Sadu

Profesor i filozof Milenko Perović bio je – u punim značenjima tih riječi – istaknuti naučni, društveni i kulturni radnik.

Rođen je u Vrbasu 1950. godine, gdje je završio osnovnu školu i gimnaziju. Studije filozofije završio je u Beogradu 1974. godine. Potom je radio na Radničkom univerzitetu u Vrbasu i u gimnaziji u rodnom gradu. Od 1977. do 1987. godine radio je u Centru Pokrajinskog komiteta Saveza komunista Vojvodine (PK SKV) za marksističko obrazovanje i idejno-političko osposobljavanje „Stevan Doronjski“ u Novom Sadu, gdje je bio sekretar redakcije a potom i urednik časopisa “Savremenost”.

Doktorsku disertaciju „Vrijednosni sistem i moralna svijest malograđanstva”, pod mentorstvom Milana Kangrge, odbranio je na Filozofskom fakultetu u Zagrebu 1984. godine. “U formalnom i faktičkom smislu, taj studij nije uslovio da postanem tek sljedbenik Kangrge i ‘praksisovaca’, nego je izuzetno doprinio da postignem produbljeno razumijevanje stvari filozofije, da izuzetno unaprijedim vlastitu filozofsku obrazovanost, kao i receptivnost za kritičku filozofsku i ličnu orijentaciju u prostoru i vremenu. Osim divnog prijateljstva koje će potrajati do Kangrgine smrti 2008. godine, najveću zahvalnost dugujem tom čovjeku što mi je izuzetno pomogao da u sebi otkrijem i kultivišem ‘nerv’ spekulativne filozofije”, govorio je Milenko Perović.

Od 1987. do odlaska u penziju 2016. godine bio je profesor na Odsjeku za filozofiju novosadskoga Filozofskog fakulteta. Profesor Perović osnovao je prvo Studijsku grupu za filozofiju, potom Katedru a onda i Odsjek za filozofiju na Filozofskom fakultetu u Novom Sadu. Na našem fakultetu utemeljio je i magistarske i doktorske studije filozofije. Bio je pokretač fakultetskog filozofskog časopisa „Arhe” i jedan od osnivača Bioetičkoga društva Srbije. Iza sebe je ostavio više od 150 filozofskih tekstova, više od 700 novinskih eseja i 23 knjige i monografije: Svijet malograđanina; Hegel i problem savjesti; Granica moraliteta; Problem početka u filozofiji; Uvođenje u Hegelovu filozofiju; Istorija filozofije; Etika; Praktička filozofija; Vrijeme cinizma; Filozofske rasprave; Pet studija o Hegelu; Filozofija morala; Filozofski brevijar; Montenegrinski eseji; Studije iz filozofije jezika… Većinu svojih knjiga i radova posvetio je istoriji filozofije, etike i praktičke filozofije, a Hegelova filozofija je bila njegova stalna filozofska preokupacija.

Iza sebe je, da budu ponosni jedni na druge, ostavio suprugu Bosiljku, kćerku Milenu, doktoricu hemijskih nauka, sina Miloša, doktora socioloških nauka, sina Petra, uspješnog softverskog dizajnera, i unuka Bogdana.

Pišući o Srbiji, pisao je da će zemlja i dalje „teturati kroz prostor i vrijeme” zbog decenijama dominantne nacionalšovinističke ideologije, s kojom nije bilo obračuna ni Petog oktobra 2000. godine. “Sa istorijske scene u državi Srbiji”, govorio je profesor Perović, “nisu pročišćene one političke grupacije i one dubinske organizacije koje su stajale iza tih grupacija koje su Srbiju do 2000. godine dovele u katastrofalni istorijski položaj, vjerovatno u najtežu istorijsku situaciju u kojoj se Srbija nalazila u svojoj istoriji. I kad se ne provede tako radikalni prevrat, onda nije istorijski neobično da takozvane stare snage, protiv kojih je i bio izvršen prevrat, na ovaj ili na onaj način prežive, sačekaju svoje vrijeme i ponovo se, na ovaj ili onaj način, pojave kao bitni akteri na političkoj sceni”.

Pišući o Vojvodini, pisao je da se “većini metropolskih partija politički vidokrug prema sjeveru i zapadu završava na novobeogradskim i zemunskim krovovima”, a da Vojvodinu i njene specifičnosti ne razumiju, već je vide isključivo kao koloniju: “Dati Vojvodini ništa, da bi se od nje uzelo sve, da bi se pokrajini uzela Pokrajina”.

Profesor Perović je u posljednjih 15 godina svoga života praktično digao ruke od pisanja o društveno-političkoj situaciji u Srbiji, za koju je rekao da njome ne dominira čak ni Konstantinovićeva “filosofija palanke”, već da njome dominira “filozofija panađura”, filozofija, dakle, vašara, zaglavljena na pola puta od sela prema gradu, od grada prema selu – mjesto na utrini.

