Kako sačuvati bezbjednost i stabilnost u Crnoj Gori?

Za Antenu M piše: Miljan Vešović

 U našem prethodnom članku, pokušali smo da objasnimo zašto je politička i bezbjednosna situacija na Balkanu toliko loša i zašto Crna Gora, iako je NATO-saveznica, neće biti pošteđena opasnosti. Kako bi se sa tom opasnošću uspješno suočili i pokušali izaći iz krize što je bezbolnije moguće, prije svega je potrebno da se uspostavi osnovni nivo saradnje među pro-crnogorskim, pro-zapadnim političkim snagama – bez obzira na to dolaze li iz vladajuće koalicije, parlamentarne opozicije ili ostatka društveno – političke scene.

U ovom članku, pokušaćemo opisati nekoliko konkretnih koraka koji mogu podstaći tu saradnju i pomoći Crnoj Gori da očuva nacionalnu bezbjednost.

Crnogorski obavještajni i bezbjednosni sistem treba da se “očisti” od malignog srpskog i ruskog uticaja kojim je sistem premrežen posljednjih 4 godine. Od ključnog je značaja da crnogorska obavještajna služba ANB prestane biti “ispostava službi bezbjednosti van NATO sistema” (da citiramo ministra pravde).

Predviđeno je da se novi rukovodeći tim ANB postavi ubrzo – taj tim treba da bude sastavljen od kompetentnih, iskusnih profesionalaca čiji patriotizam, kao i proevropsku i pro-NATO orijentaciju niko ne može dovesti u sumnju.

Zajedno sa ANB, jedan od najproblematičnijih djelova sistema nacionalne bezbjednosti je Granična policija. Država koja nema obezbijeđene granice nije država. Pored toga, granica Crne Gore i Srbije i Crne Gore i BiH (Republika Srpska) služi kao kanal za organizaciju hibridnih operacija protiv Crne Gore i širenje malignog srpskog (konsekventno i ruskog) uticaja. Veoma je važno začepiti tu rupu u crnogorskom sistemu bezbjednosti.

Takođe, a imajući u vidu da se opasnost od izbijanja konflikta u drugim djelovima Zapadnog Balkana povećava iz dana u dan, funkcionalna i efikasna Granična policija je neophodna da bi zaustavljala moguće prelivanje konflikta kao i da bi hendlovala eventualni priliv izbjeglica u slučaju sukoba na Balkanu.

U javnoj sferi, ankete pokazuju ozbiljno povećanje protivljenja članstvu Crne Gore u NATO. Ovo je opasna posljedica neprestane antizapadne propaganda koju podstiču Srbija, Rusija i Srpska pravoslavna crkva, a kojoj se Crna Gora gotovo uopšte ne suprotstavlja.

Jasno je da otvorena konfrontacija sa Srbijom i SPC nije politički unosna opcija za vladajuću koaliciju. Ipak, ukoliko je predsjednik Vlade Spajić zaista prozapadno orijentisan i posvećen stabilnosti, bezbjednosti i evropskoj budućnosti Crne Gore (a tvrdi da jeste), njegova je, i odgovornost Vlade koju predvodi, da promoviše evro – atlantske vrijednosti u Crnoj Gori i da objasni biračima prednosti članstva u NATO.

Spajić je političku karijeru započeo i postao donosilac odluka u Crnoj Gori zahvaljujući ekstremno antizapadno i anti-NATO orijentisanoj SPC. Ukoliko se on zaista iskreno transformisao u prozapadnog političara 100% posvećenog da povede Crnu Goru u EU, upravo on treba da objasni svojim biračima zašto je tu transformaciju doživio i da ih ubijedi da ga prate i da prihvate evroatlantske vrijednosti.

Što se tiče SPC, aktuelna Vlada takođe ima odgovornost da radi na smanjivanju političkog uticaja te organizacije. I ponovo – bilo bi naivno misliti da se to može uraditi otvorenom konfrontacijom – premijer bi bio politički “gotov” ako to pokuša. Međutim, mogu se preduzeti koraci da se izgradi pozitivni pro-EU i pro-NATO narativ koji će služiti kao protivteža malignom srpskom i ruskom uticaju koji se širi preko SPC. Ovo nije ni približno dovoljno da se riješi “crkveni problem” u Crnoj Gori, ali jeste dobar početak.

