Velikosrpska „Deklaracija“ i crnogorski odgovor

Piše: Dragutin Papović, istoričar  

„Deklaracija o zaštiti nacionalnih i političkih prava i zajedničkoj budućnosti srpskog naroda“ objavljena je na zajedničkoj sjednici Vlada Republike Srbije i Republike Srpske u okviru Svesrpskog sabora u Beogradu 8. juna.

Narodna Skupština Republike Srpske usvojila je „Deklaraciju“ 2. jula. Potom je Vlada Srbije „Deklaraciju“ usvojila 18. jula, a Narodna Skupština Republike Srbije 31. jula. Za „Deklaraciju“ je glasalo 139 poslanika, devet je bilo protiv, a šest nije glasalo, odnosno za „Deklaraciju“ se izjasnilo skoro 95 odsto prisutnih poslanika.

Tako je, uz visoku usaglašenost vlasti i opozicije, „Deklaracija“ postala zvanični državni dokument Republike Srbije, a predsjednik Vlade Srbije Miloš Vučević je naveo da je ona temelj nacionalne politike Srbije. Premijer Vučević je naglasio da je „Deklaraciju“ blagoslovio patrijarh srpski Porfirije.

Podržava je ogromna većina srpskih intelektualaca i ona je ubjedljiv iskaz srpske države i društva. Antinacionalističke snage u Srbiji postoje, ali su marginalne. Uz to, „Deklaracija“ ima jedinstvenu podršku skoro polovine susjedne države Bosne i Hercegovine, odnosno entiteta Republika Srpska, pri čemu je jasno da je Srbija nosilac, a Republika Srpska saradnik na ovome projektu.

„Deklaracija“ sadrži 49 tačaka u kojima je opisana strategija Srbije za uspostavljanje kontrole nad Srbima u susjedstvu. Time će se baviti Nacionalni savjet srpskog naroda koji čine najviši predstavnici izvršne i zakonodavne vlasti Srbije i Republike Srpske, predsjednik SANU, predsjednik Akademije nauka i umjetnosti Republike Srpske i predsjednik Matice srpske, dok će se u njega naknadno uključiti predstavnici srpskog naroda iz Crne Gore, Federacije BiH, Sjeverne Makedonije, Hrvatske, Slovenije, Evrope, Afrike, Azije, Amerike, Australije, istaknuti naučnici, umjetnici, preduzetnici, sportisti i nacionalni radnici.

Prvi zadatak Nacionalnog savjeta srpskog naroda je nacionalistička homogenizacija i mobilizacija, po ugledu na „događanje naroda“ s kraja 1980-ih. Zato je u „Deklaraciji“ propisana politička unifikcija svih Srba. Određeno je da srpski narod predstavlja jedinstvenu cjelinu i da se odbacuju prefiksi ispred imenice Srbi.

Tu se misli na izraze: kosovski, crnogorski, bosanski i hrvatski Srbi. Time je poručeno da Srbi u institucijama ovih država ne mogu djelovati samostalno, već u skladu sa direktivama iz Beograda i da moraju zastupati nacionalne i državne interese Srbije, a ne autonomne interese. To podrazumijeva njihovu lojalnost Srbiji, a ne državama u kojima žive. Takvom politikom Srbija istovremeno podriva te države, sprječava političku samostalnost i integrisanost Srba u susjednim državama i svađa ih sa sugrađanima drugačijeg identiteta.

Da bi se postigla nacionalna i politička homogenizacija odlučeno je da se 15. septembar (datum kada je izvršen proboj Solunskog fronta) proslavlja kao Dan srpskog jedinstva, slobode i nacionalne zastave. Himna „Bože pravde“ proglašena je za svesrpsku himnu, a dvoglavi orao Nemanjića za nacionalni svesrpski grb.

Srpski jezik i ćirilično pismo proglašeni su stubovima srpske kulture, nauke i nacionalnog identiteta. Kao posebno značajna institucija za nacionalnu unifikaciju istaknuta je SPC. Za nju je navedeno da „ujedinjuje najveći dio srpskog naroda“ i da je jedan od stubova „nacionalnog, kulturnog i duhovnog identiteta srpskog naroda“. Vjerska uloga SPC je, prema „Deklaraciji“, zanemarljiva.

Teritorijalni fokus „Deklaracije“ je na Bosni i Hercegovini, jer se od 49 tačaka, čak 22 direktno odnose na BiH i(li) Republiku Srpsku, na Kosovo pet, a na Hrvatsku dva. Na Crnu Goru se odnosi jedna tačka u kojoj je navedeno da srpski narod u Crnoj Gori mora biti „uvažen u skladu sa vjekovnim prisustvom u Crnoj Gori i sadašnjim značajnim učešćem u ukupnom broju stanovnika“.

To je zapravo zahtjev da se srpskom narodu u Crnoj Gori prizna konstitutivnost i na osnovu toga proporcionalno učešće u vlasti, što se može postići samo kroz izmjenu Ustava i promjenu iz sadašnjeg građanskog i decentralizovanog (opštinskog) u planirani etnički i (kon)federalni model Crne Gore.

