Crnogorski 28. jun i srpski Vidovdan

Za Antenu M piše: Mirjana Kostić

Nema snažnijeg dokaza o različitim identitetima crnogorskog i srpskog naroda od podsjećanja na dvije suštinski različite istorije koje su vjekovima tekle nezavisno jedna od druge. Povremena sukobljavanja, ukrštanja, suparništva i savezništva imaju zanemarljiv udio u hiljadugodišnjem povijesnom nacionalnom kontekstu. Crnogorci su, sve do dvadesetih godina 20. vijeka, imali svoje vladare i mitropolite, svoje junake, svoje bitke i borbe neprestane, jedinstven moralni kodeks, kontinuitet otpora i autentičan karakter ratovanja. Srbi su, pak, imali svoje duhovne i svjetovne vođe i drugačiju borbenu taktiku, bili oprezniji, pokorniji, seobama spašavali otačestvo, ponekad tuđim žrtvama obezbjeđivali odstupnicu, a saveznicima otimali državu. Zato srpska vojska slavi kao svoj dan 23. april u spomen na Drugi srpski ustanak 1815, a Vojska Crne Gore svakog 7. oktobra obilježava pobjedu dukljanske vojske na Tuđemilu kod Bara 1042. godine. U dva različita istorijska kalendara, sve do tzv. jugoslovenskog perioda, nema preklapanja značajnih  datuma, osim 28. juna ili Vidovdana.

Za srpsku istoriju Vidovdan je višestruko sudbonosan datum. Već 635 godina srpski narod vida neprolazne rane zadobijene u bici na Kosovu polju na Vidovdan 1389, kada je otomanska vojska porazila srpsku, a Srbija ubrzo postala vazalna država. Zarobljena kosovskim mitom Srbija uporno pokušava da teret kosovskog poraza i želju za osvetom podijeli sa Crnom Gorom, iako istorijski dokumenti svjedoče da se tadašnja zetska država i njen vladar iz dinastije Balšića Đurađ II nijesu uplitali u ratni sukob vojski Bajazita I i Lazara Hrebeljanovića.

Prema nekim izvorima, 28. juna 1874. umro je Ilija Garašanin, predsjednik Vlade Kneževine Srbije i autor velikosrpskog nacionalnog programa Načertanije, kojim je obuhvat Srpske države projektovan i na Bosnu, Hercegovinu, Crnu Goru, Sjevernu Albaniju. Njegova ideologija sažeta u rečenici “Najbolje bi bilo da Crna Gora propadne” - aktuelna je i danas.

Na Vidovdan 1914. godine pripadnik Mlade Bosne Gavrilo Princip ubio je u Sarajevu austougarskog prestolonasljednika Franca Ferdinanda i njegovu suprugu Sofiju, što je bio povod za početak Prvog svjetskog rata. Crnogorski kralj Nikola osudio je atentat kao “bezumni teroristički čin” i proglasio petodnevnu dvorsku žalost, ali kada je Srbiji iz Beča upućen ultimatum, Kraljevina Crna Gora stala je u odbranu svog susjeda i objavljujući rat Austrougarskoj ušla u globalni sukob iz kojeg će, pored ogromnih ljudskih i materijalnih gubitaka, izaći bez države. Odlukama nelegitimne Podgoričke skupštine, koju je režirala srpska vlada, u novembru 1918. dinastija Petrović - Njegoš zbačena je s prijestola, a Crna Gora pripojena Srbiji i kao bezimena oblast utopljena u Kraljevinu Srba, Hrvata i Slovenaca.

Brisanje Crne Gore s evropske mape država, potvrdio je i prvi Ustav Kraljevine Srba, Hrvata i Slovenaca, donešen takođe na Vidovdan 1921. godine, kojim je novonastala država proglašena ustavnom, parlamentarnom i nasljednom monarhijom dinastije Karađorđevića.

Dramatičan je bio i 28. jun 1948. godine kada je Komunističkoj partiji Jugoslavije stigla rezolucija Informbiroa, sa optužbama za izdaju i odlukom o isključenju iz “porodice bratskih komunističkih partija”. I pored ozbiljne ratne opasnosti jugoslovenski komunisti su zvanično i većinski rekli NE Staljinu, ali je uslijedio raskol u partiji i težak golootočki period za sovjetske simpatizere, kao i za brojne nedužne građane protiv kojih su pokrenuti montirani sudski procesi.

Nezaobilazna godina u vidovdanskom kalendaru je i burna 1989. u posttitovskoj Jugoslaviji. Tadašnji predsjednik  Srbije Slobodan Milošević na velikom skupu povodom šestote godišnjice Kosovske bitke na Gazimestanu odgovorio je na staro pitanje - "Sa čim ćemo pred Miloša?",  porukom: “Opet smo pred bitkama i u bitkama. One nisu oružane, mada ni takve nisu isključene”. Dvije godine kasnije, baš na Vidovdan, počeo je rat u Jugoslaviji, najprije u Sloveniji i Hrvatskoj, iduće godine u Bosni i Hercegovini i 1998. na Kosovu.

Vidovdanski začarani krug djelimično se zatvorio tačno 12 godina poslije spektakla na Gazimestanu. Slobodan Milošević sletio je 28. juna 2001. godine, ponovo s neba, ali ovoga puta ne na Kosovsko polje, već u zatvorsko dvorište Međunarodnog tribunala u Hagu, u kojem je i okončao svoj život.

Za razliku od gotovo zakonomjerne simbolike koju je Srbiji kroz istoriju donosio Vidovdan, 28. jun je za Crnu Goru radostan datum. Upravo tog dana 2006. godine, samo pet sedmica nakon obnove državne nezavisnosti, Crna Gora je postala 192. članica Ujedinjenih nacija. Iako se crnogorska zastava već 18 godina vijori na Ist Riveru, zbog političkog haosa koji je Crnu Goru zadesio posljednjih godina, potpuno suvislo zvuči pitanje – da li danas svanuo crnogorski 28. jun ili srpski Vidovdan?