Server: Šta treba da rade Kosovo, Bosna i Crna Gora u borbi protiv „srpskog sveta"

Srbija je izabrala da bude na istočnoj strani linije koja će se povući kroz Balkan. Pitanje koje se postavlja jeste kako zadržati ostale balkanske zemlje na zapadnoj strani linije, ukazuje profesor Univerziteta Džon Hopkins Danijel Server na peacefare.net.

Srbija, navodi Server, sprovodi strategiju ‘srpskog sveta’ koja ima za cilj da stekne što više uticaja na svoje susjede. Beograd se takođe pozicionira tako da bi mogao da zahtijeva otcjepljenje Srba u susjedstvu ako geopolitički uslovi u regionu i ostatku svijeta to dozvole.

Bosna u teškoj poziciji  

Ovo stavlja Bosnu i Hercegovinu u tešku poziciju. Četrdeset devet posto njene teritorije čini ‘Republika Srpska’ (RS). Srbi čine možda 37 odsto stanovništva Bosne, većina njih u RS. Mnogi od njihovih političkih lidera od rata 1992-1995. obećali su da će se odvojiti, de facto ili de jure, od ostalih 51 odsto teritorije.

Milorad Dodik, koji je trenutno predsdavajući RS, dominira politikom ovog entiteta više od 15 godina. On je kao salamu izrezao RS na centimetar od nezavisnosti. Takođe je ukrao veliki dio njegovih prihoda i nastojao da sarađuje sa Beogradom kako bi ‘srpski svet’ postao stvarnost.

Dodik takođe sarađuje sa etničkim nacionalističkim bosanskim Hrvatima, posebno Draganom Čovićem, u njegovim antiustavnim političkim i korumpiranim ekonomskim poduhvatima.

Političko rukovodstvo bosanskih Hrvata želi ‘treći entitet’ koji bi Hrvatima omogućio bilo kakvu de facto ili de jure odvojenost koju RS postigne.

Time bi se podijelili Federaciju, koja čini 51 odsto teritorije Bosne i Hercegovine. Takođe bi ostavio krnji muslimanski entitet koji bi stvorio ozbiljne probleme svojim susjedima, Evropi i SAD.

Rizik je jasan: ako se Dodik ili Čović otcijepe, bosanska država bi se raspala na tri dijela. Nestabilnost i vjerovatan rat bi odredili granice između njih.

 Pomoćnik sekretara Stejt departmenta za Evropu, Džejms O’Brajan, jasno je stavio do znanja da se SAD protive ovim ambicijama za otcjepljenje.

On se nada da će najnoviji novac Evropske unije to spriječiti i promovisati smislene reforme. Ali postoji duga istorija etničkih nacionalista na Balkanu koji drže novac u džepu i rade suprotno od onoga što bi EU željela.

Moraćemo da sačekamo i vidimo da li buduća primjena može da se uporedi sa O’Brajanovom jasnoćom povodom glavnog pitanja. Bosna mora ostati jedinstvena, multietnička, demokratska država.

Crna Gora je već u ‘grlu’ Srbije

Blizu 30 odsto stanovništva Crne Gore sebe smatraju Srbima. Beograd je uspješno spojio nedavne tamošnje izbore u formiranje prosrpskih nacionalnih vlada.

 Ovo se dogodilo uprkos tome što je država članica NATO-a od 2017. Trik je bio da se koriste očigledno pro-EU političari protiv dominantne političke stranke i političara, bivšeg predsjednika Mila Đukanovića uz podršku saveznika etničkih manjina.

U pomoć su se javile Srpska pravoslavna crkva i ruske bezbjednosne agencije. Požnjeli su lijepe nagrade.

Iako je bio mnogo kritikovan zbog navodne korupcije, predsjednik Đukanović je dostojanstveno predao vlast. Njegovi nasljednici nisu dokazali optužbe za korupciju na njegov račun.

Ostaje da se vidi da li liberalnija demokratska koalicija koju je formirao može da oživi i povrati vlast. Njeni pro-EU akreditivi bili su jači od onih koji sada učestvuju u koaliciji koja uključuje eksplicitno prosrpske i proruske političare, koji vjerovatno takođe tvrde da su pro-EU.

 Njihov neuspjeh da isporuče ono što Džim O’Brajen naziva „koristi građanima“ mogao bi da dovede do još jedne promjene na vlasti.

Kosovo treba svoje Srbe

Na Kosovu, srpsko stanovništvo je najveća manjina, ali čini najviše šest odsto stanovništva. Ustav Kosova pruža srpskoj manjini opsežnu zaštitu i aranžmane o podjeli vlasti.