Vezano za spoljnu i politiku odbrane, potrebno je da Crna Gora učvrsti svoju prozapadnu orijentaciju pred stranim partnerima i igra aktivniju ulogu u NATO misijama i operacijama. Takođe treba razmotriti produbljivanje odbrambene saradnje sa ključnim saveznicima (poput SAD), uključujući i kroz kupovine oružja i opreme. Ove mjere ne bi samo uvećale važnost Crne Gore kao saveznice (što može biti vrlo značajno ako Tramp pobijedi na izborima u SAD), nego bi obezbijedile i kontinuirano ispunjavanje NATO standarda da se makar 2% BDP izdvaja za odbranu.

Što se tiče diplomatije, postoji dosta prostora za poboljšanje politike u sferi multilaterale gdje, od obnove državnosti 2006 i bez obzira na to ko je bio na vlasti, je Crna Gora ponekad djelovala manje kao NATO saveznica a više kao članica Pokreta nesvrstanih. Da pojednostavimo – SAD, UK, Francuska, Španija, Poljska ili Italija (nekoliko primjera) su naše saveznice. Sejšeli, Kuba, Palestina ili Južnoafrička Republika nijesu. I to uvijek treba imati u vidu.

Crnogorska multilateralna diplomatija treba da se rukovodi jednostavnim pravilom – kada sve članice NATO ili EU nešto podržavaju, to treba da uradi i Crna Gora. Kada NATO/EU članice nijesu jednoglasne, glasamo u skladu s našim nacionalnim interesima i podržavamo one saveznice koje su najvažnije za našu bezbjednost, a zatim i za proces evropskih integracija. Isto ovo pravilo treba da važi i za kandidature u međunarodnim organizacijama. Na primjer, Albanija već dugo koristi veoma slučan pristup – sada je ta država partner broj 1 SAD-a u region, a takođe je uspjela da bude nestalna članica Savjeta bezbjednosti UN.

Pored ovoga, Crnu Goru dosta država (uključujući i neke članice NATO i EU) još uvijek diplomatski pokriva iz Beograda, na nerezidentnoj osnovi. Vlada Crne Gore treba da zauzme jasan stav da ovo nije prihvatljivo. U ovom stavu nema ništa “antisrpsko” – on je logična posljedica činjenice da Crna Gora, kao NATO saveznica i, nadamo se, buduća članica EU, treba biti diplomatski pokrivana od strane drugih država ili direktno iz Crne Gore ili, ukoliko države nijesu u mogućnosti da otvore ambasade u Crnoj Gori, iz neke druge NATO ili EU članice na nerezidentnoj osnovi.

Prethodne vlade/ministri spoljnih poslova su u nekoliko navrata pokušali da zauzmu ovaj stav, ali nažalost u tome nijesu uspjeli. Treba pokušati ponovo.

Što se tiče Evropske unije, aktuelna Vlada Crne Gore je kao ključni kratkoročni prioritet postavila dobijanje IBAR-a. To je naravno dobro, i taj stav treba podržati. Ipak, treba imati u vidu da povoljan IBAR i, nakon toga, zatvaranje pojedinih poglavlja ne znači po automatizmu članstvo. Da li će i kada Crna Gora postati članica EU zavisi od drugih članica, ne od Evropske komisije. Otvoreno je pitanje da li će i kada članice EU podržati proširenje Unije i/ili prihvatiti Crnu Goru kao članicu.

Takođe, Srbija i Rusija imaju ozbiljan interes da sabotiraju proces evropskih integracija Crne Gore. Stoga je realna mogućnost da će pokušati da sruše crnogorsku Vladu prije nego što se dobije IBAR. Ukoliko Vlada preživi a Crna Gora dobije IBAR, to će nesumnjivo biti veliki politički uspjeh.

