Nema konačnih pobjeda...ali ni konačnih poraza

Piše: Željko Perović

Istaknuta srpska istoričarka, jedna od vodećih ličnosti srpske liberalne misli  i nekada visoka funkcionerka u socijalističkoj Srbiji, Latinka Perović, u jednom od svojih javnih nastupa, citirajuci Vinavera, kaže: “moderan čovjek je samo onaj koji je uspio da spozna svoju prošlost i da je tek spoznavši je stekao mogućnost da je odbaci. U suštini, napravi izbor koji bi bio u duhu vremena.”

Svaki pojedinac, član društvene zajednice, ujedno je i objekt i subjekt. Kao subjekt, postoji kao svjesno biće, u stanju da pokaže šta može da uradi  u toku svog života. Prije svega da se iskaže kao ličnost, a zatim i da kao pojedinac da svoj doprinos, u oblasti kojom se bavi ili na nekom drugom planu. Bez ove dvije odrednice, čovjek bi živio isprazan život.

Tokom svog svjesnog života, pojedinac ne bi trebalo da uradi ništa što je u suprotnosti sa osnovnim ljudskim i društvenim vrijednostima.

Mi u Crnoj Gori živimo neko čudno vrijeme. Prije svega, postavlja se pitanje, posebno imajući u vidu turbulentna vremena u posljednjih skoro pola vijeka: da li smo se i kao društvo i svako ponaosob ogriješili o te osnovne vrijednosti.

Za Crnu Goru, ovo je teško vrijeme. Crna Gora je napadnuta i spolja i iznutra. Osim oružanim, napadnuta je svim drugim sredstvima. Bez okolišanja i prikrivanja stvarnih namjera, srpsko velikodržavlje, predvođeno beogradskim vlastodršcem i njemu podređenim srpskim patrijarhom, naumilo je ovoga puta da završi ono što 90-tih godina prošlog vijeka nije oposlilo. Nakon frontalnog Miloševicevog nacionalističkog udara, prije nešto više od tri decenije, upravo zbog svjesnih pojedinaca, njihovog angažovanja i djelovanja, 2006 godine, nakon gotovo cijelog vijeka, obnovljena je suverena Crna Gora, članica svih najvažnijih međunarodnih organizacija.

Od te noći 21. maja, “bratska” velikosrpska intelektualna mašinerija, iz vlasti ili opozicije, svejedno, kovala je nove planove pokoravanja Crne Gore i njenoga vraćanja “istorijskom biću”. Odnosno, kako se to danas kaže, “srpskom svetu” – što je tek drugo ime za veliku Srbiju. Dok su se crnogorske elite, ponesene  slavljeničkim  zanosom i vazda gladne materijalnih dobara, uljuljkivale u pobjedničkoj euforiji, Beograd je “progutao” gorku knedlu i “zasukao rukave”. Za razliku od Podgorice,  sigurne da su nezavisnost i sloboda osvojene jednom za vazda, sigurne u nepromjenjivost geopolitike, koja je skroz zapustila, prije svega izgradnju i učvršćivanje institucija, naročito onih iz oblasti kulture i nauke, u Beogradu, svjesni “istorijskog debakla”, gubitka Crne Gore, tog najdražeg cilja srpskih nacionalista i kartografa,  vrijedno se radilo i čekao se povoljan momenat.

I dočekan je. Nakon zamora od trodecenijske vladavine jedne partije, i svih reperkusija koje takva vladavina nosi, angazovanjem svih retrogradnih, anti-modernih i anti-zapadnih snaga u Crnoj Gori i van nje, uz promijenjenu geopolitičku scenu i najdirektniji upliv srpskog i ruskog velikodržavlja, s jedne strane, i zapadne, naročito američke pogrešne politike, sa druge, srušena je i Crna Gora. U posljednje skoro četiri godine, prvo “oslobođenjem” nakon “reka veličanstvenih litija” Krivokapićeva “apostolska vlada” urušava Crnu Goru. Zatim je prevarantska Abazovićeva vlada dodatno obesmišljava (pretposljednji čin prije nestajanja), da bi sadašnja haotična vlada, predvođena skupštinskim vojvodom, trebala da odradi završni čin “privođenja” Crne Gore “srpskom svetu”.

Sada, kada je Crna Gora na koljenima, svjedočimo svakodnevnim interpretacijama njenog nacionalnog bića i tumačenjima njene istorije. Nakon četničko/informbirovske osvete i “oslobođenja” Crne Gore od same sebe, modernizma, progresivne okrenutosti svijetu (Zapadu), dobrosusjedstva i odlične spoljne politike, nastupa period odustajanja od sekularizma i potpune klerikalizacije društva. Vrijeme je ovo kada crkva druge države preuzima sve državne resurse, ili ih kontroliše i presudno na njih utiče. Uz u potpunosti Beogradu podređene državne vladajuće strukture. Sve najvaznije državne institucije su stavljene pod kontrolu Beograda. Od dobrosusjedske politike i uzornih odnosa sa svima u regionu, neizmjerna ljubav se sada iskazuje samo prema jednoj susjednoj državi. Dok se, istovremeno, svjesno narušavaju odnosi sa ostalim susjedima. Najnovija dešavanja sa Hrvatskom, ali i stalna tenzija koja se stvara prema bošnjačko-muslimanskoj zajednici u Crnoj Gori, najbolji su primjer van Crne Gore smišljenog novog dobrosusjedstva.