„Deklaracija“ je zvanična objava političkog rata, a u sklopu toga se podrazumijeva da ni oružani sukobi nijesu isključeni. To se ne može sakriti uprkos tome što je predsjednik Srbije Aleksandar Vučić naveo da su „pažljivo birane riječi“. Iz svake rečenice izbija prigušena agresija. Tako je, na primjer, u „Deklaraciji“ navedeno da je „srpski narod kroz istoriju imao više država sa različitim nazivima, te polaže pravo da baštini svoju bogatu tradiciju.“ Tvorci „Deklaracije“ su pod „srpskim državama sa različitim nazivima“ mislili na BiH, Crnu Goru, Kosovo i djelove Hrvatske.

Time otimaju istoriju, državnost i identitet susjednim narodima. U „Deklaraciji“ se nekoliko puta poziva na mir, ali je i to samo providna maska. Suština je u tome da je Srbija usvajanjem „Deklaracije“ prekršila član 1 Opšteg okvirnog sporazuma za mir u BiH kojim je predviđeno da će se Srbija uzdržati „od bilo kakvih akcija, putem prijetnje ili upotrebe sile ili na bilo koji drugi način, protiv teritorijalnog integriteta ili političke nezavisnosti Bosne i Hercegovine ili bilo koje druge države“.

Srbija je „Deklaracijom“, kao zvaničnim državnim dokumentom, poslala jasnu prijetnju. No, reakcije su izostale. Ni jedna od Velikih sila (Kvinta) koja je zadužena za očuvanje mira i međunarodnog poretka na Balkanu nije reagovala i ni jedna od država koje se pominju u „Deklaraciji“ nije uputila zvaničan protest Srbiji zbog narušavanja njihovog suvereniteta i miješanja u njihove unutrašnje poslove.

„Deklaracija“ je zapravo isto što i „Načertanije“ Ilije Garašanina, „Homogena Srbija“ Stevana Moljevića i „Memorandum“ SANU. Može se posmatrati i kao unaprijeđena verzija „Strategije“ za odnose Srbije sa Srbima u regionu i dijaspori koju je Vlada Srbije usvojila 2011. godine. Ona je iskaz kontinuiteta viševjekovne nacionalne politike Srbije, bez obzira na promjene vlasti i državnog uređenja. „Deklaracija“ je zvanični i transparentni plan Srbije da potčini susjedne države koje smatra istorijski srpskim i(li) u kojima Srbi čine značajan dio stanovništva.

Zato je „Deklaracija“ samo novi naziv za stari projekat – stvaranje Velike Srbije (Srpskog sveta). No, postoji i bitna razlika u odnosu na prethodne programske dokumente. „Načertanije“ je bio tajni program. „Homogena Srbija“ je imala nezvanični status. „Memorandum“ je „slučajno“ procurio kao nezavršen akt. „Strategija“ je bila uglavnom interni akt. „Deklaracija“ je zvanični i javni nacionalni program Srbije iza koga su nedvosmisleno stali vlast, skoro cijela opozicija, Crkva Srbije i gotovo cijelo društvo.

Nacionalističko čudovište je samouvjereno i prkosno na vašaru izvedeno pred svijet, uz posprdni poziv na mir. Okolina to posmatra kao dio političkog folklora i igranje nacišovinizmom za potrebe unutrašnje politike srpskog režima. To je opasno i naivno potcjenjivanje. Nakon nastanka „Načertanija“, „Homogene Srbije“ i „Memoranduma“ Srbija je zakonomjerno vodila ratove koji su doveli do ogromnih razaranja i žrtava.

„Deklaracija“ je zlokobna najava identičnog scenarija, naročito ako se ima u vidu ubrzano naoružavanje Srbije tokom posljednjih godina.

Crna Gora je meta „Deklaracije“. Uz to, najveći dio Vlade i skupštinske većine su marionete i petokolonaši srpskog režima. U istoj grupaciji je predsjednik Crne Gore, koji folira promjenu politike samo da bi pridobio dio crnogorskih suverenista a potom njihove glasove preveo u Vučićev tabor. U sklopu toga je izolovanje nacionalnih Crnogoraca i njihovih najmoćnijih partija. DPS je najjači bedem crnogorske države, identiteta i građanskog društva i zato se protiv DPS-a vodi bjesomučna kampanja.

Valjalo bi da DPS i ostatak opozicije (isključujući GP URA koja je opozicija zbog ličnog, a ne ideološkog neslaganja Spajića i Abazovića) velikosrpskoj mobilizaciji odgovore mobilizacijom suverenističkih i građanskih snaga. Lokalne izbore u septembru, od kojih su najznačajniji u Podgorici, valjalo bi shvatiti kao jednu od prelomnih prilika da se političkom homogenizacijom i mobilizacijom na državotvornoj, građanskoj i antifašističkoj platformi izvede što više glasača i da se poraze velikosrpske snage.

Crnogorski suverenisti koji su glasli PES zbog povećanja životnog standarda su prevareni, jer su za par stotina inflatornih eura njihovi glasovi otišli kod Andrije Mandića.

Dokazano je i da crnogorski suverenisti koji apstiniraju na izborima takvim pristupom samo pomažu velikosrpske snage. Samo uvjerljiva pobjeda državotvornih i građanskih snaga na izborima može zaštititi Crnu Goru od ciljeva „Deklaracije“. Važno je i ne rasipati glasove. Jaka podrška DPS-u je nabolji način da se Crna Gora sačuva od nove velikosrpske prijetnje.