Ali većina kosovskih Srba ostaje odvojena od većinskih Albanaca. Njihovi jezici (za razliku od dominantnih jezika u Bosni i Crnoj Gori) su nekompatibilni.

Srbi južno od rijeke Ibar žive uglavnom u enklavama sa srpskom većinom. Ali izgleda da su se pomirili, bar za sada, sa institucijama u Prištini u kojima dominiraju Albanci.

Kao i opštine sa albanskom većinom, i one sa srpskom većinom imaju široka ovlašćenja nad lokalnom upravom.

Četiri sjeverne opštine sa srpskom većinom koje su u blizini Srbije su daleko manje integrisane od onih južno od Ibra. Koristeći svoju vojnu, ekonomsku i političku polugu, uključujući zastrašivanje od strane svojih tajnih službi i njihovih partnera u organizovanom kriminalu, Beograd je uspješno obezbijedio da oni odbiju da prihvate autoritet Prištine.

Srbi sa sjevera bojkotovali su opštinske izbore i povukli se iz kosovskih institucija.

Srbija želi da opštine sa srpskom većinom formiraju Zajednicu srpskih opština (ZSO). To bi im omogućilo da zajedno i odvojeno vladaju od Prištine, kao u Republici Srpskoj.

U pravom geopolitičkom okruženju,ZSO bi mogla da djeluje i kao sredstvo za otcepljenje četiri sjeverne opštine od države koju Beograd još uvek ne priznaje.

Slično udruženje pokrajinskih vlasti dovelo je do formiranja RS prije njenog pokušaja secesije 1992.  od Bosne.

Šta raditi na Kosovu

Suprotstavljanje tome zahtijeva težak manevar Prištine. Nužno je ubijediti Srbe na sjeveru da će im biti bolje kao građanima Kosova (čak i ako zadrže srpsko državljanstvo).

Neki se kreću u tom pravcu, što sugeriše njihova povećana spremnost da dobiju kosovske registarske tablice, lična dokumenta i pasoše. Ali mnogi Srbi na sjeveru bili su među najratobornijim, a ponekad i nasilnijim protivnicima Prištine.

Beograd je uspioo da dopre do Srba na sjeveru daleko teže nego do Srba u opštinama koje nisu u blizini Srbije.

Premijer Kosova Albin Kurti želi da više govori na svom tečnom srpskom. Sve prištinske vlasti treba da budu pažljivije nego što su bile u prošlosti da ističu etnički neutralnu zastavu zemlje, a ne zastavu etničkih Albanaca (takođe zastavu Albanije) koju mnogi od njih preferiraju.

Implementacija mnogih aranžmana o podjeli vlasti u ustavu nije laka, ali je ipak neophodna.

Šta raditi u Crnoj Gori

U Crnoj Gori, samo ustavni politički proces može odlučiti da li će dozvoliti Srbiji da nastavi da dominira političkim ishodima. Ali NATO će morati da se zaštiti ako se nastavi prodor Rusije u bezbjednosni establišment Podgorice.

S obzirom na to da rat i dalje bjesni u Ukrajini, SAD i EU moraju da budu mnogo pažljivije nego u prošlosti kada je riječ o tome da Moskva koristi Crnu Goru da ugrozi bezbjednost NATO-a.

Zapad treba da udvostruči podršku istinski nezavisnom civilnom društvu u Crnoj Gori, obezbjeđujući da ono pazi na sadašnju vlast kao u odnosu na prethodnu.

Šta raditi u Bosni u Hercegovini

U Bosni i Hercegovini ne postoji zamjena za oslobađanje političkog rukovodstva od onih koji se protive jedinstvu, suverenitetu i teritorijalnom integritetu zemlje.

EU i SAD su predugo čekale da Bosanci to urade sami. Treba im pomoć. Nikakvo međunarodno finansiranje više ne bi trebalo da ide RS dok je Dodik na čelu.

Visoki predstavnik bi trebao biti spreman da ga smijeni sa funkcije ako nastavi nezakonite poteze RS. Brisel i Vašington bi trebalo da vrše pritisak na Zagreb da olakša privođenje pravdi Dragana Čovića zbog korupcije.

Jačanje prisustva trupa EUFOR-a u gradu Brčko na sjeveroistoku zemlje je takođe od vitalnog značaja. Bez Brčkog ne može doći do secesije Srba.

Iako je očuvanje Dejtonskog mirovnog sporazuma od vitalnog značaja, ono neće biti dovoljno za pristupanje EU. Nedavna odluka Evropskog suda za ljudska prava je ono što Bosna treba da ima za cilj -građanska država, a ne etnonacionalistička podjela moći. Kretanje u tom pravcu trebalo bi da bude cilj EU i SAD.