Umjesto Srbije, kao zasad beznadežnog slučaja, profesor Perović je svoj društveni i kulturni angažman predano posvetio Crnoj Gori i njenoj emancipaciji. Bio je član Savjeta za standardizaciju crnogorskoga jezika te predsjednik međunarodne Ekspertske komisije za standardizaciju crnogorskoga jezika. Ekspertska komisija je, pod njegovim rukovodstvom, 2010. godine usvojila Pravopis crnogorskoga jezika i Gramatiku crnogorskoga jezika, koje je – kao zvanične dokumente – objavilo ondašnje Ministarstvo prosvjete i nauke Crne Gore.

Redovno je, decenijama, pisao kolumne za crnogorske medije, mada bih ih ja radije nazvao novinskim esejima jednog filozofa blistavog uma, u kojima je obrađivao različite devijantne pojave u crnogorskom društvu, od ekonomskih, preko književnih, crkvenih, jezičkih, kulturnih do političkih, a naročito ideoloških, u kojima je razobličavao aktuelne pojave neofašizma.

Profesor Perović bio je predsjednik Upravnoga odbora Instituta za crnogorski jezik i književnost od osnivanja 2010, potom i Fakulteta za crnogorski jezik i književnost na Cetinju od osnivanja (2014) do smrti. Kolege sa fakulteta su poručili profesoru da će se zauvijek sjećati njega, svoga uzora u naučnom i društvenom radu. Bio je predsjednik Crnogorskog PEN centra, što je bila posebno važna društvena uloga u vrijeme državnog i ideološkog posrnuća Crne Gore,  nakon litijaške kontrarevolucije posljednjih godina. Pamtiće se njegovi proglasi, apeli i osude anticivilizacijskih nasrtaja vlasti na obnovljenu nezavisnu Crnu Goru. Iza sebe je ostavio intelektualne nasljednike u PEN centru, na Fakultetu za crnogorski jezik i književnost, kao i među novinarima i publicistima u slobodnim medijima u Crnoj Gori.

Filozof Milenko Perović bio je svim svojim bićem ubijeđeni i djelatni antifašista. Podsjećao je da je antifašizam jedan od najvažnijih duhovnih i političkih temelja današnje Evrope, ali je upozoravao da antifašizam nije jednokratni istorijski čin, kao što ni fašizam nije jednokratni istorijski čin. “Fašizam je jedna stalna opasnost koja prijeti svim modernim društvima, zbog čega se ta društva moraju permanentno boriti protiv te opasnosti“, govorio je profesor Perović i poručivao da ona društva u kojima nema antifašizma zakonomjerno tonu u različite pojavne oblike fašizma. Poput Srbije, zemlje u kojoj je, podsjećao je, jedan od najčuvenijih nacističkih kolaboracionista Draža Mihailović proglašen za “nacionalnog junaka” i “prvog gerilca Evrope”.

Pred kraj, dopustite mi da budem malo ličan. Zajedno smo bili – Bosa, Milenko i ja – na simpozijumu na Cetinju koji je organizovao Fakultet za crnogorski jezik i književnost početkom septembra 2021. godine, u predvečerje helikopterskog desanta Crkve Srbije na Cetinjski manastir i tona suzavaca koje su bačene na građane da bi se desilo nekakvo “ustoličenje”. Zajedno smo svjedočili tome kako su hrabri Cetinjani i Cetinjanke na Belvederu spasili svoj ponosni, antifašistički grad i cijelu Crnu Goru od građanskog rata, za koji su bili već uveliko pripremljeni i scenario i izvođači radova. Potom sam, kada sam poslije svega otišao kod Bose i Milenka na kafu u našem limanskom novosadskom komšiluku, od njih dobio za mene neprocjenjiv poklon: majicu sa motivima junaka i junakinja sa Belvedera! To sam shvatio kao priznanje da sam jedan od njih, jedan od antifašista, priznanje iz nepokorene zemlje, nepokorenog Cetinja, posljednjeg slobodnog polisa u Evropi. Jer Belveder je simbol, on je univerzalna moralna vertikala svakog društva. Veću antifašističku čast nisam mogao poželjeti. A tu čast mi je ukazao lično profesor Perović!

Milenko je bio jedan od onih ljudi koje je bilo privilegija slušati. Imao sam tu privilegiju na tribinama koje je organizovalo naše Nezavisno društvo novinara Vojvodine i naročito u opuštenijoj atmosferi poslije tribina. Imao sam tu privilegiju i kada bi Milenko svratio na naša druženja – “ljudovanja”, kako smo ih zvali. Imao sam, dakle, privilegiju da ćutim, slušam i učim o bitnim i suštinskim filozofskim i društvenim istinama ovoga našeg momenta na kugli zemaljskoj. Imao sam tu privilegiju da, zahvaljujući profesoru, preispitujem sopstvenu normalnost i ljudskost. I naročito sam imao priliku da se glasno, najglasnije smijem Milenkovim šalama. Bio je, naime, jedna od najduhovitijih osoba koje sam upoznao.

Za kraj: smrt fašizmu! I da je vječna Crna Gora! I da je vječna slava i hvala profesoru, filozofu Milenku Peroviću!

Dinko Gruhonjić