Nedavno političko vaskrsnuće bivšeg predsjednika Crne Gore Momira Bulatovića i njegove politike podređenosti Beogradu, uz okrenutost ruskom pravoslavnom svijetu i “tradicionalnim vrijednostima” koje, uzgred budi rečeno, jesu sve samo ne to, a udaljavanje od “mrskog i dekadentnog” Zapada, treba da posluže kao primjer ustoličenja novih vrijednosti nove Crne Gore. Tako sada, kada još nije na redu potpuni nestanak Crne Gore sa mape nezavisnih država, već “samo” rusenje svakog suvereniteta, politika koju je oličavao Momir Bulatović se i zvanično ustoličava. Prilično prozirno se poziva na određene izjave kralja Nikole iz zadnje dekade njegove vladavine. Kada i nastaje “pojanje” o srpstvu i “nepobitnom srpskom porijeklu”Crnogoraca”. Pa se tako polako odomaćuje pojam “novocrnogorci”, koji su se navodno odrodili od onih pravih “starocrnogoraca”, koji su “neosporno” srpskog roda. Što je, naravno još jedan korak ka povratku bjelaško/ujediniteljskoj Crnoj Gori, koja je dio “srpskog sveta”, a u perspektivi sastavni dio velike srpske drzave “od Dunava pa do sinjeg mora”.

Crnu Goru su, rekao sam, stvarali pojedinci - izuzetni pojedinci koji su snagom uma, pronicljivošću i odvažnošću pisali stranice njene slavne istorije.

Nakon kobne 1918. i njenog nestajanka sa mape svijeta, Crnu Goru oslobodila je i obnovila partizanska vojska. Predvodjena KPJ i njenim prvacima, od kojih su najznačajniji bili Jovan Tomašević, Nikola Kovačević-Stari (brat narodnog heroja Save i sin Blagoja, velikog grahovskog junaka i učesnika Božićnog ustanka), pripadnici bjelaškog pokreta i učesnici Podgoričke skupštine. Sa ujediniteljskom sviješću, a vođeni proleterskim internacionalizmom, ostavili su traga na razvoj obnovljene Crne Gore u okviru jugoslovenske socijalističke zajednice.

Poneseni idejom internacionalizma i klasne borbe, poslijeratni komunisti preskočili su presudno pitanje osvješćivanja naroda. Tek od  dolaska mlađe generacije partijskih rukovodilaca, prvo Đoka Pajkovića, a nešto kasnije Veljka Milatovića, Veselina Đuranovića, Sava Brkovića i Vidoja Žarkovića, te kasnije mladih i obrazovanih Marka Orlandića, Rada Brajovića, Marka Špadijera i Vuka Vukadinovića, počinje se značajnije “misliti” o Crnoj Gori. Kada su procesi “jačanja republika” u ostalim dijelovima zajedničke domovine već značajno odmakli – tek tada, sa velikim kašnjenjem, nastaju Univerzitet, Pobjeda, Televizija, časopis Stvaranje, Leksikografski zavod, Mauzolej na Lovćenu…

Novi udar na Crnu Goru uslijedio je početkom 90-tih godina proslog vijeka, u formi takozvane “antibirokratske revolucije”.

Zahvaljujući prije svega snažnom i odvažnom suverenističkom pokretu, koji je ujedno bio mirovorački i nositelj zapadnih vrijednosti, Crna Gora je odbranjena, da bi 2006. bila obnovljena njena državnost.

Ne postoje, međutim, konačne istorijske pobjede. Svi nezavršeni društveni procesi od 1918. naovamo kao da su stigli na naplatu. “Taktički ustupci”, ispostavilo se, bile su strateške katastrofe. Preskočene istorijske lekcije su skupe. Crnu Goru bi mogle koštati njenoga postojanja kao suverene države.

Međutim: kriza je ujedno i šansa. Između ostaloga i šansa za ozbiljno unutarsuverenističko samopropitivanje. Tu je, takođe, i šansa za otvoren identitetski dijalog među onima koji crnogorski identitet vide različito.

Za početak, izlišno je negirati odnos prema srpstvu onima koji srpstvo smatraju centrom svoga identiteta. Kao što je izlišno negirati nas, koji nemamo srpskoga, već samo crnogorskoga osjećaja.

Samo zajedno možemo graditi modernu Crnu Goru.