Premijeru Spajiću bi bilo pametno da nakon dobijanja IBAR-a inicira skraćenje mandata Parlamenta i raspisivanje vanrednih izbora. To bi mu omogućilo da kapitalizuje na uspjesima u procesu evropskih integracija a takođe da se politički oslobodi od prosrpskih i proruskih elemenata u aktuelnoj vladajućoj većini (ili makar da im značajno smanji kapacitet za političko ucjenjivanje nakon izbora). Ovo bi značilo ograničavanje malignih uticaja i utrlo put da Spajić formira ovaj put zaista proevropsku i prozapadnu vladu.

Crnogorska opozicija treba da igra značajnu ulogu u ovim procesima. Prije svega, treba da budu konstruktivni i sarađuju s vlašću gdje je potrebno, posebno vezano za proces evropskih integracija.

Sa druge strane, ne treba da zaborave da su opozicija i da su aktuelni premijer i vladajuća koalicija njihovi politički protivnici. Premijer i njegov tim su do sada pokazali mnogo političkog neiskustva i nedostatka osnovnih znanja kako funkcioniše država i državna uprava.

Pored toga, aktuelna Vlada, do sada, nije pokazala političku volju da ispravi katastrofalne posljedice ruske i srpske propagande, niti da se suoči kako treba sa sve bezobzirnijim napadima na crnogorsku državnost i nacionalni identitet. Na sve ove neuspjehe opozicija treba da odgovori oštrom, stalnom, konzistentnom kritikom i reakcijom i u i van institucija.

Snažna reakcija opozicije na pomenute pokušaje destabilizacije Crne Gore neće samo učvrstiti status opozicije kao glavnog i najozbiljnijeg čuvara crnogorske državnosti i nacionalnog identiteta, već će joj i pomoći da se bolje pozicionira za buduće pokušaje da formira koalicionu vladu sa djelovima aktuelne vladajuće većine. Što se više snage i odlučnosti pokaže, to će se zadobiti više poštovanja i od birača, i od međunarodnih partnera, i od sadašnjih političkih protivnika koji sjutra mogu postati partneri.

Opozicija takođe treba da uloži više napora da objasni biračima posljedice malignog srpskog i ruskog uticaja. Ponekad, opozicija ukaže na postojanje tog uticaja i tu stane. To nije dovoljno – treba objašnjavati biračima, konkretno i precizno, šta će se tačno desiti ukoliko prosrpske i proruske snage u potpunosti preuzmu kontrolu nad Crnom Gorom, na koje tačno načine te snage mogu destabilizovati zemlju, i kako će ova negativna scenaria direktno uticati na bezbjednost, novčanike i način života birača.

Ne bi bilo zgoreg i da opozicija konačno “preboli” svoje razočarenje Zapadom. Ovo bez obzira na brojne negativne aspekte aktuelnog pristupa SAD i EU prema Zapadnom Balkanu (na koje je ukazano i koji su kritikovani puno puta, uključujući i od ovog autora). Uprkos svemu tome, beskompromisna prozapadna, proevropska i pro-NATO orijentacija je za opoziciju jedini način da očuva sve ono zašto se borila u proteklih više od 20 godina.

Upravo zato, opozicija treba da obnovi i produbi odnose sa međunarodnim partnerima i skrajne zalaganja za razočaranje i konfrontaciju, kao i razmišljanja koja ne razumiju do kraja da su neprijatelji/rivali Zapada (poput Rusije ili Kine) takođe i njihovi neprijatelji/rivali.

Što više snage pokaže na unutrašnjem planu, a što više se postavi kao pouzdan partner Zapadu na međunarodnom, bolje su šanse da će opozicija ubrzo prestati da bude opozicija i postati ponovo vlast. A crnogorska Vlada koja bi bila sastavljena od dokazano procrnogorskih i prozapadnih političara sa svih strana političkog spektra bila bi najbolje pozicionirana da vodi Crnu Goru kroz bilo koju buduću krizu na Balkanu i primakne je bliže članstvu u Evropskoj uniji.